اعجاز علمی جالب از موريانه‌ها در قرآن

به‌گزارش خبرگزاري بين‌المللي قرآن(ايكنا) از اردبيل، موريانه‌ها حشراتی اجتماعي و ابتدايی هستند و در تونل‌های بسته داخل زمين، شكاف چوب‌ها يا لانه جانوران ديگر لانه می‌سازند. موريانه‌ها داراي بدني نرم هستند. سينه كاملا به شكم مفصل شده و داراي قطعات دهاني خُردكننده هستند. كارگرها و سربازان نر و ماده‌هاي عقيم و بدون بال هستند. عموما فاقد چشم و بي‌رنگ‌اند. نر و ماده‌هاي جنسي رنگي‌اند و داراي دو جفت بال‌هاي متشابه نازك و غشايي هستند كه در موقع استراحت روي پشت جانور پهن مي‌شوند و بعد از پرواز جفت‌گيري مي‌افتند. دگرديسي اين جانوران تدريجي بوده و در حدود 3000 گونه از موريانه‌ها وجود دارد كه بيش‌تر در مناطق استوايي و گرم وجود دارند و از ائوسن تاكنون وجود دارند. موريس مترلينگ در كتاب خويش مي‌نويسد تا نيمه دوم قرن 19 ميلادي، همه موريانه‌ها را جزء مورچه‌ها مي‌دانستند اما فقط در نيمه دوم قرن اخير(قرن بيستم) دانسته شد كه موريانه غير از مورچه است، حتي امروزه هم در برخي نوشتارها از موريانه‌ها باعنوان مورچه‌هاي سفيد ياد مي‌شود، اما 1400 قبل در قرآن، به اين دو حشره با عنوان‌هاي متفاوتي اشاره شده است كه اين از اعجازهاي بيولوژيك قرآن به‌شمار مي‌رود.   

«فَلَمَّا قَضَيْنَا عَلَيْهِ الْمَوْتَ مَا دَلَّهُمْ عَلَى مَوْتِهِ إِلَّا دَابَّةُ الْأَرْضِ تَأْكُلُ مِنْسَأَتَهُ فَلَمَّا خَرَّ تَبَيَّنَتِ الْجِنُّ أَنْ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ الْغَيْبَ مَا لَبِثُوا فِي الْعَذَابِ الْمُهِينِ»«(با اين‌همه جلال و شكوه سليمان) هنگامي‌كه مرگ را بر او مقرر داشتيم كسي آن‌ها را از مرگ وي آگاه نساخت، مگر جنبنده زمين(موريانه) كه عصاي او را مي‌خورد(تا شكست و پيكر سليمان فرو افتاد) هنگامي‌كه بر زمين افتاد جنيان فهميدند كه اگر از غيب آگاه بودند در عذاب خواركننده باقي نمي‏ماندند.»(14/ سباء).

موريانه‌ها، از فوق‌راسته ديكتيوپترا، راسته بلاتودئا و زيرراسته جوربالان هستند. موريانه‌ها در همه قاره‌ها به‌جز جنوبگان(قطب جنوب) يافت مي‌شوند. تنوع گونه‌هاي موريانه در اروپا(10 گونه) و آمريكاي شمالي(50 گونه) است، اما تعداد گونه‌ها در آمريكاي جنوبي بيش از 400 گونه است. از حدود 3000 گونه شناخته‌شده از موريانه‌ها، 1000 گونه در قاره آقريقا وجود دارد. در مناطق مشخصي از آفريقا، تعداد بي‌نهايت فرآواني از لانه‌هاي تپه‌اي موريانه‌ها وجود دارد. به‌طور مثال فقط در پارك ملي كروگر شمالي، تعداد 1/1 ميليون لانه فعال موريانه وجود دارد. در قاره آسيا تعداد 435 گونه از موريانه‌ها وجود دارد كه به‌طور عمده در چين مي‌باشند. در استراليا نيز 360 گونه موريانه وجود دارد كه همگي بومي اين كشور هستند.

موريانه‌ها حشراتي اجتماعي و ابتدايي هستند و در تونل‌هاي بسته داخل زمين، شكاف چوب‌ها يا لانه جانوران ديگر لانه مي‌سازند. در هر لانه عده اين جانوران گاهي فوق‌العاده زياد بوده و شامل سه گروه يا بيش‌تر هستند. افراد جنسي كه دسته‌جمعي براي مهاجرت پرواز مي‌كنند و سپس جفت جفت در محلي ساكن مي‌شوند و بال‌هاي آن‌ها از محل قاعده مي‌اُفتند و لانه جديدي مي‌سازند. جفت‌گيري مي‌كنند و افراد جوان بي‌رنگ و فاقد بال نازا توليد مي‌كنند. سربازها كه داراي سر و آرواره‌هاي زيرين بزرگ‌اند و دفاع و حمايت از اجتماع را عهده‌دارند.

كارگران حفر تونل‌ها، ساختن لانه‌ها، جمع‌آوري غذا، تغذيه نسل‌هاي ديگر و افراد جوان را عهده‌دار هستند. تغذيه موريانه‌ها از سلولز است كه در بعضي موريانه‌ها با كمك تاژكداران هم‌زيست هضم مي‌شود. موريانه‌ها چوب‌ها و درخت‌هاي افتاده را خُرد نموده و به توليد خاك‌برگ كمك مي‌كنند ولي داراي خسارات اقتصادي هستند. در مناطق گرمسيري به‌خصوص با تونل زدن در ساختمان‌هاي چوبي، پل‌ها، روزنامه‌ها و همچنين وسايل زندگي، كتاب‌ها، كاغذها و برخي نيز به درختان زنده حمله نموده و برخي در انتشار قارچ‌هاي مخرب چوب دخالت دارند.

با نگاهي دقيق به زندگي موريانه‌ها و بيولوژي آن‌ها در مي‌يابيم كه در يك شهر موريانه‌ها(موريانه‌هاي متمدن) انواع موريانه‌ها شامل كارگران، سربازان، ملكه، شوهر ملكه(شاه)، معماران، مهندسين، شيمي‌دانان، متصديان تغذيه، متصديان جمع‌آوري اموات، پرستاران مراقب تخم‌ها و تربيت نوزادان و ... وجود دارند و تقسيم كار دقيقي در شهرهاي موريانه‌ها وجود دارد. البته در امر جمع‌آوري مواد غذايي كه در شب صورت مي‌گيرد، به‌جز ملكه و مستحفظين، مابقي در هر سمت و جايگاهي شركت مي‌نمايند. 

موريس مترلينگ در كتاب«زنبورعسل، مورچگان و موريانه» می‌گوید: مورچه‌ها و زنبوران عسل بااين‌كه جانوران باهوشي هستند، اما باز در برخي موارد با يك‌ديگر به جنگ و دشمني برمي‌خيزند، اما موريانه‌ها هيچ‌گاه هيچ نوع خصومتي با يك‌ديگر نشان نمي‌دهند و در سرزمين وسيع آفريقايي كه در حدود هشت تا 10 ميليون شهر موريانه وجود دارد، هرگز مابين اين شهرها نزاعي رخ نمي‌دهد. 

وي همچنين در اين‌باره مي‌نويسد: «من تصور مي‌كنم روزي خواهد آمد كه ما نوع بشر هم بتوانيم مثل موريانه به‌كلي جنگ را تحريم كنيم ولي اين روز خيلي بعيد است و به اين زودي‌ها طلوع نخواهد كرد. زيرا اگر موريانه‌ها با يك‌ديگر نمي‌جنگند، براي اين است كه اولا خشم و شهوت و بخل و حسد و ساير صفات مذموم را با وسايل علمي از بين برده‌اند و ثانيا موضوع رقابت اقتصادي را به‌كلي منتفي كرده‌اند. ولي ما نمي‌توانيم به‌اين زودي مسئله رقابت اقتصادي را از بين ببريم، براي اين‌كه جهت ادامه حيات ناچار به تغذيه هستيم. .... موريانه‌ها كه غذاي اصلي خود را از برگ و شاخه درختان و چوب خشك تحصيل مي‌كنند، هرگز دچار گرسنگي نخواهند گرديد زيرا تا دنيا باقي است و يا اقلا تا وقتي‌كه نطفه حيات در كره زمين رشد و نمو مي‌كند، نباتات سبز خواهند شد و درختان تنومند خواهند گرديد و موريانه‌ها نيز غذاي خود را از گياهان تازه و يا چوب‌هاي خشك به‌دست خواهند آورد».

موريس مترلينگ كه دو بار جایزه ادبیات نمایشی فرهنگستان زبان و ادبیات فرانسه را به خود اختصاص داده و در سال ۱۹۱۱ نيز جایزه ادبی نوبل را دریافت نموده است، در كتاب خويش ضمن اشاره به فعاليت‌هاي علمي دانشمند فرانسوي به‌نام «رئومور» در خصوص بيولوژي مورچه‌ها مي‌نويسد: «يگانه اشتباه بزرگي كه رئومور كرد اين بود كه مورچه را با موريانه اشتباه نموده و تصور كرد هر دو يك حشره هستند. اما از اين حيث هم وي معذور است، زيرا تا همين اواخر يعني تا نيمه دوم قرن 19 ميلادي، همه اين اشتباه را مي‌كردند و فقط در نيمه دوم قرن اخير(قرن بيستم) دانسته شد كه موريانه غير از مورچه است». 

اعجاز قرآني در اين حقيقت نهفته است كه در قرآن كريم سوره مورچه‌ها(النَّمل) داريم و در اين سوره به‌طور واضح به مورچه‌ها، تكلم آن‌ها با سليمان نبي(ع) و ... اشاره شده اما از حشره‌اي كه عصاي سليمان نبي(ع) را خورد باعنوان مورچه ياد نكرده، بلكه به‌عنوان«دَابَّةُ الْأَرْضِ» ياد نموده است، بااين‌كه تا اوايل قرن بيستم مورچه‌ها و موريانه‌ها را يك نوع جانور مي‌دانستند و اين اشتباه چنان رايج بوده كه حتي امروز هم در برخي نوشتارها از موريانه‌ها باعنوان«مورچه‌هاي سفيد» ياد مي‌شود. اين موضوع بعدها كشف شده و اين حقيقتا چيزي جز حقيقت اعجاز كلام الهي نيست و نشان‌دهنده اين موضوع است كه هيچ حقيقت علمي منافاتي با حقايق قرآني ندارد. البته لازم به‌ذكر است اين اطلاعات در مقابل حقيقت و عظمت قرآن و درياي بي‌كران علم قرآني مطالبي ساده و ابتدايي به‌نظر مي‌رسند اما ذكر اين حقايق براي بشر امروزي امري لازم و ضروري به‌شمار مي‌رود تا چهره نوراني اين اعجاز بزرگ الهي براي بشر امروزي بيش از پيش مشخص گردد. 

يادداشت از: تقي قاسمي خادمي، كارشناس ارشد بيولوژي جانوري و پژوهشگر قرآني.

1) قاسمي خادمي، تقي. 1394. تكلم مورچه‌ها در قرآن، خبرگزاري بين‌المللي قرآن(ايكنا)، كد يادداشت: ۳۳۸۵۴۲۶.

2) مترلينگ، موريس، زنبورعسل، مورچگان، موريانه. 1388. ترجمه ذبيح الله منصوري، چاپ دوم، نشر نگارستان كتاب، تهران.

3) حبيبي، طلعت. 1384. جانورشناسي عمومي، جلد سوم(بندپايان). انتشارات دانشگاه تهران، چاپ هفتم، تهران، ايران.

4) پی‌هیکمن، کلیولند، اس رابرتس، لاری، لارسون، آلن. 2001 . اصول جانورشناسی مهره‌داران(ترجمه: حسین دانش‌فر)، چاپ دوم، 1385.