در سال‌های اخیر شاهد ساخت ضریح اباعبدالله الحسین(ع) در مدرسه معصومیه قم بودیم که هنرمندان بسیاری در عرصه‌های مختلف به فعالیت روی آن پرداختند و مراحل انتقال آن از قم تا کربلا نیز با استقبال بی‌نظیر مردم استان‌های مختلف از شهر و روستا همراه بود به نحوی که ازدحام جمعیت سبب شد، مراحل انتقال چند روزه این ضریح به 20 روز افزایش یابد.
بسیاری از افرادی که از نزدیک با ساخت این ضریح مرتبط بوده و در جریان ساخت آن قرار داشتند، اذعان داشتند که ضریحی که برای حرم امامین عسکریین ساخته می‌شود نسبت به این ضریح شاهکار به شمار می‌آید. البته بنا به اخباری که در این رابطه رسیده بود، مشخص بود که ضریح مورد نظر بنا به مسائل امنیتی و به دور از خبرپراکنی درباره ساخت و انتقال آن، به سامراء منتقل شده است.
هشتم ربیع‌الاول مصادف با شهادت یازدهمین اختر تابناک آسمان ولایت و امامت، امام حسن عسکری(ع) است. به همین مناسبت، خبرگزاری ایکنا مناسب دید که به تهیه گزارشی درباره ضریح حرم امامین عسکریین اقدام کند که در این رابطه با دو نفر از مسئولان ساخت این پروژه از جمله حجت‌الاسلام والمسلمین سیدابراهیم لاجوردی، مدير پروژه ساخت ضريح امامين عسكريين(ع) گفت‌وگو شده است که متن آن از نظرتان می‌گذرد؛
ـ لطفاً درباره پیشنهاداتی که درباره ساخت این ضریح مطرح بود و تصمیمی که گرفته شد برای ما توضیح دهید.
چندین پیشنهاد از گروه‌های مختلف مستقر در جمهوری اسلامی ایران و عراق، همچنین پیشنهاداتی از کشورهای خلیج فارس برای ساخت ضریح مطرح شد که همه آنها به دفتر آیت‌الله العظمی سیستانی اعلام شد. ایشان پس از انجام بررسی‌ها و با توجه به حساسیت‌هایی که در سامراء وجود داشت، صلاح دید که ساخت ضریح توسط دفتر خود ایشان انجام شود که که بتواند جامع و کامل باشد.
ـ پس از این تصمیم‌گیری، روند کار به چه صورتی پیش رفت؟
آیت‌الله العظمی سیستانی بر همین اساس به حجت‌الاسلام والمسلمين سيدجواد شهرستانی، داماد و نماينده تام‌الاختيار خود دستور ساخت این ضریح را در قم داد که من نیز در همین راستا مسئولیت اجرا و مدیریت پروژه را پیش گرفتم و اقدامات لازم از جمله انتخاب افراد هنرمند و عناصر مورد لزوم برای ساخت ضریح انجام شد.
ـ ساخت ضریح از چه سالی آغاز شد؟
ساخت این ضریح از سال 1389 شروع شد و به مدت چهار سال به طول انجامید و همزمان با اسفندماه سال 92 به اتمام رسید، ولی بنا به مصالح امنیتی و وجود داعش در منطقه، نصب آن به تعویق افتاد تا اینکه طی امسال نصب ضریح در کمال آرامش و امنیت صورت گرفت.
ـ درباره خصوصیات و ویژگی‌هایی که این ضریح از آنها برخوردار است برای ما بگویید.
اولین ویژگی آن بود که این ضریح در مکانی نصب شد که متعلق به امام هادی(ع) بود و ایشان آن قطعه زمین را خریداری کرده بودند و پس از شهادت نیز در همان مکان به خاک سپرده شدند. ویژگی دیگر آن که، حرم ائمه سامراء در محل عبادت سه نفر از ائمه معصومین(ع)؛ امام هادی(ع)، امام حسن عسکری(ع) و امام زمان(عج) و اهل بیت ایشان قرار دارد. همچنین این حرم محل ولادت امام عصر(عج) است.
از نظر خصوصیات فیزیکی نیز باید گفت که این ضریح از همه ضریح‌هایی که برای ائمه معصومین(ع) ساخته شده است از نظر مساحت، ارتفاع و حجم بزرگتر است. این ضریح شش گوشه بوده و دو درب، یکی در سمت راست و دیگری در سمت چپ ضریح دارد. همچنین موادی که در ساخت ضریح به کار رفته است، از نوع درجه یک به شمار می‌رود.
ـ لطفاً درباره موادی که برای ساخت ضریح مورد استفاده قرار گرفته است توضیح دهید.
چوبی که برای اسکلت داخلی ضریح استفاده شده است از جنس ساج بوده که بهترین نوع چوب است و نه فقط آب، بلکه حشرات نیز نمی‌توانند به داخل آن نفوذ کنند. ستون‌های کعبه نیز از این چوب ساخته شده‌اند. این چوب از کشور برمه و از مسیر خلیج فارس به بوشهر و از آنجا به قم آورده شد که حدود 10 تن در ضریح به کار رفت.
همچنین نقره خالص در ساخت ضریح به کار رفت که میزان آن برابر 4 تن و نیم می‌شود. همچنین سه تن مس در این پروژه مورد استفاده قرار گرفت. در ساخت تاج ضریح از مس استفاده شده است که تمام روکش آن از طلاست.
عیار طلای استفاده شده در این ضریح نیز 24 است و میزان طلایی که برای ساخت ضریح جمع‌آوری شد، 67 کیلوگرم بوده است. ضریح حرم امامین عسکریین تنها ضریحی است که ظاهرش از نقره و طلا و داخلش به طور کامل از طلاست.
در سقف داخل ضریح نیز از چوب گران‌قیمت بهره گرفته شده و خاتم‌کاری دارد. این ضریح متعلق به امام هادی(ع)، امام عسکری(ع)، نرجس خاتون؛ والده امام زمان(عج) و حکیمه خاتون؛ عمه حضرت ولی عصر(عج) است. برای این مضجع شریف 4 صندوق توسط بهترین خاتم‌کاران ساخته و در ضریح قرار داده شد.
ـ چه هنرهای دیگری در این پروژه مورد استفاده قرار گرفته است؟
کتیبه‌نگاری از این جمله است؛ سه کتیبه قرآنی نوشته و به کار گرفته شد. بر یکی از کتیبه‌ها سوره دهر نوشته شده است. کتیبه سبزرنگی نیز شامل حدیثی با موضوع حقانیت ائمه اطهار(ع) به رنگ سبز نوشته شده است و سومین کتیبه به شعری در مدح دو امام حاضر در این حرم اختصاص دارد.
12 گلدان به نام 12 امام نیز که منقش به 99 گل لاله‌ای شکل به عدد اسماءالحسنی هستند نیز از دیگر اشیای این ضریح است. تمام نقش و نگارهای ضریح بر اساس فرهنگ خاصی انجام شده که توسط یکی از طراحان قلم‌زن معروف اصفهان به نام استاد علمداری صورت گرفته است. استاد مهدی دیدار نیز نجاری این ضریح را به همراه گروهی که ضریح چوبی اباعبدالله الحسین(ع) را برعهده داشتند انجام شد.
نظارت بر ساخت ضریح امام حسین(ع) نیز توسط دفتر آیت‌الله العظمی سیستانی و زیر نظر حجت‌الاسلام سیدجواد شهرستانی، نماینده تام‌الاختیار ایشان صورت گرفت. همچنین تمام هزینه‌ها نیز با اشراف ایشان انجام شد. حکاکی این ضریح در بخش کتیبه‌ها توسط استاد موحد انجام شد. همچنین از بهترین میناکاران اصفهانی همچون اخوان بیت‌الهی در این پروژه بهره گرفته شد.
ساخت این ضریح به بهترین وجه اداره شد. در کنار این ضریح، حدود 4 درب بزرگ طلایی برای ورود و خروج زوار و 12 درب کوچک نیز که میان درب‌های بزرگ قرار می‌گیرد ساخته، منتقل و نصب شده است. 85 تخته قالی دستباف کاشان که از ابریشم و بهترین نوع بود نیز مورد استفاده قرار گرفت.
ـ درباره انتقال ضریح چه روندی طی شد و چه طریقه‌ای را برای انتقال به کار گرفتید؟
با توجه به مشکلات امنیتی در عراق و وجود داعش و وهابیون و تهدیدهایی که شده بود، انتقال را به صورت علنی انجام ندادیم. تمام قطعات از طریق زمینی و در 16 تریلی بار زده و منتقل شد و هیچ اطلاع‌رسانی در این باره صورت نگرفت. نصب ضریح نیز طی 40 روز و با حضور هنرمندان اصفهانی، شیرازی و قمی انجام شد.
در بخش دیگری از این مصاحبه نیز به سراغ محمود پارچه‌باف، مدیر اجرایی ساخت ضریح رفتیم و درباره مسائل دیگری با وی به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه متن آن را می‌خوانید؛
ـ در ساخت این ضریح از کدام هنرمندان به نام استفاده شد؟
در ساخت ضریح امامین عسکریین از نجارهای مجرب و منحصر بفرد کشورمان در رابطه با پیکره و ساخت داخلی ضریح استفاده کردیم. طراحی هندسی توسط خوش‌نژاد و طراحی هنری و نقوش و قلم‌زنی آن توسط مهدی علمداری انجام شد. خطاطی ضریح به خط ثلث و منحصر بفرد است که استاد سیدحسین موحد آن را انجام داد. وی همچنین خطاطی ضریح امام حسین(ع) و حضرت علی بن موسی الرضا(ع) را نیز انجام داده است و آثار وی در بسیاری از اعتاب مقدسه جلوه‌گری می‌کند.
گوی ماسوله در شبکه‌های ضریح نیز که یکی از ارکان به شمار می‌آید توسط شرکتی در قم انجام شد. میناکاری ضریح نیز در کمال زیبایی که با نقره منقوش و با طلا تزیین می‌شود، در قالب کتیبه شکل خاصی به خود گرفت و از جمله هنرهای ایرانی به کار گرفته شده در ضریح است که استادان اناری و فیض الهی آن را انجام دادند. آب‌کاری طلا روی پیکره قلم‌زنی شده بر ورق مس، درب‌ها و قوس‌ها نیز توسط شرکت اندود صورت گرفت.
قوس‌های درب‌ها را سیدمصطفی احمدی و آب‌کاری داخل ضریح را شریعت انجام داد. داخل ضریح نیز توسط حمید وحیدمقدم نورپردازی شد و 80 هنرمند و شاگرد این کار را انجام دادند. نقره خالص برای قطعات منقوش به کار رفت که شاید بیش از یک میلیون بار چکش خوردند تا نقش‌ها را پذیرفته و شکل و فرم بگیرند.
ـ مسئولیت شما در این پروژه به چه اقداماتی مربوط می‌شد؟
بنده و حجت‌الاسلام لاجوردی برای انعقاد قراردادها، تسویه حساب مالی و نظارت بر کار ساخت ضریح زیر نظر حجت‌الاسلام والمسلمین شهرستانی، نماینده تام‌الاختیار آیت‌الله العظمی سیستانی کار می‌کردیم و به صورت ماهیانه گزارش می‌دادیم.
ـ دلیل اینکه ضریح عسکریین همانند ضریح سیدالشهدا(ع) در شهرها و مسیر انتقال مورد استقبال و مشایعت قرار نگرفت چه بود؟
در سال 95 که قصد انتقال ضریح مطرح بود، موضوع داعش و تکفیری‌ها مانع از انجام این کار شد. بر همین اساس با تاکیداتی که آیت‌الله العظمی سیستانی داشتند، قرار شد که کار انتقال به صورت غیرعلنی انجام شود که مشکلی نیز پیش نیاید. از این‌رو قطعات روی تریلی‌ها بارگیری شد و با حمایت نخست‌وزیری عراق کار بدون بروز مشکل انجام شد.
همه قطعات طی 35 ـ 40 روز بسته‌بندی شد. این قطعات در کارگاه شهر مقدس قم مونتاژ شد و پس از بارگیری به سامراء منتقل شد.
ـ چرا ضریح را از طریق هوایی به سامراء منتقل نکردید؟
برای انجام این کار لاجرم باید همه قطعات در فرودگاه بغداد از هواپیما تخلیه و مجدداً در تریلی‌ها بارگیری می‌شد و این کار زمان لازم داشت و سبب می‌شود که بسیاری از دشمنان خناس از این کار مطلع شوند و فرصت برخی خرابکاری‌ها را بیابند. بر این اساس قطعات ضریح بدون اطلاع قبلی به مرز و از آنجا به سامراء برده شد که این اقدام، 24 ساعت طول کشید.
این در حالی بود که در انتقال هوایی ضریح، سه یا چهار روز زمان لازم بود و مشکلات امنیتی پس از آن ایجاد می‌شد. بر این اساس طی مشورت با بزرگان صلاح دیدیم که ضریح را به صورت زمینی و در کوتاه‌ترین زمان منتقل کنیم.
ـ کارگاه ساخت ضریح در کدام منطقه قم قرار داشت؟
کارگاه ساخت در بلوار امین، کنار راهنمایی سابق قم، جنب پل صفاییه قرار داشت. زمینی متعلق به آیت‌الله سیستانی بود که برای ساخت ضریح آن را در اختیار ما گذاشتند و سوله‌ای در آن برای این منظور ساخته شد که هنوز باقی است.
ـ هزینه‌های ساخت ضریح چطور تامین شد؟
مبالغی توسط دفتر آیت‌الله العظمی سیستانی به این منظور تخصیص داده شد و در اختیار ما قرار گرفت. یک حساب نیز به منظور دریافت وجوهات و نذورات مردمی افتتاح کردیم. تمام طلاهای به کار رفته در ضریح مربوط به وجوهات مردمی است. طلاهایی نیز که گرفته شد به صورت مستقیم ذوب و خالص‌سازی شد تا در ساخت ضریح به کار رود. این طلاها به طلای 24 عیار مبدل شد و به صورت پوشش روی قطعات مورد استفاده قرار گرفت.
ـ درباره مراجعات حضوری برایمان بگویید.
طی ایام خاص و مناسباتی که مربوط به دو امام همام بود، در محل کارگاه ساخت ضریح مراسم برگزار و پیش از برپایی آن اطلاع‌رسانی می‌کردیم. رؤسای مجلس ایران و عراق از جمله حیدر العبادی، نخست وزیر عراق و نوری المالکی، رئیس‌جمهور این کشور برای بازدید از ضریح به کارگاه آمدند. سردار قاسم سلیمانی نیز به این منظور آمد و مطالبی را مطرح کرد. در مواردی هم مردم به نوبت بازدید داشتند.
ائمه واسطه فیض و وصل هستند و موارد بسیاری از معجزات و کرامات را مشاهده کردیم؛ البته پیگیری مجدانه برای ثبت آنها نبود. حرم امامین عسکریین از مستحکم‌ترین، بهترین و زیباترین اعتاب مقدسه است. این اقدام در جواب دشمنان طی تخریب حرم انجام شد که از طریق کمک‌های مردمی تامین شد.
ـ انتقال، نصب و رونمایی دقیق ضریح چه زمانی انجام شد؟
ضریح در اسفندماه سال 95 به سامراء منتقل و نصب آن از فروردین ماه آغاز شد و در پنجم اردیبهشت‌ماه و همزمان با شب مبعث از آن رونمایی به عمل آمد.
گزارش از آزاده غلامی