تحلیلی از سطوح دین تمدنی در دوره علمی «مفتاح»

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، دوره علمی پژوهشی علوم انسانی اسلامی «مفتاح» با حضور اساتید برجسته در رشته‌های مختلف علوم انسانی و همچنین دانشجویان و طلاب منتخبی از سراسر کشور، به همت دبیرخانه دوره‌های آموزشی پژوهشی علوم انسانی اسلامی برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا اعرافی، مدیریت حوزه‌های علمیه سراسر کشور ضمن حضور در این دوره، درباره نسبت علوم اسلامی با علوم انسانی اسلامی و وحدت حوزه و دانشگاه به ایراد سخن پرداختند.

لبیک حوزه به مطالبات رهبری
اعرافی با اشاره به فرمایشات رهبر معظم انقلاب در دیدار جمعی از طلاب تهران خاطرنشان کرد: حوزه با صدور بیانیه ای به ندای رهبری لبیک خواهد گفت. حتما با همه موانع، دست و پنجه نرم خواهد شد تا منویات و رهنمودهای ایشان به طور کامل تحقق یابند.
آیت الله اعرافی گفت: در سخنان ایشان چند نکته برجسته بود. یکی اینکه دربارۀ  این که آیا عصر انقلاب پایان پذیرفته است چند مغالطه وجود دارد: 1. تقابل انقلاب با عقلانیت 2. تقابل انقلاب با نظم و نظام: انقلاب اسلامی یک فلسفه ای دارد که ناظر به آن تمدن سازی است و تا وقتی که عناصر مزاحم در سطح جهانی وجود داشته باشد انقلاب هم حضور دارد. 3. تقابل انقلاب با امنیت 4. تقابل انقلاب با ارتباط جهان. نکته ی دیگر مورد تأکید ایشان عبارت بود از این که حیات طیبه یکی از اموری است که انقلاب و حوزه باید دنبال کند و برای آن نیاز به حرفهای نو داریم.

وی با بیان ضرورت تعامل و هم افزایی حوزه و دانشگاه افزود: این جلسه من را یاد خاطرات 30 سال قبل انداخت که چقدر با دانشگاهی ها و حوزوی ها در ارتباط بودیم. طبعاً حرکت هایی که شما آغاز کردید باید قله های بلندتری را هدف گیری کند. حتما هم در حوزه و هم در دانشگاه نیاز به تحولاتی داریم با نگاه های جامع و وسیعی که بتواند پاسخ گوی این نیازهای تمدنی باشد.

اعرافی با اشاره به نقش این دوره در تحول در علوم انسانی گفت: بنده به عنوان طلبه ای در حوزه و مسئولی در حوزه، این تلاش و سعی بلیغ را می ستایم و ارج می نهم و هم مقدم دانشجویان عزیز و طلاب را گرامی می دارم به خصوص عزیزانی که از شهرهای دیگر حضور دارند خوش آمد می گویم. این حرکت شما، حرکت مبارکی است که می تواند گامی مفید به جلو بردارد. ما هم در حد توانمان در استمرار این حرکت در خدمت خواهیم بود.

اسلام؛ دین تمدنی
وی با بیان نکاتی پیرامون نگاه تمدنی به دین اسلام و احیاگری انقلاب اسلامی بیان کرد: اسلام یک دینی جامع تمدنی است و یک تعلیقه و حاشیه بر زندگی بشر نیست. دین تمدنی یعنی دینی که دارای نظریه های بنیادی، عقلانی و فراگیر و جهت دهنده به همه حیثیات زندگی بشر است. همچنین دارای انعطاف در عین ثبات است و نظامات اجتماعی زندگی بشر را هم هدایت می کند.

اعرافی همچنین دربارۀ ویژگی‌های تمدنی دین اسلام اظهار کرد: دین اسلامی یک تبیین کامل و یک فلسفه جامع و کامل از زندگی بشر ارائه می دهد. این دین روحی است که در تمام ساحت ها دمیده می شود و ورود حداکثری به زندگی دارد.

وی در ادامه اضافه کرد: شاخص یک اندیشه تمدنی که مصداقش در اینجا دین است، ورود در ساحت های گوناگون زندگی به صورت منسجم و یک پارچه است. اجزای توصیفی و تجویزی آن در یک مجموعه منسجم و نظام وار قرار می گیرد. اصلا بین آنها ناسازگاری وجود ندارد. این همان نظام سازی است که شهید صدر فرموده اند. کل نظام ها هم با هم انسجام دارند و به شکل هرمی به نقاط کلان اصلی می رسند و آن رأس هرم و قله بر همه اینها سایه افکنده است.

اعرافی در ادامه با بیان ویژگی انعطاف در عین ثبات برای دین اسلام افزود: اگر چیزی بخواهد تمدنی فرازمانی و فرامکانی باشد، باید انعطاف در عین ثبات داشته باشد که این همان نظریه ثابت و متغیر است که علامه طباطبایی و شهید مطهری بیان کرده اند.

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین احمد واعظی، رئیس دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم در این دوره با توضیح روند شکل‌گیری رویکردهای مختلف در علوم انسانی، تصریح کردند: یک رویکرد خاص در حوزه علوم انسانی شکل نمی گیرد، جز اینکه یک پایه نظری خاص آن را پشتیبانی کند و پشتوانه های نظری و فلسفی داشته باشد و تکثر رویکردها در حوزه علوم انسانی نیز به علت تکثر سنت های فلسفی و مبانی معرفت شناختی و هستی شناختی پشتیبانی کننده آن رویکردها است.

وی افزود: در محتوی علوم انسانی هم از منظر استراتژی تحقیق و هم به لحاظ روش های تحقیق تفاوت وجود دارد که این تفاوت ها، ناشی از اختلافات موجود در رویکردها می باشد و ریشه در تفاوت پشتوانه های فلسفی آنها دارد.

رئیس دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم در ادامه افزود: گام اول فلسفی در مساله علوم انسانی اسلامی تنقیح مبانی آن است که برای این کار نیاز به وجود فیلسوف مسلمان معتقد به علوم انسانی است تا وجوه اشتراک و تفاوت های علوم انسانی مدنظر اسلام را با سایر مکاتب موجود مشخص کند.

حجت‌الاسلام واعظی با اشاره به اینکه هویت سازی و تبیین مبانی نظری علوم انسانی بر عهده فلسفه است، افزود: فلسفه به مثابه تامین کننده علوم انسانی است و بحث‌هایی همچون هنر، زبان،فرهنگ و ... صرفا یک موضوع مطالعه در فلسفه نیستند و هرکدام برای خود فلسفه‌ای مجزا دارند.

عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم افزود: به  طور مثال برای تبیین مبانی نظری علوم سیاسی باید توجه داشت که هر نظریه سیاسی به ناچار مبتنی بر یک نگاه خاص به انسان است و امکان ندارد یک نظریه کلان سیاسی شکل بگیرد و ادعا کند که نگاه خاصی به انسان ندارد.

رئیس دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم در ادامه گفت: نظام سیاسی مطلوب از نگاه لیبرالیسم، نظامی است که تامین کننده آزادی  های فردی است و این محتوی فلسفی سیاسی بر یک مبنای انسان شناسی تکیه زده است، اما گرایش های سوسیالیستی به جامعه اصالت می دهند و به انسان هم به عنوان فرد نیازمند نگاه می شود و چون انسان شناسی‌ها فرق دارند، این تفاوت‌ها باعث تفاوت در ظاهر و رنگ نگرش‌ها می‌شود.

عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم تصریح کرد: فقه برخلاف تصور خرد آن که آنرا یک فن یا تکنولوژی می دانند، دانش ساز است و باید ها و نبایدهای زندگی انسان را مشخص می کند و تجویزکننده فعالیت های حوزه خصوصی و اجتماعی افراد است.

وی با اشاره به اینکه در فقه حکومتی، فقه را در تراز حکومت و اداره‎ جامعه می‎بینیم و دیگر کاری به حکم اولیه نخواهیم داشت، افزود: البته باید این را هم بدانیم که در فقه حکومتی نیز از علوم انسانی اسلامی بی‎نیاز نخواهیم شد و در حقیقت ما برای حل بحران‎ها و آسیب‎های اجتماعی و حل اسلامی آنها باید بررسی کنیم که به کدامیک از اقسام دانش‎ نیاز داریم.

رئیس دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم گفت: دانش توصیفی که به توصیف وضعیت موجود می پردازد، دانش تبیینی که به علت شکل‎گیری وضعیت موجود می‎پردازد، دانش هنجاری که ترسیم وضعیت مطلوب را بررسی می کند و در نهایت دانش توسعه‎ای (نیمه بنیادین) که راهکار و نقشه راه برون رفت از وضع موجود به وضع مطلوب را ارائه می دهد، چهار نوع دانش هستند.

حجت‌الاسلام واعظی با اشاره به اینکه در دانش نوع چهارم که مهم‎ترین قسم از دانش است و برآمده از فقه نیست، باید ممیزه ارزشی و فقهی ایجاد بشود، گفت: در باب روش نیز عده‎ای می‎گویند که باید روش اجتهادی را برگزینیم و این در حالی است که با مراجعه به کتب و سنت نمی‎توانیم وضعیت موجود جامعه را بشناسیم و هیچگاه بی‎نیاز از علوم انسانی اسلامی نخواهیم شد.

یادآور می‌شود، نخستین دوره‎ آموزشی پژوهشی علوم انسانی اسلامی «مفتاح» از روز جمعه 3 شهریور ماه در محل موسسه‎ حضرت امام خمینی(ره) شهر قم با حضور جمع کثیری از فعالین منتخب حوزوی و دانشگاهی از میان نخبگان علوم انسانی از سراسر کشور فعالیت خود را آغاز نموده و تا فردا 8 شهریور ماه ادامه خواهد داشت.