هر آنچه باید درباره زکات فطره بدانیم

حجت‌الاسلام والمسلمین اکبر بیگی، مدرس احکام و مسائل شرعی در حوزه علمیه قم و از کارشناسان مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات شرعی، در گفت‌وگو با ایکنا، به بیان نکاتی درباره زکات فطره پرداخت و در ابتدا درباره مفهوم این زکات اظهار کرد: «فطره» در لغت دارای چند معنی است که مهم‌ترین آنها، خلقت و اسلام است. اما در اصطلاح فقه، زکات فطره عبارت از زکاتی است که هر مسلمان برای خود و هرکس که نان‎خور او محسوب می‌شود، به مستحق می‌پردازد. با توجه به اینکه پرداخت این نوع حق مالی، باعث سلامت جسم و روح می‌شود، آن را زکات بدن یا فطره می‌نامند.

معنای زکات فطره

وی ادامه داد: شاید وجه تناسب آن با معنی اسلام، این باشد که زکات فطره مقتضی اسلام است؛ از این رو کسی که پیش از غروب شب عید فطر مسلمان شود، تکلیف از او ساقط نمی‌شود. علاوه بر زکاتى که به اموال در صورت وجود داشتن شرایط تعلق می‌گیرد، یک منبع ساده و عادى نیز براى رفع نیازهاى فردى و اجتماعى در نظر گرفته شده است که آن را زکات فطره می‌گویند.

این کارشناس مسائل شرعی یادآور شد: زکات فطره این است که هر فرد مسلمان که توانایى اداره کردن زندگى خود و اشخاص تحت اداره خود را داشته باشد و براى تأمین نیازهاى سالانه خویش نیازى به غیر ندارد، مکلف است بابت خود و هر کس دیگرى که مخارج آنان را به عهده دارد، از افراد خانواده و غیر آنان مقدارى از خوراک معمولى یا معادل آن را از نظر قیمت بپردازد.

فلسفه و فواید دنیوی و اخروی پرداخت زکات فطره

وی درباره فلسفه و فواید دنیوی و اخروی پرداخت زکات فطره بیان کرد: به اتفاق شیعه و اهل سنت، واجب است و در متون دینى براى آن، فلسفه و فواید متعددى برشمرده است که مهم ترین آنها عبارت است از اینکه اولاً زکات فطره مکمل و تمام کننده روزه است. امام صادق (ع) در حدیثی فرمودند: از کمال روزه، پرداخت زکات فطره است، همانگونه که صلوات بر پیامبر (ص) از کمال نماز است؛ زیرا کسی که روزه بگیرد اما زکاتش را عمداً ترک کند و نپردازد روزه‌ای برای او نیست همانگونه که کسی که صلوات بر پیامبر اکرم (ص) را در نماز ترک کند نمازی برای او نیست.

کارشناس مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات شرعی به دیگر فواید پرداخت زکات فطره اشاره و ادامه داد: فایده دوم این است که باعث قبولى روزه ماه مبارک رمضان می‌شود. فایده سوم این است که موجب حفظ انسان از مرگ در آن سال مى‌‏شود و فایده دیگر این است که باعث سلامتى جسم و پاکسازى روح از رذایل اخلاقى است. از امام صادق(ع) درباره آیه «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى؛ رستگار آن كس كه خود را پاك گردانيد». (الأعلى/ 14) سـؤال شد که فرمودند: یعنی کسی که زکات فطریه‌اش را بپردازد.

حجت‌الاسلام بیگی اظهار کرد: در کنار آثار فوق که به طور مستقیم آثار دنیوی پرداخت زکات فطره را مدّ نظر قرار داده است می‌توان گفت زکات فطره یک نوع صدقه واجب و ادای دین است و به همین خاطر تمامی آثار و فواید دنیوی که برای صدقه واجب همانند زکات یا صدقه مستحب در روایات وارد شده است را می‎توان برای زکات فطره نیز ثابت دانست.

مدرس احکام و مسائل شرعی به تأثیر پرداخت زکات فطره در افزایش رزق و روزی اشاره و یادآور شد: از جمله این آثار می توان به افزایش روزی، زیاد شدن برکات الهی، پیشگیری از بخل، با سخاوت کردن انسان، حراست اموال، کم نشدن مال و ... اشاره کرد. البته علاوه بر این آثار دنیوی برای پرداخت زکات فطره که در روایات به آن اشاره شده است و به شخص پرداخت کننده زکات فطره مربوط می‌شود می‌توان گفت اگر تمام اشخاصی که زکات فطره بر آنها واجب است، ملزم به پرداخت زکات فطره باشند و تمام مراحل آن از جمع آوری فطریه تا توزیع آن بین نیازمندان ساماندهی شود گام مهمی در جهت بهره‌مندی فقرا از ثروت اغنیا و در نتیجه، تعدیل ثروت در جامعه اسلامی و فقرزدایی از مسلمانان برداشته می‎شود.

زمان پرداخت زکات فطره

این کارشناس احکام شرعی، بعد از پرداختن به معنای زکات فطره و آثار دنیوی و اخروی آن با توجه به در پیش بودن عید سعید فطر به احکام مورد ابتلای زکات فطره پرداخت و در ابتدا درباره میزان زکات فطره گفت: در مورد مقدار زکات فطره برای کسی که می‌خواهد گندم یا برنج پرداخت کند برای هر نفر سه کیلوگرم می‌باشد یا مبلغ آنها را باید پرداخت کند.

حجت‌الاسلام بیگی درباره زمان پرداخت زکات فطره نیز گفت: مطابق نظر مراجع معظم تقلید، كسي كه نماز عيد فطر مي‌خواند، بنابر احتياط واجب بايد فطره را پيش از نماز عيد پرداخت کند یا از مال خود کنار بگذارد، ولي اگر نماز عيد نمي‌خواند، مي‌تواند دادن فطره را تا ظهر به تأخير بيندازد.

وظیفه زن یا فرزندانی که شوهر یا پدر، زکات آنها را پرداخت نمی‌کنند

وی درباره وظیفه کسی که زکات فطره را پرداخت نکرده یا فراموش کرده است، تصریح کرد: مطابق نظر مشهور مراجع معظم تقلید اگر موقعى كه پرداخت زكات فطره واجب است، فطره را ندهد و كنار هم نگذارد احتياط واجب آن است كه بعداً بدون اين كه نيّت ادا و قضا كند فطره را بدهد.

کارشناس مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات شرعی درباره وظیفه زن یا فرزندانی که شوهر یا پدر، زکات آنها را پرداخت نمی‌کنند، بیان کرد: یکی دیگر از مسائل مورد ابتلا این است که اگر فطره انسان بر كسى واجب باشد و او فطره را ندهد، آیا بر خود انسان واجب می‌شود مثلا اگر زکات فطره بر پدر یا شوهر واجب باشد، اما پرداخت نمی‌کند آیا فرزندان و زن وظیفه‌ای در پرداخت زکات فطره دارند یا ندارند؟ در پاسخ باید گفت مطابق نظر مشهور مراجع تقلید اگر فطره انسان بر كسى واجب باشد و او فطره را ندهد بر خود انسان واجب نیست پرداخت کند.

وی تأکید کرد: هرچند مطابق نظر برخی از مراجع تقلید مانند آیت‌الله مکارم و آیت‌الله سیستانی، احتياط واجب آن است كه اگر مى‌تواند خودش پرداخت کند. برای مثال اگر شوهر زکات فطره زن را نمی‌دهد، اما زن یا فرزندان توان مالی دارند به احتیاط واجب خودشان پرداخت کنند.

حجت‎الاسلام بیگی یادآور شد: سوال دیگر این است که اگر كسي كه زکات فطره او بر ديگري واجب است مثلا فطره زن بر شوهر یا فرزندان بر پدر یا مهمان بر میزبان، خودشان فطره را بدهند، از كسي كه فطره بر او واجب شده ساقط می‌شود؟ در پاسخ این سؤال مراجع تقلید فرموده‌اند كسي كه فطریه او بر ديگري واجب است مثلا فطریه زن برشوهر، اگرخودش فطریه را پرداخت کند، از كسي كه فطریه بر او واجب شده ساقط نمی‌شود مگر اینکه با اذن و نیت او پرداخت کند. برای مثال، زن با اذن و به نیت شوهر پرداخت کند.

مصرف زکات فطره

این کارشناس و مدرس احکام و مسائل شرعی درباره مصرف زکات فطره اظهار کرد: در مورد مصرف زکات فطره باید گفت مطابق نظر مشهور و بیشتر مراجع تقلید اگر زكات فطریه را به يكى از این موارد مصرف زکات مال، همانند بدهكارى كه نمى‌تواند قرض خود را پرداخت کند یا كارهايى كه منفعت عمومى دينى دارد مانند ساخت مدرسه و مسجد یا مسافرى كه در سفر درمانده شده است، برسانند، كافى است؛ هرچند احتياط مستحب آن است كه فطره را فقط به فقراى شيعه بدهند.

کارشناس مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات شرعی ادامه داد: اما مطابق نظر برخی از مراجع مانند حضرات آیات صافی، گلپایگانی، مکارم، وحید و سیستانی، زكات فطره را بنا بر احتياط واجب بايد فقط به فقرا داد و منظور، فقراى شيعه است که درآمدشان کافی به مخارجشان نیست و زکات را در مورد معصیت مصرف نکنند.

پرداخت زکات فطره به پدر و مادر، اقوام و غیرسادات به سادات

وی درباره پرداخت زکات فطره به پدر و مادر و اقوام و غیرسادات به سادات اظهار کرد: یکی از سوالات مورد ابتلا در مورد پرداخت زکات فطره این است که آیا می‌توان زکات فطره را به پدر و مادر، برادر، خواهر و اقوام فقیر پرداخت کرد؟ در پاسخ باید گفت زکات فطره را نمی‌توان به کسانی که واجب النفقه انسان هستند یعنی کسانی که مخارج آنها شرعاً بر انسان واجب است، مانند پدر، مادر و فرزندان پرداخت کرد اما پرداخت زکات فطره به برادر، خواهر و اقوام فقیر اشکال ندارد.

این کارشناس و مدرس احکام و مسائل شرعی ادامه داد: همچنین در مورد پرداخت زکات فطره غیرسادات به سادات، مطابق با نظر همه مراجع تقلید باید گفت غیرسادات نمی‌توانند زکات فطره خود را به سادات فقیر پرداخت کنند، اما سادات می‌توانند زکات فطره خود را به سادات یا غیرسادات فقیر پرداخت کنند.

زکات فطره مهمان بر میزبان

وی درباره زکات فطره مهمان بر میزبان گفت: در مورد وجوب زکات فطریه مهمانی که قبل از غروب شب عید فطر بر مهمان وارد می شود و اینکه آیا زکات فطره‌اش بر میزبان واجب است یا نیست باید گفت که در این مسئله مطابق نظر مشهور مراجع معظم تقلید، با یک شب، مهمان‌ نان‌خور حساب نمی‌شود و فطریه مهمان یک‌شبه بر عهده خودش است، اما اگر قصد دارد مثلا سه شب نزد صاحب‌خانه بماند و قبل از غروب شب عید فطر بر صاحب‌خانه وارد شود در این صورت فطریه‌اش برعهده صاحب‌خانه است.

کارشناس مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات شرعی یادآور شد: اما مطابق نظر حضرات آیات بهجت، نوری‎همدانی، گلپایگانی، ‌صافی و اراکی، اگر مهمان، پیش از مغرب وارد شود و بگویند امشب نان او را داده، هرچند نان خور حساب نشود، بر میزبان واجب است. اما مطابق نظر مشهور و بیشتر مراجع اگر مهمان بعد از غروب شب عید فطر بر صاحبخانه وارد شود زکات فطره‌اش بر صاحب خانه واجب نيست، اگر چه پيش از غروب او را دعوت كرده باشد و در خانه او هم افطار كند.

زکات فطره جنین

حجت‌الاسلام بیگی درباره زکات فطره جنین اظهار کرد: یکی از سوالات مورد ابتلا پرداخت زکات فطره برای جنین است که باید گفت اگر قبل از غروب شب عید فطر متولد نشده، پرداخت زکات فطره‌اش بر پدر واجب نیست اما اگر جنین قبل از غروب آفتاب شب عید فطر یا هنگام غروب متولد شده زکات فطره‌اش واجب است.

خارج کردن فطریه از شهر خود

وی تأکید کرد: یکی از مواردی را که زیاد سوال می‌کنند این است که آیا می‌توان زکات فطره را از شهر خود خارج کرد و به اقوام و خویشان فقیری که در شهر دیگر زندگی می‌کنند پرداخت کرد؟ در پاسخ باید گفت مطابق با نظر مشهور مراجع تقلید در صورتى كه زكات فطره را از مال خود جدا كرده باشد اگر در محل خودش مستحق پيدا شود، احتياط واجب آن است كه فطره را به جاى ديگر نبرد و اگر به جاى ديگر ببرد و تلف شود، بايد عوض آن را بدهد.

خرید کالا و اجناس برای فقیر

این کارشناس و مدرس احکام شرعی تصریح کرد: یکی از مسائلی که در برخی از موارد رعایت نمی‌شود این است که مؤمنین زکات فطره‌هایشان را جمع می‌کنند و تصمیم می‌گیرند برای فقیر یک وسیله‌ای مانند یخچال یا غیره بخرند اما مطابق نظر همه مراجع معظم تقلید نمی‌توان به جای پرداخت زکات فطره، برای فقیر اجناس خرید و باید پول یا همان گندم یا برنج را به ازای هر نفر سه کیلوگرم پرداخت کرد مگر اینکه از آن فقیر اجازه یا وکالت در خرید جنس را بگیرید.

تبدیل پول زکات فطره با پول دیگر/ واریز زکات به کارت بانکی فقیر

حجت‌الاسلام بیگی درباره تبدیل پول زکات فطره با پول دیگر گفت: در مورد اینکه شخص مكلف مى‌تواند زكات فطره‌اى را كه جدا كرده و كنار گذاشته است، به پول ديگر يا چيز ديگرى تبديل كند باید گفت شخص مكلف نمى‌تواند زكات فطره‌اى را كه جدا كرده و كنار گذاشته است، به پول ديگر يا چيز ديگرى تبديل كن دو باید همان را پرداخت کند.

وی درباره واریز کردن زکات به کارت بانکی فقیر نیز بیان کرد: مطابق نظر مراجع معظم تقلید واریز کردن به حساب فقیر جایز نیست مگر اینکه از فقیر برای قبض کردن و گرفتن این زکات وکالت بگیرد و بعد از وکالت گرفتن، همان پول یا پول دیگر را به حساب فقیر پرداخت کنید.

کارشناس مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات شرعی در پایان درباره پرداخت زکات فطره صندوق کمیته امداد یا موسسات دیگر اظهار کرد: نسبت به پرداخت زکات فطره به کمیته امداد یا موسسات دیگر باید گفت اگر مکلف یقین دارد این مؤسسات، زکات فطره را در موارد خود مطابق با نظر مرجع تقلید پرداخت کننده مصرف می‌کنند، کفایت می‌کند.

انتهای پیام