چهارشنبه، 21 آذرماه، بود که آیت‌الله‌العظمی جعفر سبحانی، از مراجع تقلید، در جلسه درس خارج فقه خود اظهار کرد: «هزاران سال، بشر تجربه کرده است که وقتی دانش‌آموز از مدرسه به خانه برمی‌گردد، مشغول کار و مرور دروس خود شود نه اینکه از ساعتی که به منزل می‌آید تا پایان شب بازی کند. این دانش‌آموز مغزش کار نمی‌کند. این همه فرزند و دانش‌آموز را لوس بار آوردن به جایی نمی‌رسد. این برخورد برخلاف قرآن، حدیث و سیره علما و بزرگان است. از وزیر آموزش و پرورش می‌خواهم از این روند بازگردد، همان حالت سابق برای ما خوب است.»1
بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی این مواضع را به دیدار جمعی از اعضای انجمن فرهنگی ناشران آموزشی کشور با جمعی از مراجع تقلید از جمله آیات عظام سبحانی، نوری همدانی و علوی گرگانی مرتبط دانسته و آنان را به سوء استفاده از جایگاه مرجعیت متهم کردند.
در روزهای گذشته، برخی فعالان فضای مجازی ناشران کمک‌آموزشی را مافیایی نامیدند که می‌خواهند با انگیزه اقتصادی هرجور شده مشق شب را حفظ کنند.2
از سوی دیگر، وزیر آموزش و پرورش یکشنبه، 25 آذرماه، در مراسم روز ملی همایش گفت: «کتاب‌های کمکدرسی سمی هستند که باید به تدریج از نظام آموزشی خارج شوند.»2 این جمله نشان داد که تنش میان مسئولان فعلی نظام آموزشی با ناشران کتاب‌های کمکدرسی بالا گرفته است.
این سخنان سبب شد خبرگزاری ایکنا به گفت‌وگو با ابوالفضل جوکار، مدیرعامل انتشارات گاج، که یکی از دیدارکنندگان با مراجع تقلید بوده است، بنشیند. حاصل این گفت‌وگو را با هم مرور می‌کنیم.
* در روزهای اخیر، انتقاد از کتاب‌های کمکدرسی بالا گرفته است، تا جایی که وزیر آموزش و پرورش این کتب را برای نظام آموزشی سَم دانست. به عنوان یک ناشر کمکدرسی چه ضرورتی برای وجود این کتاب‌ها قائل هستید؟
آن چیزی که بعضی در جامعه راجع به کمکدرسی می‌گویند با آنچه واقعیت دارد متفاوت است. آموزش و پرورش قطعاً با آن مدل از کمک‌درسی‌هایی که مفید هستند، به آموزش عمق می‌دهند و در تفهیم بیشتر مطالب کمک می‌کنند حتماً موافق است. دلیل آن نیز این است که آموزش و پرورش در سال 1368 انتشارات مدرسه را با همین هدف تأسیس کرد، انتشارات مدرسه به عنوان انتشاراتی که رقیب بخش خصوصی است در تولید کتاب کمک درسی فعالیت می‌کند. پس اگر این وزارتخانه با کمکدرسی مخالف باشد، اولین کاری که می‌کند این است که انتشارات مدرسه را تعطیل کند. علاوه بر این، امتیازهای انحصاری که انتشارات مدرسه دارد بعضی از ناشران ندارند؛ برای مثال استفاده از مؤلفان کتب درسی در تألیف کتاب‌هایشان ورود راحت و بدون مجوز به مدارس، تبلیغات بدون مجوز در همه رسانه‌ها و ... از امتیازات این انتشارات است. این امتیازها را نداریم و برای هر کدام باید مجوز بگیریم. با این دغدغه که آیا بدهند یا ندهند. بحث‌هایی که در فضای مجازی مطرح می‌شود بدین جهت است که در جامعه و در رسانه‌ها به آن عمیقاً پرداخته نشده است. از وزارت ارشاد برای انتشاراتمان و تک‌تک کتاب‌هایمان مجوز داریم. برای مسائل دیگر هم از آموزش و پرورش مجوز داریم. با آموزش و پرورش کار می‌کنیم، جلسات منظم داریم، بحث می‌کنیم، گاهی فعالیت‌های ما را نقد و گاهی ما را تشویق می‌کنند. یک ماه پیش همین سازمان تألیف کتب درسی به ما لوح تقدیر داد. همان آموزش و پرورشی که گفته می‌شود با ناشران کمکدرسی زاویه دارد.
آن مدل از کتاب‌های کمکدرسی که دانش‌آموز را به تمرین و ممارست مشغول کند و به مطالب کتاب درسی عمق دهد همه جای دنیا مورد استفاده است. مهرماه امسال در فرانکفورت به مناسبت هفتادمین سال تأسیس نمایشگاه کتاب این شهر، که بزرگترین نمایشگاه کتاب جهان است، شرکت کردم. بزرگترین سالن‌های نمایشگاه به کودک و نوجوان و آموزش اختصاص داشت و کمک‌درسی‌ها به تعداد فراوان در آنجا وجود داشت. چرا فکر می‌کنیم کمکدرسی بد است. خود معلمان هم از آن استفاده می‌کنند. موقعی که معلم بودم و ناشر نبودم، کتاب ناشران را به منزله ابزار کارم معرفی می‌کردم. برای هر سطح علمی از دانش‌آموزان یک کتاب معرفی می‌کردم. این اهانت به معلم است که می‌گویید چرا معلم کتاب معرفی می‌کند؟ معلم مثل پزشک است. به دکتر نمی‌گوییم چرا به ما دارو دادید؛ کمکدرسی هم مثل دارو است.
* آیا دیدار با علما برای مجاب کردنشان در مورد مشق شب بود؟ در فضای مجازی گفته می‌شود که مدیرعامل «گاج» بنا بر انگیزه‌ای اقتصادی به مراجع فشار آورده است تا از مشق شب دفاع کنند.
اصلاً این گونه نیست؛ انجمن فرهنگی ناشران آموزشی که من عضو آن هستم نامه‌نگاری با علما داشت که وقت بگیرند و شرفیاب شوند. در دیدارهایی که ما حضور داریم مسائل مختلفی مطرح می‌شود. در دیدار اخیر با حضرت آیت‌الله سبحانی که چهار ناشر دیگر از انتشارات «خیلی سبز»، «قلم علم»، «مزینانی» و «سرمشق» به جز من نیز حضور داشتند، مباحث مختلفی همچون قیمت کاغذ، تعلیم و تربیت و ... مطرح ش.، بحث مشق شب هم مطرح شد که البته شاید بتوان گفت جزئی‌ترین آن بود. آیت‌الله سبحانی در همان جلسه بنا بر اجتهاد و دغدغه خودشان فرمودند که ما هم با حذف مشق شب مخالفیم.
ببینید یک سیاه‌‌مشق داریم که بیگاری کشیدن از دانش‌آموز و محفوظات‌محور است، اما یک وقت از تمرین و ممارست حرف می‌زنیم که لازم است دانش‌آموز در منزل به آن بپردازد. اینکه بگوییم دانش‌آموز در منزل تکلیف نداشته باشد، حرف درستی نیست. مهارت نوشتن و خواندن نیاز به تمرین دارد. مثلاً مهارت خوشنویسی در همان سه سال نخست دبستان شکل می‌گیرد. گاهی گفته می‌شود که تکلیف را حذف کنیم، چون می‌خواهیم مهارت بیاموزیم. ما می‌گوییم دانش‌آموز هم باید تکلیف داشته باشد و هم مهارت یاد بگیرد. اما آیا آموزش و پرورش ساختار اجرای آموزش مهارت‌محور را در مدارس مهیا کرده است؟ مدتی قبل به همراه رئیس آموزش و پرورش منطقه شش تهران از 9 مدرسه بازدید کردیم. خدا شاهد است که کلاس‌ها در حال انفجار از جمعیت بود و معلم می‌گفت من نمی‌توانم در بین دانش‌آموزان حرکت کنم. آموزش مهارت‌محور فضا می‌خواهد. معلم آموزش‌دیده می‌خواهد. این‌ها حرف‌های قشنگی است و اگر در سمیناری بگویم، قطعاً به من به دید یک انسان روشنفکر و دنیادیده نگاه می‌کنند، اما آیا قرار است فقط شعار بدهیم؟ خیر، باید قابلیت‌های اجرای آن را فراهم کنیم.
دختر من کلاس دوم دبستان است. اتفاقاً من یک کتاب مشق شب از انتشارات مدرسه برای او خریده‌ام. این کتاب املا را خانم محمود‌پور تألیف کرده است و چون مدرسه با دخترم کار نمی‌کند، خودم با او کار می‌کنم. پسرم نیز در منزل کتاب «خیلی سبز»، کتاب «قلم‌چی» و ... دارد، چون قرار است به واسطه کمک‌درسی‌های مفید در درس‌ها عمیق شوند. دو سال پیش در آلمان دیدم که محیط مدرسه برای فرزندم مثل هتل است. دانش‌آموز در آن سیستم خودباور و بااعتماد به نفس بار نمی‌آید. فرزندانم را به ایران آوردم چون سیستم آموزشی ایران را با تمام کمبودهایش در جایگاه کسی که از سال 1374 در این سیستم، معلم و مدیر بوده‌ام، کتاب نوشته‌ام و ناشر هم بوده‌ام، قبول دارم و به سیستم آلمان ترجیح می‌دهم. البته اگر قرار باشد مشق شب حذف شود دیگر موافق نیستم. شاید خیلی‌ها دوست داشته باشند، بچه‌هایشان را برای تحصیل به اروپا ببرند، اما به عنوان کسی که در جنوب تهران با سختی و بدون امکانات آموزشی درس خواندم، نتوانستم سیستم آلمان را بپذیرم. دانش‌آموزی می‌تواند در آینده کارآفرین و خلاق باشد که سختی بکشد و ممارست و تمرین داشته باشد. 10 سال دیگر فرزندانمان ما را به خاطر کتاب‌های نخوانده سرزنش می‌کنند. کتاب کمکدرسی را از دانش‌آموز بگیرید، چه چیزی دارید به جای آن ارائه کنید؟
* مسئولان آموزش و پرورش تأکید دارند که کتاب درسی باید محور قرار بگیرد. کتاب‌های کمک‌آموزشی از جمله انتشارات متعلق به شما چقدر پایبندی به متن کتاب را در دوره‌های مختلف تحصیلی حفظ می‌کند؟
سؤال بسیار خوبی مطرح کردید که تاکنون کسی از من نپرسیده بود. کتاب‌های کمکدرسی در متوسطه دوم و کنکور نباید عیناً پایبند به متن کتاب آموزش و پرورش باشند، چون یک وزارت علومی وجود دارد که کنکور می‌گیرد و به متن کتاب هم پایبند نیست. من معلم شیمی بوده‌ام، کتاب درسی تا کمی توضیح داده است. من مجبورم با کمکدرسی آن قدر به عمق بروم تا دانش‌آموز بتواند دو تست این قسمت را بزند. وقتی آموزش و پرورش آموزش می‌دهد و وزارت علوم آزمون می‌گیرد، هیچ تعهدی وجود ندارد که در حد متن باقی بماند. اگر کتاب درسی متوسطه دوم 150 صفحه است، حتماً باید هزار و 500 صفحه در بسط آن مطلب نوشت تا تفهیم مطلب و عمیق شدن در آن انجام پذیرد. جالب است بدانیم که معلمان بیشترین متقاضیان این کتاب‌ها هستند. مثلاً در درس هندسه برای چهار مبحث دایره، بیضی، هذلولی و سهمی باید 40 صفحه بنویسیم تا تفهیم شود، در حالی که آموزش و پروش ما سه یا چهار صفحه نوشته است. البته نه اینکه نقص آموزش و پرورش باشد. همه جای دنیا کتاب‌های درسی همین گونه است.
اما در مقطع دبستان و متوسطه اول عیناً باید با متن کتاب درسی جلو برویم که همین کار را انجام می‌دهیم. در همان متوسطه دوم هم وقتی بحث امتحان نهایی مطرح است، باز هم عین متن کتاب حرکت می‌کنیم. لذا هدف با هدف متفاوت است. در کتاب‌های دبستان هم در کتاب‌های درسی آموزش و پرورش و هم در کتاب‌های ما مباحثی برای تقویت قوه استدلال و ... وجود دارد.
* آیا عملکرد کمک‌‌آموزشی‌ها به نگاه تست‌محور در مفاهیم کتاب درسی منجر نمی‌شود؟ اصرار برخی از کمک‌درسی‌ها به تست زدن در دوره دبستان چه توجیهی دارد؟
بخشی از بدبینی‌های موجود به کمک‌درسی‌ها به علت عملکرد ضعیف برخی ناشران است. همچنین قبول دارم که کتاب‌های حل‌المسائل به شدت مخرب هستند، اما علت توجه به تست زدن در کمک‌درسی‌های دبستان به علت آزمون‌های ورودی مدارس تیزهوشان بوده است. حذف نخبه‌پروری تصمیم درستی نیست. سال گذشته رئیس انجمن اولیاء و مربیان دبیرستان البرز بودم، به دبیرستان البرز اعلام کردند که دیگر نباید برای پایه هفتم آزمون ورودی بگیرید. جلسه گذاشته شد. مدیر مدرسه گفت اگر این گونه باشد ما اصلاً دانش‌آموز برای پایه هفتم نمی‌گیریم. این درست نیست که بگوییم آزمون حتماً برگزار نشود، بلکه باید مدل آن تغییر کند. سازمان سنجش در کشور ما سالم‌ترین نهادی است که دارد کارش را به درستی انجام می‌دهد، اما مخالف این هستم که سرنوشت دانش‌آموز صرفاً در چهار ساعت تعیین شود.
ما برای حذف کنکور برنامه داریم. اول ادغام وزارت آموزش و پرورش با وزارت علوم است. نمی‌توان در یک وزارتخانه آموزش داد و در وزارتخانه دیگر آزمون گرفت. اگر ادغام عملی شود، وزارت علوم می‌بیند ظرفیت پزشکی و دندانپزشکی پر است و رشته‌هایی که مورد نیاز جامعه است خالی مانده. بدین ترتیب روز انتخاب رشته تلاش نمی‌کند که به هر نحوی آن را پر کند، بلکه از چهار سال قبل دانش‌آموزان را متناسب با استعدادشان به سمت رشته‌های کم‌تراکم هدایت تحصیلی می‌کند. دوم اینکه آزمون نباید فقط در آن چند ساعت کنکور خلاصه شود. معدل آزمون نهایی سال دهم، یازدهم، دوازدهم و آزمون کنکور هرکدام 25 درصد ملاک قرار بگیرند. 20 سال است حرف از حذف کنکور زده می‌شود اما هیچ کس برای آن اقدام عملی و مؤثری انجام نمی‌دهد.
پی‌نوشت:
1- https://fa.shafaqna.com/news/674658/
2-برای مثال رجوع کنید به متن سلمان کدیور که حجت‌الاسلام زائری نیز آن را در کانال مجازی خود به اشتراگ گذاشته است.
3-http://iqna.ir/fa/news/3772794
گفت‌وگو از مجتبی اصغری
انتهای پیام