گروه حوزه‌های علمیه: نیازهای جامعه و به خصوص بین‌المللی از یکسو و ضرورت پیشبرد گفتمان انقلاب اسلامی از سوی دیگر و توسعه وطن توحیدی و اسلامی در منلطق مختلف دنیا ضرورت تخصصی شدن رشته‌های علوم اسلامی و انسانی مبتنی بر اسلام موضوعی غیرقابل انکار و تردید است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با توسعه عمومی علوم و پیدایش نیازهای جدید در جامعه و عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی، تخصصی‌شدن علوم امری طبیعی و نیازمند توجه است و حوزه علمیه نیز بخواهد یا نخواهد خود را با شرایط و اقتضائاتی روبرو خواهد دید که مجبور است به تربیت متخصصانی در رشته‌های مختلف حوزوی بپردازد و در این میان فقه، به علت تامین جنبه‌های حقوقی اسلام و درگیری‌های حقوقی نظام اسلامی با فضای منطقه‌ای و بین‌المللی نیازمند توجه بیشتر است. ظرفیت بالای فقه چندی قبل حجت‌الاسلام والمسلمین احمد رهدار، رئیس موسسه مطالعات و تحقیقات اسلامی فتوح اندیشه در گفت‌وگو با خبرگزاری ایکنا از ارایه طرحی در این زمینه و انجام کارهای مقدماتی در این موسسه خبرداد. وی با بیان اینکه ظرفیت فقهی مذاهب اسلامی از حکمت غربی بیشتر است، از تدوین طرح «سفیر فقیه» خبر داد و با بیان اینکه از پیش‌زمینه‌های طرح سفیر فقیه، ایجاد رشته فقه بین‌الملل در حوزه علمیه است، افزود: این طرح در گام اول به دنبال شناسایی و تبیین ظرفیت فقهی جهان اسلام یعنی مذاهب خمسه و حتی اسکن فقهی جهان غیر اسلام است تا در کشورهای مختلف جهان اسلام حلقه‌های فقهی در ذیل مجتهدانی داشته باشیم و چتر تمدن اسلامی را در ذیل این حلقه‌ها تجمیع کنیم و طرح تمدن اسلامی طراحی شود. اما سخنان رهدار با واکنش‌های کارشناسانه و بیشتر همراه با تایید کارشناسان حوزه روبرو شد و افراد مختلفی ضمن استقبال از این طرح به تبیین لوازم مورد نیاز اجرایی شدن یا امکان اجرایی بودن آن پرداختند و برخی نیز آمادگی خود را برای ایجاد چنین رشته‌ای اعلام کردند و برخی نیز آن را موضوعی جدید ندانسته‌اند. البته لب و مغز واحد در سخنان این کارشناسان این بود که قرآن به عنوان مهمترین منبع اسنتباط باید جای خود را در اجتهاد بیشتر باز کند، زیرا اجتهاد بدون قرآن اجتهاد نیست. همچنین اینکه ایجاد این رشته در حوزه ضروری است. فقه بین‌الملل مسئله جدیدی نیست یکی از کارشناسان معتقد است که تعبیر قرآن‌محور شدن فقه مغالطه است، زیرا فقه بدون قرآن ممکن نیست. همچنین وی معتقد است که همه نیازهای فقهی انسان از جمله فقه بین‌الملل در ابواب فقهی بیان شده، ولی نیازمند تبیینی نو، جمع‌آوری و استنباطی متناسب با نیازهای روز است.
حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی صرفی، معاون آموزش مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در گفت‌وگو با ایکنا با بیان اینکه فقه اسلامی جامع نیازهای بشری در دنیا و آخرت است، گفت: کلیات همه مسایل فقهی مورد نیاز انسان به صورت پراکنده در ابواب مختلف فقهی بیان شده و وجود دارد و فقه بین‌الملل نیز از این قضیه مستثنی نیست. یکی از مشکلات کار در بحث فقه بین‌الملل جمع‌آوری مسایل و موضوعات آن از ابواب مختلف فقهی است وگرنه این فقه، موضوع جدیدی نیست. صرفی با بیان اینکه مثلا احکام زنان بين ۵۰ باب فقهی به صورت پراکنده وجود دارد و البته جمع‌آوری هم شده است، افزود: مسایل جدید زنان هم از موضوعاتی است که باید از میان این ابواب فقهی حکم آن استخراج و ارایه شود بنابراین برخی تعابیر مانند فقه بین‌الملل و ... که برخی تصور می‌کنند چیز جدیدی است از قبل هم وجود داشته است. استاد حوزه علمیه تاکید کرد: در زمینه مسایل زنان به خصوص در عرصه بین‌المللی مسایل نوپدید و جدیدی مانند درمان ناباروری و رحم اجاره‌ای و ... پیش می‌آید که در زمره موضوعات هستند و حکم از كليات و ابواب فقهی قابل استخراج است. معاون آموزش مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) بیان کرد: بنابراین کسی اشکال نکند که چون مسایل جدیدی در فقه پیش آمده پس فقه جدیدی داریم در این صورت باید بگوییم فقه اطفال و زنان و ... هم فقه جدیدی است، در حالی که این‌ها فقط ارائه جدیدی از موضوعات فقهی است. وی اظهار کرد: بنده موافق هر نوع گرایش جدید فقهی و ایجاد رشته آن در حوزه علمیه مانند فقه سیاست، فقه بین‌الملل، فقه اطفال، ساختمان‌سازی و معماری و ... هستم و معتقدم تخصصی‌شدن سبب رشد فقه می‌شود و کارآمدی آن را بیشتر نشان خواهد داد. قطعا با توجه به اعتقاد ما بر ماندگاری و جامعیت دین مبین اسلام امکان اینکه خداوند بعد از پیامبر خاتم، بشر را به حال خود وگذاشته و احکام مورد نیاز او را نفرموده باشد ممکن نیست لذا چیزی از نیارهای هدایتی انسان نیست که در قرآن و روایات معصومان(ع) بیان نشده باشد و یا با هدایت عقل بشر نتواند به آن دسترسی نیابد اما گاهی مسایل مستحدثه به نحوی قد فراز می‌کند که گویی فقه، پاسخی برای آن ندارد و این رسالت و مسئولیت حوزه علمیه را به ویژه در استناد به قرآن کریم به عنوان متقن‌ترین منبع اجتهاد و روایات معتبره دوچندان می‌سازد. استقبال از طرح اما در دیگر سو حجت‌الاسلام مهدیزاده، معاون آموزش مجتمع آموزش عالی فقه به ایکنا گفت: ما برای رایزنی درباره طرح سفیر فقیه و ایجاد رشته فقه بین‌الملل حاضر به گفت و گو و تعامل هستیم و این رایزنی می‌تواند منجر به دفاع از این رشته در المصطفی(ص) و تبدیل کردن آن به رشته‌ای جدید با مجوز وزارت علوم شود. وی با اشاره به پیشنهاد یکی از استادان حوزه درباره طرح «سفیر فقیه» و ایجاد رشته فقه بین‌الملل به عنوان پیش‌زمینه آن گفت: رشته فقه سیاسی در مجتمع آموزش عالی فقه وابسته به المصطفی(ص) در دو سطح سه و چهار و دکتری وجود دارد، البته رشته‌های دیگری مانند فقه اقتصاد و فقه خانواده و فقه مقارن و ... را نیز داریم. معاون آموزش مجتمع آموزش عالی فقه تصریح کرد: هرقدر بتوانیم این رشته‌ها را در ابواب فقهی به خصوص در عرصه بین‌المللی توسعه دهیم باز هم جای خالی آن حس می‌شود و ظرفیت برای کار کردن وجود دارد. متاسفانه در مراکز تخصصی حوزه نیز جای بسیاری از این رشته‌ها خالی است و به فقه تخصصی کمتر پرداخته شده و باید مجتهدان متخصص در رشته‌های تخصصی مختلف نیز داشته باشیم. اما حجت‌الاسلام مهدوی، مدیر گروه ادیان شرق پژوهشگاه بین‌المللی جامعه المصطفی(ص) در گفت و گو با ایکنا با اشاره به ضرورت و امکان این مسئله و با تاکید بر ضرورت ایجاد رشته فقه بین‌الملل در حوزه علمیه بر نقش قرآن اشاره کرد و گفت: قرآن مهمترین منبع برای استنباط است، لذا مهمترین نقش قرآن، مبناسازی برای فقه و تخصص‌های آن نظیر گرایش بین‌الملل است. وی با بیان اینکه این مسئله ظرفیت برای اجرایی‌شدن در عرصه بین‌المللی را دارد، بیان کرد: باید به صورت تخصصی و با در نظر داشتن جوانب و جامعیت مسئله به آن پرداخته شود همچنین زاویه دیگر بحث، پرداختن به فقه تطبیقی ادیان است که خیلی ظرفیت برای فعالیت علمی و اجرایی دارد و هم اکنون وجود هم ندارد. مهدوی با بیان اینکه در همه ادیان، احکام فقهی وجود دارد که از نظر موضوعی مشترک هستند که می‌شود در این باره و در رشته فقه بین‌الملل روی آن بحث کرد و افرادی را به عنوان متخصص ترییت کنیم افزود: در عرصه‌هایی مانند نماز و روزه و حتی حج موضوعیت مشترک بین‌الادیانی وجود دارد. مثلا هندوها سالانه عملی شبیه به حج دارند و در سرچشمه رود گنگ این عبادت را به جا می‌آورند. فقه بین‌الملل بابی از ابواب فقه است حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی اکبرنژاد، رئیس موسسه فقاهت و تمدن‌سازی هم ضمن تاکید بر ضرورت ایجاد این رشته و حضور مسئولانه حوزه تعبیر «فقه مضاف» را زیر سؤال برد و در گفت و گو با ایکنا در پاسخ به سؤالی درباره ضرورت ایجاد رشته‌هایی مانند فقه بین‌الملل در حوزه بیان کرد: شتر سواری دولادولا نمی‌شود یا باید فقه را در بعد فردی متوقف کنیم ولی اگر پذیرفتیم که فقه اسلام جامع است و خداوند برای اداره عالم تا قیامت برنامه‌ریزی کرده است در این صورت فقه بین‌الملل یکی از رشته‌هایی است که باید در ابواب فقهی ایجاد شود. رئیس موسسه فقاهت و تمدن‌سازی رسالت فقه را تنظیم روابط بین انسان‌ها، انسان با خدا و انسان با طبیعت می داند و معتقد است بحث در برخی ابواب فقهی، مسئله استبعاد و کمتر گفته شدن است. ضرورت ورود مسئولانه حوزه به فقه بین‌الملل اکبرنژاد با بیان اینکه حوزه عقب‌تر از زمان خود حرکت می‌کند بیان کرد: محتوایی که به طلاب داده می‌شود برای دهه‌های قبل است و تغییراتی هم که ایجاد شده اگرچه لازم و مناسب ولی کند است و حوزه ورود محسوسی به این مسئله نداشته و مسئولانه وارد گود تنظیم روابط بین‌الملل و ابعاد و روش‌های آن نشده و به کلیات بسنده کرده و غایات ارتباطات دیپلماتیک و حکم آن را بیان نکرده‌ایم. اما یکی از مسایلی که در عمل این طرح و موضوع را به چالش می‌کشد چگونگی تعامل فقهی با دنیاست زیرا بیشتر مردم دنیا غیرمسلمان‌اند و بیشتر نهادهای حقوقی بین المللی نیز وقعی به قوانین اسلامی نمی‌گذارند و اعتباری برای آن قائل نیستند به تعبیر دیگر اگر این رشته در حوزه ایجاد شود و نیروهای متخصصی نیز برای آن تربیت شوند آیا امکان معرفی فقه شیعه در قالب قوانین حقوقی و ظرفیت تعامل حداقل با مردم دنیا وجود دارد زیرا فعالیت های نهادهای حقوقی دنیا متاثر از سیاست های استکباری است و امیدی به آن نیست ولی آیا ظرفیت معرفی فقه شیعه به مردم دنیا وجود دارد.؟ نقاط اشتراک با دنیای سکولار رئیس موسسه فقاهت و تمدن‌سازی با اشاره به ظرفیت تمدنی قرآن کریم و روایات معتبر معتقد است تعبیر قرآنی «وَلَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكَافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلًا ﴿۱۴۱﴾ نساء» تعیین‌کننده روابط بین‌الملل ماست و باعث اعتماد به نفس می‌شود و مدلی برای طراحی روابط و نظام‌سازی فقه بین‌المللی به ما می‌دهد که عزت ما خدشه دار نشود. رئیس موسسه فقاهت و تمدن‌سازی گفت: عمده ادیان الهی، سیاسی نیستند و مباحث انسان دوستانه دارند بنابراین یکی از مهترین مشکلات در عرصه فقه بین‌المللی تعریف متفاوت از کرامت انسان است زیرا ما کرامت را در تقوا می‌دانیم اما دیگران موضوعات دیگری برای کرامت انسانی تعریف می‌کنند بنابراین در این مباحث نیازمند کاری دقیق و علمی و کارشناسانه هستیم اما این به معنای نفی مشترکات نیست و ما حتی با دنیای سکولار نیز نقاط مشترکی داریم. نتیجه اینکه ایجاد چنین رشته و رشته‌هایی مستلزم تخصصی شدن رشته‌های حوزوی است و تا حوزه به سمت تخصصی شدن پیش نرود نمی‌تواند در این زمینه موفقیتی داشته باشد که البته ایجاد و توسعه مراکز تخصصی گامی در این راستا است.