به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) این روزها نمایشگاهی در نگارخانه ابوالفضل عالی برپاست که «به یاد علی اصغر(ع)» نام دارد. در این نمایشگاه که فردا 28 مهرماه به کار خود پایان می‌دهد، آثاری با محوریت حضرت علی اصغر به نمایش گذاشته شده است. کارهای به نمایش در آمده در این گالری، تلاش گروهی از اساتید دانشگاه الزهراء است که هر ساله موضوعی از عاشورا را محور قرار می‌دهند تا کارهایی خلق کرده و به نمایش عموم درآورند. درباره این آثار هنری یک نکته را به‌وضوح می‌توانم بیان کنم آنهم اینکه، کارهایی که در این نمایشگاه به نمایش درآمده آثاری کاملا دلی است که می‌توان عشق به عاشورا را به‌خوبی در آنها مشاهده کرد.
اما متاسفانه این کارهای زیبا و تاثیرگذار، مخاطبان چندانی ندارد، چون در بازدید از نمایشگاه افراد کمی برای تماشا در نگارخانه حضور داشتند. این اتفاق تا به‌حدی آزاردهنده بود که عکاس خبرگزاری برای تهیه گزارش تصویری از برخی حاضران در ساختمان حوزه هنری دعوت به حضور در نگارخانه کرد! حال این پرسش مطرح می‌شود که چرا چنین موضوعی مهم و جذابی (علی‌اصغر علیه السلام) باید این گونه مغفول واقع شود.
درباره چرایی این مطلب (نبود مخاطب برای هنرهای عاشورایی) اظهار نظرهای متفاوتی شده است، اما می‌توان در دو دلیل این اتفاق را جستجو کرد. ابتدا اینکه به دلیل معرفی نادرست نمایشگاه‌هایی چون «به یاد علی اصغر(ع)» ما شاهد رونق در این حوزه نیستیم. برای همین مردم عادی از وجود چنین رویدادهایی بی‌خبر هستند، در صورتی‌که معرفی صحیح می‌توانست تاثیرات بسیار خوبی در رونق این دست آثار داشته باشد به‌ویژه در حوزه تبلیغات میدانی، هنرهای عاشورایی بسیار ضعیف عمل کرده‌اند.
نکته دیگر اینکه برخی آثار ارائه شده در حوزه هنرهای اسلامی به اندازه‌ای با سفارش و شعار درآمیخته شده که دید برخی علاقه‌مندان به هنرهای تجسمی، نسبت به این حوزه منفی شده است. این معضل نیز از آنجا به وجود آمده که این حوزه محلی برای منفعت‌طلبی برخی افراد شده است، برای همین اگر جلو این سود اندوزی‌ها گرفته شود، فضا در هنرهای عاشورایی تغییر خواهد کرد.
با توجه به توضیحات فوق با سه تن از هنرمندانی که در این نمایشگاه آثارشان به نمایش درآمده، گفت‌و‌گویی داشته باشیم تا بتوانیم ارزیابی بهتری از موضوع داشته باشیم.
زهرا پاکزاد، هنرمند نقاش و عضو هیئت علمی دانشگاه الزهراء(س) با بیان اینکه هنرمندان متعهد برای اینکه کارهایشان دیده شود باید گروه‌های هنری تشکیل دهد، اظهار کرد: ما گروهی از اساتید و اعضای هیئت علمی دانشگاه الزهرا هستیم که در عرصه گرافیک، خوشنویسی و نقاشی فعالیت می‌کنیم. این گروه بیش از ۹ سال است که تشکیل شده و تمام فعالیت‌هایش در عرصه هنر به کارهای عاشورایی ختم می‌شود. حاصل تلاش کار این جمع نیز هر سال در ماه محرم و صفر در قالب نمایشگاهی با بهره‌گیری از مفهوم عاشورا به نمایش گذاشته می‌شود.
وی افزود: تلاشی که توسط این گروه انجام می‌شود بدون هیچ انگیزه مادی شکل گرفته است، در ضمن باور و ایمانی که در تک تک، هنرمندان وجود دارد به آنها انگیزه داده تا هر سال آثاری با محوریت عاشورا خلق کنند. نکته حائز توجه در این بحث اینجاست که ما راه خود را ادامه می‌دهیم و برایمان مهم نیست آیا نمایشگاه‌هایی که برگزار می‌کنیم دستاورد مادی دارد یا خیر، چون هدفی که برای خودمان در نظر گرفته‌ایم سبب شده تعریف‌مان از موفقیت به گونه‌ای دیگر باشد.
این هنرمند به توضیح فوق اضافه کرد: از نگاه گروه هنری ما، موفقیت آنجایی حاصل می‌شود که کارهایمان بتواند مفهوم عاشورا را در بین مخاطبانش، اشاعه دهد. این خواسته نیز تنها یک هدف رویایی نیست، چون رویا معمولا دست‌نیافتنی است، اما در این موضوع (استفاده هنر از مفهوم عاشورا) می‌توان با زبان هنر مفاهیم عاشورایی را به بهترین نحو در جامعه اشاعه داد. برای این خواسته نیز به دستاوردهایی رسیده‌ایم که ما را برای ادامه راه مصمم‌تر کرده است.
پاکزاد در پاسخ به این سوال که هنرهای عاشورایی در جامعه امروز تا چه حد علاقه‌مند دارد؟ این‌گونه جواب داد: این روزها در بسیاری از نشریات، تبلیغات مختلفی را شاهدیم که شاید هیچ دستاوردی برای جامعه در بر نداشته باشد، اما فرهنگ عاشورایی می‌تواند هم نقش اصلاح‌گر داشته باشد هم اینکه به جامعه راه سعادت را نشان دهد. برای همین معتقدم اگر با تبلیغات صحیح، هنرهای عاشورایی به مردم معرفی شود، مطمئن باشید به واسطه علاقه تمامی مردم کشورمان به امام حسین(ع) استقبال چشم‌گیر خواهد بود، البته این نکته را هم باید مد نظر داشت که تمامی هنرها قادرند از مفهوم عاشورا بهره برند، حال آن هنر می‌خواهد سینما باشد یا اینکه در قالب هنرهای تجسمی، مفاهیم ارائه شود.
وی در بخش دیگری از سخنانش درباره کارهایی که از وی در نمایشگاه ابوالفضل عالی به نمایش در آمده تصریح کرد: دو کار کلاژ از من در نمایشگاه «به یاد علی اصغر(ع)» که این روزها در حوزه هنری برپاست به نمایش گذاشته شده است. نام این دو کار بازماندگان یک و دو نام دارد. دلیل این نام‌گذاری نیز این است که کاروان اسرای کربلا موضوع این دو کار هستند، کاروانی که به مدد خطبه‌های امام سجاد (ع) و حضرت زینب (س) پیام عاشورا را تا ابد در دنیا جاودان کرد.
این هنرمند در پایان سخنانش تاکید کرد: پرداختن به موضوعات عاشورایی، تنها یک عشق و علاقه قلبی نیست که هنرمند به واسطه آن بخواهد فعالیت کند، بلکه باور دارم گام نهادن در این عرصه یک رسالت است که حتما می‌بایست تمام هنرمندان ایرانی به آن مکلف باشند؛ اتفاقی که اگر رخ دهد مطمئن باشید دست آوردهای آن تنها به داخل خلاصه نخواهد شد.
میترا معنوی راد، هنرمند گرافیست به عنوان دیگر هنرمندی که در این گزارش از نظراتش استفاده شده، درباره هنر عاشورایی اظهار کرد: این روزها در نمایشگاهی که در گالری ابوالفضل عالی حوزه هنری به مناسبت عاشورا بر پا شده، اثری از من برای اولین بار به نمایش درآمده است. این نمایشگاه کاری گروهی از هنرمندان عرصه تجسمی است. در ضمن تمام هنرمندان حاضر در این نمایشگاه جزء اساتید دانشگاه بوده که با تشکیل گروهی، تنها در عرصه هنرهای عاشورایی کار می‌کنند.
وی افزود: من هم‌اکنون در حوزه گرافیک کار می‌کنم، اما پیش از اینکه به این عرصه ورود کنم در هنر خوشنویسی مشغول فعالیت بودم. به واسطه این سابقه نیز در کارهای جدیدم سعی کردهام تلفیقی بین خوشنویسی و گرافیک به‌وجود آورم که هم زیبایی داشته باشد هم اینکه به لحاظ معنایی بیننده را جذب خود کند.
این هنرمند اضافه کرد: این نکته را هم باید متذکر شوم که من در این
تلفیق به هیچ‌وجه به روی خوانایی خوشنویسی تاکید ویژه‌ای ندارم، بلکه کلمات و
جملاتی را انتخاب می‌کنم که همه مردم با آن آشنا باشند؛ زیرا اگر خواستم خط مورد
نظرم را به گونه‌ای بنویسم که خوانایی لازم را نداشته باشد این مسئله برای تماشاگر
ایجاد مشکل نکند.
وی در پاسخ به این سوال که آثار عاشورایی این هنرمند تا چه حد با استقبال مردم مواجه می‌شود؟ گفت: طی تمام سال‌هایی که در عرصه هنر خوشنویس و نقاشی خط مشغول به کار بوده‌ام، همیشه، بیشترین بازدید مردم از کارهایم مربوط به آثاری می‌شود که معنا و مفهوم آن عاشورایی است. این اتفاق را هم من تنها در بین مخاطبان ایرانی و مسلمان مشاهده نکرد‌‌ه‌ام، بلکه در بین خارجیان همه این را دیده‌ام. دلیل این اتفاق نیز به نظرم در آزادگی است که در معنا و مفهوم عاشورا وجود دارد.
معنوی در پاسخ به سوالی دیگر مبنی بر اینکه یک اثر عاشورایی در هنر
گرافیک باید یک اثر هنری باشد یا یک کار تجاری؟ چنین توضیح داد: سوال خوبی
پرسیدید، چون کاری که می‌خواهد ویژگی عاشورایی داشته باشد باید هر دو خصیصه (هنری
و تجاری) را در خود داشته باشد، چون ویژگی هنری آن به کیفیت کار می‌افزاید و ویژگی
بازاری آن، باعث می‌شود مردم عادی بیشتر سمت آن جذب شود.
وی در انتهای سخنانش به هنرمندانی که می‌خواهند کار عاشورایی خلق کنند، توصیه کرد: هنرمندی که می‌خواهد اثر عاشورایی خلق کند، حتما باید این مهم را مد نظر قرار دهد که بدون مطالعه و تحقیق قدم در این راه گذاشتن اشتباه محض است، چون اثر بدون دغدغه و تحقیق، نه ارزش هنری خواهد داشت نه اینکه به لحاظ معنوی برای خالقش دستاوردی در پی خواهد داشت، پس با دانش عقلی و عشق قلبی به این حوزه ورود کنیم.
فاطمه هنری‌مهر، نیز در بخش پایانی این گزارش با بیان اینکه نمایشگاه عاشورایی «به یاد علی‌اصغر(ع)» که این روزها در نگارخانه ابوالفضل عالی برپاست، ادای دینی به مقام حضرت علی‌اصغر(ع) است، اظهار کرد: در این نمایشگاه دو کار از من با محوریت حضرت علی‌اصغر(ع) به نمایش درآمده است. در این دو اثر نقاشی نیز سعی کردهام هر آنچه که در فکر دارم روی بوم ترسیم کنم تا حداقل قادر باشم با هنرم گوشه‌ای از عظمت حادثه عاشورا را به تصویر بکشم.
وی افزود: هر دو این آثار، ترکیبی از هنر ویترای و آکرولیک است که برای خلق هر یک از آنها نیز نزدیک به یک ماه زمان صرف شد. درباره ایده‌پردازی این دو کار هم باید بگویم آنچه که از کودکی در ذهن ما نقش بسته، این است که اوج مظلومیت و درد را می‌توان در صحنه شهادت حضرت علی‌اصغر (ع) مشاهده کرد. به همین دلیل من هر آنچه که در توانم بود، برای تصویرگری درست از این ماجرا انجام دادم، البته خوب می‌دانم هیچ کاری نمی‌تواند گوشه‌ای از عظمت عاشورا را تصویر کند.
رزمندگان هشت سال دفاع مقدس، عاشورایی عمل کردند
این نقاش ادامه داد: رویکرد دیگری که در این دو کار مد نظر داشتم این بود که بگویم برای عاشورایی شدن راه‌های مختلفی است که هم‌اکنون نیز می‌توان به آن رسید؛ برای مثال رزمندگان هشت سال دفاع مقدس راه عاشورایی شدن را در پیش گرفتند چون به اباعبدالله(ع) توکل کردند. نمونه دیگر مدافعان حرم هستند که با قدم نهادن در راه ولایت، امروز به دفاع از حرم برخاستند و پیام‌رسان عاشورا در منطقه شده‌اند.
وی درباره درآمدزایی در هنر اظهار کرد: متاسفانه در زمینه اقتصادی، هنر عاشورایی از وضعیت نامناسبی بهره می‌برد، البته کسی که به این حوزه ورود می‌کند، مسلماً با انگیزه مادی وارد این حوزه نمی‌شود، اما مطمئناً رونق اقتصادی می‌تواند به اشاعه این حوزه کمک کند. در کلامی، وقتی رونق اقتصادی در عرصه هنرهای عاشورایی وجود دارد، این امر استنباط می‌شود که مردم از آن استقبال کرده‌اند و به‌نوعی این مفاهیم فراگیر شده است، موضوعی که به روی آن تاکید دارم.
تبلیغات هنرهای عاشورایی مناسب نیست
وی به توضیح فوق اضافه کرد: در اول توضیحاتم به برگزاری نمایشگاه عاشورایی در نگارخانه ابوالفضل عالی اشاره کردم. این رویداد هنری فردا، ۲۸ مهرماه به کار خود پایان می‌دهد، اما تا چه اندازه پیرامون این رویداد اطلاع‌رسانی انجام شده است؟ پس وقتی ما محصولات عاشورایی را به‌درستی در اختیار مردم قرار نمی‌دهیم چگونه انتظار داریم که از آن استقبال شود؟ این معضل در شرایطی است که هر گاه معرفی خوبی از اقدامات عاشورایی در عرصه هنر صورت گرفت، نتیجه نیز بسیار دل‌چسب بوده است.
هنری مهر به توضیح فوق اضافه کرد: هنرمندانی که در عرصه عاشورایی مشغول به فعالیت هستند باید این مهم را هم مد نظر قرار دهند که جدا از عشق، باید داشته‌های حرفه‌ای خود را هم همیشه به‌روز کنند، چون هنر دینی باید در هر برهه از زمان به زبانی خاص روایت شود. از هنر سینما مثال می‌زنم، ممکن است در سال‌های نه‌چندان دور فیلم‌هایی که به صورت مستقیم مفاهیم اسلامی را مد نظر قرار می‌دادند با استقبال خوب مردم مواجه می‌شدند، اما این اتفاق در سال‌های اخیر امکان‌پذیر نیست، چون هم نسل عوض شده و هم سلیقه‌ها فرق کرده است.
این هنرمند در انتها با بیان اینکه کار عاشورایی کردن، برای وی لذت وصف‌ناپذیری به همراه دارد، خاطرنشان کرد: در کارهایم جدا از آثار عاشورایی، آثار دیگری نیز دارم که در آنها به موضوعات مختلف توجه شده است، اما لذتی که در زمان خلق هنرهای عاشورایی به من دست می‌دهد به هیچ‌وجه قابل مقایسه با دیگر موضوعات نیست. مطلب دیگر اینکه در میان تمام موضوعات اسلامی، عاشورا، دراماتیک‌ترین بار و وزن را داراست، برای همین هر اندازه که در این زمینه کار شود باز هم اعتقاد دارم که از زیبایی، جذابیت و تازگی آن کاسته نخواهد شد.