به گزارش
ایکنا؛ نشست تخصصی «منطق اجتماعی اعتراضات آبان ۹۸» صبح امروز چهارشنبه ۲۷ آذرماه به همت مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) با حضور امیر محبیان، تحلیلگر مسائل سیاسی و استاد دانشگاه، حسین راغفر، عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا(س) و محمدرضا طالبان، استادیار گروه جامعه‌شناسی انقلاب پژوهشکده امام خمینی(ره) در سالن دکتر شریعتی، دانشگاه علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.
در ابتدای این نشست، امیر محبیان، تحلیلگر مسائل سیاسی و استاد دانشگاه آزاد سخنان خود را با تحلیل اعتراضات آبان ۹۸ و موضوع «حاشیه‌نشینان و راندگان اجتماعی»، آغاز کرد و گفت: اگر امروز در ذهن مردم احساس نارضایتی به وجود آمده، به دلیل این است که آنچه را که می‌خواهند، با آنچه می‌بینند متفاوت است؛ البته صرفاً این موارد منجر به مشکل نمی‌شود، بلکه آنچه مشکل‌آفرین بوده و باعث ایجاد احساس تبعیض می‌شود، مقایسه‌هایی است که صورت می‌گیرد.
وی افزود: ما در دوران جنگ مشکلات بسیاری داشتیم، ولی احساس محرومیت به این شکل نبود، چون احساس تبعیض وجود نداشت یا بسیار کم بود. آن زمان اگر مردم وضع مالی خوبی نداشتند، همه نداشتند و مشکل کمتر بود، اما امروز این احساس تبعیض مردم را اذیت می‌کند. اینکه چرا امروز احساس تبعیض به وجود آمده، به مفهومی به نام ناکارآمدی در مدیریت باز می‌گردد. مفهومی که مستمراً در دوره‌های مختلف، ضعف‌های مدیریتی و نارضایتی‌ها را روی هم گذاشته است.
این استاد دانشگاه، با بیان اینکه سیستم حل مشکل ما هم معمولا فرافکنی است، یعنی به جای اینکه مشکل را حل کنیم، فرافکنی می‌کنیم، افزود: مسئله را تا زمانی که حل نکنیم، حل نمی‌شود، اما دولت‌ها مسائل را روی هم انباشته کرده‌اند و هر فردی مشکلات را به فرد دیگری منتقل کرده است و نهایتا به آنجا رسیده‌اند که متوجه شدند نمی‌توانند مسائل را حل کنند و و در نهایت تمام بار این ناتوانی و ناکارامدی‌ها، فشار بر روی مردم است. اینجاست که مردم می‌بینند که رقم‌های بسیار کلانی از کشور خارج می‌شود و یا اختلاس صورت می‌گیرد، ولی خودشان برای کمترین مطالباتشان دچار مشکل هستند.
محبیان با بیان اینکه احساس محرومیت، احساس خشم ایجاد می‌کند، اضافه کرد: اگر این احساس خشم جایی گفته شود و در جایی شنیده شود تا حدودی ایجاد آرامش کرده و وضعیت جامعه بهبود پیدا می‌کند، اما اگر مردم احساس کنند که حرف‌های آنها شنیده نمی‌شود و برای آن اهمیتی قائل نیستند، این خشم متراکم شده و تبدیل به یک ظرفیت می‌شود. این ظرفیت می‌تواند با هنرمندی مدیران در جهت مثبت استفاده شود و یا می‌تواند در جهت منفی استفاده شود. حتی در مواقعی خود این خشم می‌تواند موتور محرک برای رفع تبعیض‌ها و یا موتور محرک برای تخریب همه چیز باشد.
وی ادامه داد: در چنین شرایطی تصور کنید حرکت‌هایی از سوی مدیران دولت صورت می‌گیرد که این هراس و احساس محرومیت‌ها را افزایش می‌دهد و همین مسئله باعث می‌شود اعتراض شکل گیرد. این اعتراض بر روی لبه خشم حرکت می‌کند و یک پتانسیل خشم در اینجا وجود دارد، ولی لزوماً این خشم عملیاتی نیست. امروز خیلی‌ها عصبانی می‌شوند، اما در این عصبانیتشان کاری به ایجاد ناامنی و یا آتش‌زدن بانک‌ها و خیابان‌ها ندارند؛ عصبانیت آنها در کلام است، اما اگر این خشم اجازه تخلیه پیدا نکند، نهایتاً برخلاف قانون بروز پیدا می‌کند و به صورت اعتراض خیابانی مطرح می‌شود. دو طیف از این فرصت استفاده می‌کنند و سریعاً به این نوع خشم، شکل فیزیکی می‌دهند که یکی از آنها جامعه‌ستیزان هستند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه مردم بحثی درباره حکومت ندارند بلکه مشکلشان با جامعه است، افزود: جدا از این قضیه بخش دیگری هم وجود دارد که ممکن است خشم متراکم را بالفعل کند و آن حاشیه‌نشین‌ها هستند. امروز حاشیه‌نشین‌هایی در جامعه وجود دارند که در بطن جامعه و به دلیل مسائل مالی و اقتصادی نتوانستند زندگی کنند و دائما رانده شده‌اند. این افراد دوست دارند که خوب زندگی کنند، اما جامعه این اجازه را به آنها نداده است، این‌ها نیز معضلاتی را ایجاد می‌کند.
محبیان با اشاره به اینکه آمار‌ها در مورد حاشیه‌نشینی در کشور متفاوت است، افزود: آمار‌هایی که از سوی مسئولان در این مورد داده شده بسیار متفاوت است و این نشان دهنده این است که حاشیه‌نشینی جزو اولویت‌های مسئولان نیست. اگر به آمار‌ها نگاهی کنید خواهید دید که بین ۱۶ تا ۱۹ میلیون نفر در ایران حاشیه‌نشین وجود دارد و در همین اعتراضات اگر شما به جغرافیای آن نگاه کنید متوجه خواهید شد که بیشترین اعتراضات در مناطق حاشیه‌نشین بوده است. یعنی شهر‌ها و شهرک‌هایی که در شهر‌های اصلی نتوانستند زندگی کنند و دائماً به عقب رانده شدند.
وی ادامه داد: چیزی که امروز مردم از حکومت می‌خواهند این است که مسائل‌شان را حل کند. آنها باید احساس کنند که زندگی‌شان رو به بهبود است که الان این را نمی‌بینند. دولت‌ها که می‌آیند نه تنها مسائل را حل نمی‌کنند بلکه همین دولت‌ها تبدیل به مسئله مردم می‌شوند. مسئولان جوری موضوع را حل می‌کنند که انگار مسئله خود مردم هستند که این خود یک احساس بی‌اعتمادی و ناامیدی به وجود می‌آورد. این حس از یک جهاتی هم ام‌الفساد است و مردم احساس می‌کنند این دستگاه‌هایی که ایجاد شده نه تنها مسئله‌اشان را حل نمی‌کند بلکه خودش تبدیل به مسئله شده و لذا اعتراضات به سمتی می‌رود که مسئله در آن وجود دارد.
این استاد دانشگاه با اشاره به تفاوت‌های اعتراضات سال ۸۸، ۹۶ و ۹۸ گفت: در سال ۸۸ اتفاقی که افتاد، نوعی حرکت سیاسی بود که یکسری بستر‌ها نیز با خود به همراه داشت. در این اتفاقات یک جریان سیاسی هم سوار شد و از آن استفاده کرد، اما در سال ۹۶ اصلا این موضوع نبود. عمده اعتراضات، در سال ۹۶ اقتصادی بود و در سال ۹۸ هم اینگونه بود؛ حتی شکل شعار‌ها نیز در حال تغییر است و مسئولان باید به دقت به این قضیه نگاه کنند. همه دنیا چارچوب‌هایی را برای حق اعتراض عمومی مشخص کرده‌اند.
محبیان گفت: اعتراض باید در چارچوب قانون باشد. در دنیا نیز همین‌گونه است. وقتی شما مجوز راهپیمایی یا تجمع اعتراضی را دریافت می‌کنید، در واقع مسئولیت تمامی مراحل این اعتراض را قبول کرده‌اید. نهاد مربوط مجوز را می‌دهد، ولی متذکر هم می‌شود که مجوز شما در این چارچوب است که سر و صدا‌های شما نباید موجب آزار مردم شود و نباید موجب راه‌بندان در خیابان باشد. اگر درخواست‌کنندگان این چارچوب‌ها را پذیرفتند، آن‌وقت به آنها مجوز داده می‌شود. همچنین برای اعتراض‌کنندگان محل خاصی را مشخص می‌کنند. من در یکی از برنامه‌های تلویزیونی پارک لاله را به عنوان یک محل برای تجمع اعتراضی مثال زدم.
وی ادامه داد: وزارت کشور مسئولیت دارد که براساس جدول زمان‌بندی مشخص، حق اعتراض را به گروه‌ها و اتحادیه‌های مختلف بدهد. وقتی اعتراض به شکل رسمی برگزار شود، شرکت‌کنندگان در این اعتراضات دیگر در جریان حرکت خود، فحاشی یا تخریب انجام نمی‌دهند. در این حوزه نباید از ابراز نظرات ترسید. برخی حاکمان بعد از یک مدت می‌ترسند و گمان می‌کنند اگر یک چیز‌هایی گفته شود اتفاقاتی می‌افتد. اما باید گفت که اعتراض خطر نیست بلکه یکی از ظرفیت‌های جامعه پویا و زنده است و لذا باید اعتراض را به صورت رسمی به رسمیت بشناسیم.
محبیان با تأکید بر اینکه باید اجازه داده شود که رسانه‌ها حرف‌های مردم را آزادانه بزنند، گفت: رسانه ملی باید زبان ملی هم باشد؛ لذا من پیشنهاد می‌کنم و تضمین می‌دهم که هیچ ضرری نخواهد کرد اگر یک شبکه تلویزیونی را اختصاص به شکایت‌ها و اعتراضات مردمی قرار دهند و به مردم بگویند که هر جا اعتراضی دارند، از طریق یک شماره تلفن مستقیم به صداوسیما اعلام کنند. اما چرا باید رسانه‌های معاند اعتراضات مردمی ما را رسانه‌ای کنند؟ وقتی مردم ببینند صدای آنها شنیده می‌شود و مسئول متخلف هم می‌بیند که دست مردم برای پیگیری بسته نیست و آن فرد می‌تواند اعتراض خود را از طریق صداوسیما رسانه‌ای کند، مدیران ناکارآمد به انفعال می‌روند.
وی در ادامه با بیان اینکه مسئولان باید به مردم و اعتراضاتشان توجه کنند، گفت: آن‌چیزی که باعث شد اعتراضات با پایه بنزین گسترش پیدا کند، این بود که چشم‌انداز مردم از این اتفاقات منفی است؛ مردم گرانی فزاینده‌ای را محتمل شدند و در ادامه افزایش قیمت بنزین را یک شک دیگر برای گرانی در آینده متصور شدند. زمانی که در ۲۸ استان و بیش از صد شهر اعتراضات صورت گرفت، تفاوتش به نسبت اعتراضات ۹۶ این بود که شدتش بیشتر شد. شاخصه‌های این اعتراضات از ۹۶ شروع شد و در ۹۸ هم خود را نشان داد. برخلاف اعتراضات سال ۸۸ که جریان اصلاحات از اعتراضات مردم حمایت کرد، در این اعتراضات هیچ جریان سیاسی از آن حمایت نکرد.
حسین راغفر، عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا(س)، در ادامه این نشست به تحلیل اعتراضات آبان ۹۸ با رویکرد اقتصادی پرداخت و گفت: این اعتراضات کاملا قابل پیش‌بینی بود. سال‌هاست که پیش‌بینی آن را می‌کردیم. سال اول که دولت دهم سیاست‌های افزایش قیمت حامل‌ها را اعلام کرد همین استدلال‌هایی که رئیس دولت دوازدهم مطرح کرد را مطرح کردند.
راغفر با بیان اینکه بعد از جنگ که در آن پایگاه اصلی انقلاب گروه‌های مردمی بودند، با تغییر سیاست‌های اقتصادی شاهد ایدئولوژی جدید بوده‌ایم، گفت: این ایدئولوژی به معنی حمایت از سرمایه و سرمایه‌دار بود و بعدها مفاهیمی مثل کارافرینی جایگزینش شد و مردم به کنار رفتند. در این سال‌ها وعده‌های دولت‌ها طی سالیان گذشته مبنی بر کاهش درآمدهای دولت محقق نشد.
وی تصریح کرد: امروز شاهد هستیم که منابع معدنی بسیار بزرگی دست اصحاب قدرت است. بسیاری از پتروشیمی‌ها به احزاب سیاسی داده شد و همه کسانی که در درون نظام تصمیم‌گیری هستند، می‌دانند بانک‌ها در چه وضعیتی هستند و می‌دانند چه فسادهایی صورت گرفته است، اما انگیزه‌ای برای برخورد با آنان وجود ندارد. دولت‌ها طی این سه دهه، دو ابزار اصلی برای تأمین کسری بودجه داشتند؛ اول افزایش قیمت ارز و دوم افزایش قیمت حامل‌های انرژی. ما از سال ۷۲ تاکنون، چهار شوک ارزی داشتیم که توسط دولت‌ها ساخته شد و چند بار هم افزایش حامل‌های انرژی را شاهد بودیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا(س) در ادامه این نشست با بیان اینکه ۵۰۰ هزار میلیارد تومان سپرده‌های مردم نزد بانک‌های خصوصی گم شده است، گفت: اگر مردم می‌دانستند این افزایش قیمت، آخرین افزایش قیمت است حتما رفتارشان متفاوت می‌شد، اما می‌دانند که این چرخه افزایش قیمت ادامه‌دار خواهد بود. بعد عده‌ای می‌گویند فنر فشرده شد پس چرا کاری می‌کنید که فنر ایجاد شود.
وی با طرح این پرسش که چرا مردم در بعضی کشورها شورش نمی‌کنند، گفت: مفهوم محرومیت نسبی از اینجا حاصل می‌شود که مردم اعتراضات خود را با گروه مرجع خود مقایسه می‌کنند. این احساسات در دولت‌های نهم تا دوازدهم ایجاد شده و سبب شده است که نارضایتی‌ها افزایش پیدا کند. البته رژه اشرافیت را هم باید به آن اضافه کرد. امروز با شرایطی که شاهد هستیم، می‌بینیم که مکانیزم‌ها برای اعتراض بسته است. وقتی که یک کارگر چند ماه است حقوق نگرفته و اعتراض آنها را سرکوب می‌کنیم، او چگونه باید اعتراض خود را اعلام کند؟ پس طبیعی است که این انفجارها صورت می‌گیرد.
در پایان این نشست نیز محمدرضا طالبان، استادیار گروه جامعه شناسی انقلاب پژوهشکده امام خمینی(ره) به تحلیل شورش‌های آبان ۹۸ پرداخت.
انتهای پیام