لزوم ایجاد شبکه توزیع و عرضه آثار عاشورایی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، پنجمین نشست گفت‌وگوی آئینی با موضوع «بررسی وضعیت تولید کتاب‌های عاشورایی» ظهر شنبه، 10 مهرماه با حضور محمد اسفندیاری، عاشوراپژوه و عبدالحسین طالعی، منتقد کتاب در مجموعه سرچشمه برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا زائری، مدیر مجموعه فرهنگی و هنری سرچشمه در ابتدای این نشست گفت: حرکتی در نهادهای عاشورایی مانند بنیاد دعبل خزاعی، هیئت احیا و ... آغاز شده است و برگزاری جایزه دعبل و نمایشگاه کتاب عاشورایی از حلقه‌های این حرکت زنجیره‌ای به شمار می‌رود و گفت‌وگوهای آئینی از حلقه‌های دیگر است.

وی افزود: یکی از خلأهای حوزه کتاب‌های عاشورایی نبود دسترسی مخاطبان به این گونه از آثار است. از سوی دیگر جامعه ما در سطوح گوناگون ساده‌پسند و آسان‌گیر هستند، در حالی که باید سطح آنها ارتقاء داده شود، اما امروز در بازار نشر، منابع خوبی وجود دارد که توزیع مناسبی از آنها را شاهد نیستیم و این توزیع نامناسب برای شهرستان‌هایی مانند بجنورد و فسا و ... نیست، بلکه در تهران و قم مشکل توزیع اساسی وجود دارد.

حجت‌الاسلام زائری ادامه داد: چندین توزیع‌کننده کتاب در کشور وجود دارد که نخستین آنها اصلاً کتاب‌های دینی را توزیع نمی‌کند و از توزیع‌کننده‌های دیگر، یکی قوی‌تر از همه است که عناوین ناشران را به صورت گزیده‌ای توزیع می‌کند که این امر سبب مشکلاتی در این حوزه شده و اغلب ناشران از این موضوع گلایه‌مند هستند.

وی یادآور شد: بنیاد دعبل خزاعی، سازمان تبلیغات اسلامی و دفتر تبلیغات باید شبکه توزیع و عرضه آثار عاشورایی را ایجاد کنند تا مشکل توزیع این کتاب‌ها حل شود و این زنجیره با دسترسی مخاطبان و اطلاع‌رسانی مناسب تکمیل شود.

محمد اسفندیاری، عاشوراپژوه در ادامه این نشست کتاب‌های عاشورایی را به دو دسته مهم و مفید تقسیم‌بندی کرد و گفت: علاوه بر این می‌توان یک دسته دیگر را اضافه کرد که نه مفید و نه مهم هستند، مانند کتاب «سواطع الالهام» که ابوالفیض بن مبارک تفسیر قرآن را بدون نقطه انجام داده. این اثر مهم اما غیرمفید است. 

وی افزود: چند سال پیش کتابی با عنوان «کتابشناسی تاریخی» از من منتشر شد که در آن 4 هزار عنوان کتاب عاشورایی را بررسی کرده‌ام و با مشقت فراوان از میان این کتاب‌ها 100 عنوان مهم انتخاب کرده‌ام، یعنی دو و نیم درصد از آثاری که از امام حسین(ع) منتشر شده است، مهم بوده و بقیه یا مفید هستند و یا نه مفید و نه مهم هستند.

این نویسنده ادامه داد: عاشوراپژوهی در این سال‌ها با تطوراتی همراه بوده است، اما در قرون سیزدهم و چهاردهم بیشترین انحطاط در مذهب شیعه به وجود آمده و حاصل آن نیز کتاب‌هایی شده است که افرادی چون فاضل دربندی نوشته‌اند، کتاب‌هایی مانند «اكسير العبادة فى اسرار الشهادة» و «جواهر الایقان» و ... یکی از دیگری ضعیف‌تر بوده و دارای مجعولات، تحریفات، دروغ‌ها و نیمه‌راست‌هاست.

اسفندیاری تصریح کرد: با ملاحظه همین کتاب‌ها مرحوم شهید مطهری معتقد است که امام حسین(ع) را سه بار کشتند، یک بار شهادت تن در کربلا بود، دیگری شهادت نام و سُمعه است که در دوره‌ای می‌خواستند نام امام حسین(ع) را از صحیفه تاریخ حذف کنند و در این راستا حجاج بن یوسف 130 هزار نفر از شیعیان امام(ع) را کشت و در تاریخ طبری نیز آمده است که 80 هزار یا 33 هزار نفر از شیعیان در زندان حجاج بودند و دیگری شهادت هدف است و این نوع از همه بدتر است که به دست اهل منبر اتفاق افتاد. 

وی در ادامه بیان کرد: امروزه دو گونه تاریخ‌نگاری امام حسین(ع) وجود دارد، یکی به دور از تحریفات است که نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی و شهید مطهری از پیشگامان این نوع تاریخ‌نگاری بودند و نوع دیگر تاریخ‌نگاری که در آن دقت زیادی نمی‌شود، مانند سیدجعفر مرتضی عاملی که با تسامح می‌گوید؛ پنج روضه تحریف‌شده داریم، در حالی که شهید مطهری معتقد است؛ روضه‌های تحریف شده به چندین جلد می‌رسد.

اسفندیاری در بخش دیگری از سخنان خود آسیب‌های جدی کتاب‌های عاشورایی را مورد اشاره قرار داد و بیان کرد: ورود افراد با حسن نیت، اما بدون تخصص و صلاحیت لازم و کافی به عرصه عاشورا یکی از آسیب‌های این حوزه است. عده‌ای با نیت تقرب الی‌الله قلم به دست گرفته و در باب امام حسین(ع) عرض ارادت می‌کنند، در حالی که حسن نیت به هیچ وجه نمی‌تواند شرط کافی برای انجام کاری باشد؛ زیرا راهی که به جهنم ختم می‌شود با حسن نیت سنگفرش شده است. آیا کسی که می‌خواهد مسجدی بسازد، خود اقدام به این کار می‌کند یا به فردی متخصص و اهل فن مراجعه می‌کند؟ یک نویسنده برای نگارش یک کتاب چنین تخصصی را ضروری نمی‌داند، در حالی که نگارش یک کتاب درباره امام حسین(ع) کمتر از ساختن مسجد نیست.

وی گفت: ورود افراد تاجر به عرصه تولید کتاب‌های عاشورایی که خود را عاشق امام حسین(ع) می‌دانند، آسیب دوم در این حوزه است و این آسیب هم در حوزه نگارش و هم نشر وجود دارد و افرادی با نام امام حسین(ع) تجارت و کاسبی می‌کنند و امام(ع) را دست‌مایه سوداگری خود کرده‌اند. این افراد به مذهب به دیده مکسب و به شریعت به دیده معیشت نگاه می‌کنند و پیامبر اکرم(ص) درباره چنین افرادی می‌فرماید؛ «وای بر کسی که با دین در پی دنیاست».

این عاشوراپژوه ادامه داد: طی 10 سال اخیر 20 ترجمه از کتاب «لهوف» سید بن طاووس منتشر شده است، حال اینکه این کتاب از دوره قاجار تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی نیز ترجمه و منتشر شده. اما مترجمان با توجه به استقبال مخاطبان به سراغ ترجمه چندین باره این کتاب رفته‌اند و به نظر می‌رسد همه آنها از روی دست هم نوشته‌اند؛ چرا که همه آنها لغزش‌های یکسانی دارند و این تجارت است و اگر این مترجمان قصد قربت داشتند، به کتاب‌های مهمتری می‌پرداختند و یا تصحیحی از این کتاب را انجام می‌دادند.

وی افزود: کهن‌ترین نسخه‌های «لهوف» در برلین و کتابخانه ملک است و اگر کسی قصد خدمت در این حوزه را دارد می‌تواند با مراجعه به این نسخه‌ها درصدد تصحیح آنها برآید. 

اسفندیاری یادآور شد: کتاب‌هایی مانند «داروخانه معنوی»، «صلوات کلید حل مشکلات» و ... از جمله کتاب‌هایی است که با هدف تجارت منتشر می‌شود و یا کتاب «اسرار الشهادة» فاضل دربندی مملو از تحریفات است که تجارت با خون امام حسین(ع) به شمار می‌رود و تا مادامی که به عاشورا به دیده تجارت و مکسب بنگریم، وضعیت کتاب‌ها به صورت امروزی خواهد بود.

وی در ادامه درباره برگزیده شدن آثار عاشورایی در جوایز ادبی و جشنواره‌ها گفت: چندین جایزه کتاب مانند کتاب سال، حوزه، ولایت، دعبل و ... وجود دارد، در این جوایز کمتر اثر برگزیده‌ای وجود دارد که درباره امام حسین(ع) باشد و به نظر می‌رسد در 40 سال اخیر یک کتاب هم برگزیده نشده است که این امر نشان‌دهنده ضعف کتاب‌های عاشورایی است.

این نویسنده با بیان اینکه وضعیت امروز کتاب‌های عاشورایی مطلوب نیست، عنوان کرد: در حوزه کتاب‌های عاشورایی سررشته کار به دست عوام افتاده است. در نگارش آثاری درباره ویتگن‌اشتاین، گاندی، لئوتولستوی و ... دقت‌ها و وسواس‌های بسیاری انجام می‌شود که در سایر کتاب‌ها وجود ندارد و در کل با این مقایسه می‌توان گفت؛ وضعیت کتاب‌های دینی مطلوب نیست.

عبدالحسین طالعی، منتقد کتاب در ادامه این نشست گفت: کتاب‌های عاشورایی امروز دارای کمیت بالا و کیفیت ضعیف بوده و کارهایی که در این حوزه انجام می‌شود، اغلب جزیره‌ای و بدون نقشه راه است. همچنین بدون هدف به راه خود ادامه می‌دهند و ساده‌انگاری در آنها جای ساده‌نگاری را گرفته است. همچنین در مرحله ممیزی انحراف‌ها صریح است، اما ابتذال هیچ‌گاه به تیغ نقادی سپرده نمی‌شود و این نیز به دلیل تعارفات و دوستی‌ها بوده و یا نقدهایی غرض‌ورزانه انجام می‌شود؛ از این رو نقدها هم چندان اثرگذار نیستند.

وی افزود: در باب عاشورا حد اعلای قضیه در کتاب‌ها این است که اطلاعات مخاطبان ارتقا یابد، اما عمل، ایمان و ترویج در آنها ضعیف است و تولید علم، حرف، نگاه و بیان متفاوت در آنها دیده نمی‌شود و یا کم است. به عنوان مثال کتاب‌های مربوط به امام حسن(ع) سیر تکراری دارند و فقط یک کتاب پالتویی 60 صفحه‌ای با عنوان «زلال مثل آئینه» سه سال زمان برده و موضوع، بیان، نگاه و حرف‌های آن جدید است.

طالعی گفت: ماجرای عاشورا یک فرهنگ جهانی است و نگاه جهانی می‌خواهد و نگاه محله‌ای، شهری، درون‌دینی و ... کفایت نمی‌کند. سازمان یونسکو در سال 2014 درباره نجف کتابی با عنوان «نجف، دروازه خردورزی» به زبان انگلیسی با 200 عکس بی‌نظیر چاپ کرد و همین کتاب به زبان عربی نیز منتشر شد. یونسکو معتقد است داعش مخرب فرهنگ است، برای اینکه سرمایه عظیم خردورزی و فرهنگ در تشیع را با نگاه غیردینی می‌بیند، در حالی که ما کربلا را به گونه‌ای بیان نکرده‌ایم که یونسکو جذب آن شده و کتابی درباره آن منتشر کند.