حسینعلی افخمی، استاد و مدیرگروه روابط عمومی دانشگاه علامه طباطبایی، در گفت‌وگو با ایکنا، به تحلیل نقش و جایگاه رسانه‌ها در مورد شیوع کرونا در کشور پرداخت و با اشاره به اینکه رسانه‌ها به عنوان نهادهای اجتماعی شناخته می‌شوند، گفت: رسانه‌ها نیز مانند مذهب، پارلمان، دولت و ... در جامعه نقش خاص خود را دارند. اگر هر یک از این بخش‌ها را یک نهاد در نظر بگیریم، رسانه‌ها به عنوان رکن چهارم دموکراسی در کنار سه قوه مجریه، قضاییه و مقننه مطرح‌اند و باید بر عملکرد صحیح سه رکن دیگر نظارت کنند.
وی تصریح کرد: از این رکن (رسانه‌ها) انتظار می‌رود که مشروعیت خود را نه از ساختار قدرت که از مردم و جامعه بگیرند. همه رسانه‌ها چه رسانه‌های سنتی مثل مطبوعات و چه رسانه‌های جدید و سریع مثل شبکه‌های اجتماعی در قبال جامعه مسئولیت دارند و باید قدرت داشته باشند که در ظرف آزادی‌های قانونی و حرفه‌ای فعالیت کنند، اما در حالت عادی چندان توجهی به رسانه‌ها نمی‌شود و حتی این رسانه‌ها توسط برخی نهادها تضعیف می‌شود و وقتی شرایط بحران و خطر پیش می‌آید، همه انتظار دارند همان رسانه‌هایی که قبلاً تضعیف شده‌اند با قدرت عمل کنند.
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی با مطرح کردن این پرسش که اکنون و در شرایط بحرانی کرونا، سایر نهادها کجا هستند و به عنوان نیروهایی که نقش مرجعیت را در جامعه دارند چه می‌کنند؟ گفت: کرونا وضعیت خطر را به وجود آورد و اگر به درستی مدیریت نشود، می‌تواند به بحران تبدیل شود؛ نقش رسانه‌ها در چنین زمانی ارائه اطلاعات، هدایت جامعه به سمتی که نهادهای بهداشتی خواهان آن هستند و استفاده از تکنیک‌ها و فنون برای اقناع مردم است تا رفتار درستی داشته باشند و به بایدها و نبایدهای بهداشتی توجه کنند.
اعتماد عمومی به رسانه‌ها کاهش یافته است
وی در پاسخ به اینکه چرا مردم برخلاف پیام‌های رسانه‌ها عمل می‌کنند؟ گفت: سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی به اکثر نهادها از جمله رسانه‌ها کاهش یافته است و این مسئله طی چند روز اخیر اتفاق نیفتاده و یک روند طولانی بوده و نیاز است که اعتماد عمومی به رسانه‌ها بازسازی شود.
افخمی عدم شفافیت ساختار رسانه‌ها را نیز یکی از عوامل از بین برنده اعتماد عمومی به رسانه‌ها معرفی کرد و افزود: نمی‌دانیم تیراژ مطبوعات چقدر است؟ کدام برنامه‌های تلویزیون و رادیو در جامعه بیشتر مورد توجه است و ... . از سوی دیگر در خصوص وابستگی اقتصادی رسانه‌ها نیز شفاف‌سازی روشنی صورت نمی‌گیرد تا مشخص شود هر رسانه‌ای به کجا وابسته است و براساس این وابستگی چه سیاست رسانه‌ای را دنبال می‌کند و منابع اصلی مطالبی که منتشر می‌کنند کجاست. آیا منافع آنها در این است که تیراژ روزنامه را بالا ببرند؟ پس لازم است تیتر جنجالی استفاده کنند یا اینکه برنامه سرگرم‌کننده در تلویزیون بسازند تا بتوانند بینندگان بیشتری را جلب و از این طریق آگهی‌های تبلیغی و در نتیجه پول بیشتری به دست آورند؟ همه اینها عدم شفافیت است که جدا از عملکرد سایر نهادهای قدرت، سیاست و نهادهای اجتماعی بر روی افزایش یا کاهش اعتماد عمومی تأثیرگذار است.
وی ادامه داد: در چنین وضعیتی با بحرانی روبه‌رو می‌شویم که سلامت مردم را تهدید می‌کند؛ تهدیدی که منبع اصلی آن خارجی است و بر روی آن اخبار و رویدادهای برون‌مرزی نیز تأثیر دارد. در چنین شرایطی این سؤال مطرح می‌شود که چند خبرنگار ایرانی خارج از ایران اخبار و مسائل بین‌المللی را پوشش می‌دهند؟ و به چه تعداد از رویدادهای بین‌المللی از دیدگاه یک خبرنگار بین‌المللی ایرانی نگاه می‌شود؟ این عدد برای مطبوعات صفر است و برای سایر رسانه‌ها نیز ترکیبی از دیپلمات خبرنگار داریم.
این استاد ارتباطات از وابستگی شدید رسانه‌ای ایران نیز سخن گفت و تشریح کرد: بیشتر اطلاعات و اخباری که به دست ما می‌رسد خودمان تولید نمی‌کنیم، بلکه دیگران تولید می‌کنند و ما صرفاً مصرف‌کننده هستیم. پس در صحت و سقم آن به صورت مستقیم دخالت نداریم و فقط آنها را نقل قول می‌کنیم. این اطلاعات ممکن است در آن سوی دنیا به خوبی تهیه شده باشد و یا رسانه‌های آن سوی مرزها اشتباه کرده باشند و ما آن خطا را تکرار کنیم.
وی ابراز کرد: در انتشار اخبار و اطلاعات مربوط به بحران‌ها سرعت و شدت مهم است. یعنی باید ببینیم چقدر سرعت عمل در انتشار اخبار داشته باشیم و شدت توجه ما چقدر باشد؛ به این مفهوم که یک روزنامه باید چه مقدار از صفحه اول خود را به موضوع کرونا اختصاص دهد تا توجه عمومی را به آن سمت ببرد؟ و فرم، شکل و مدیریت زمان انتشار اخبار چگونه باشد که به هدف مدیریت بحران و بهبود شرایط منجر شود؟ اما آیا تاکنون کسی این سؤال‌ها را در خصوص رسانه‌های ایران مطرح کرده است؟ آیا وزارت ارشاد، که معاونت مطبوعاتی دارد، مشخص کرده که تأثیر هر رسانه به چه میزان است تا در مواقع بحرانی رسانه‌هایی که بیشترین توجه را به سرعت جلب می‌کنند مشخص باشند و سازمان‌های درگیر بدانند که پیام خود را از طریق کدام رسانه باید ارائه کنند تا تأثیر بیشتری داشته باشد؟
افخمی در مورد حجم و تعداد اخبار تولیدی رسانه‌ها نیز ابراز نگرانی کرد و گفت: از نظر حجم تولید خبر و تعداد اخبار تولیدی به غیر از چند رسانه محدود سرمایه‌ای نداریم و بقیه رسانه‌ها ویژگی کپی کردن دارند، یعنی مطلب دیگران را بازنشر می‌دهند. همچنین، نقش تبلیغات به مفهوم پیام‌هایی که مراجع دولتی بابت آن پول می‌پردازند و خودشان پیام‌ها را جدا از نقش رسانه‌ها تولید می‌کنند مسئله مهم دیگری است. این تبلیغ‌ها می‌تواند از پیام‌های بازرگانی تا بیلبوردهایی را که در شهرها نصب می‌شود دربرگیرد و متأسفانه جای این نوع تبلیغات خالی است.
مدیرگروه روابط عمومی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: پیام‌های اجتماعی، فرهنگی و ... می‌تواند جامعه را از مسائل آگاه کند. در چنین اقدامی هدف اقناع مردم بوده و پیام‌دهنده به دنبال ایجاد تغییر رفتار در مردم است و چون بر آگاه‌سازی و اقناع مردم تمرکز دارد می‌تواند اطلاعات مردم را هدفمند افزایش دهد اما در این بخش با خلأ روبه‌رو هستیم. کدام یک از مردم شهرهای درگیر کرونا یک جزوه کوچک آموزشی در این روزها برای پیشگیری از کرونا دریافت کرده‌اند؟ چرا تصور بر این است که هر چه از تلویزیون پخش می‌شود همه مردم به آن دسترسی دارند؟ و چرا در حوزه تبلیغات بهداشت و سلامت در شرایط بحرانی تیزرهای تبلیغی ساخته نمی‌شود؟
وی با اشاره به اینکه هفته قبل در و دیوار شهرها پر از تبلیغات کاندیداهای مجلس بود، گفت: چرا در شرایط حاد بهداشتی از انواع ابزارهای ارتباطی استفاده نمی‌کنیم و به اندازه‌ای پیام نمی‌دهیم که همه پیام‌ها را دریافت کنند؟ نباید به صرف اطلاع‌رسانی در چند رسانه اکتفا کرد. فضای مجازی، مطبوعات و رادیو و تلویزیون نباید فقط محور فعالیت ما باشند و باید به رسانه‌های کوچک تر مثل بروشورها هم که در خانه‌ها ماندگارترند توجه شود.
این استاد دانشگاه در پاسخ به اینکه آیا اکنون رسانه‌های ما قدرت این را دارند که رکن چهارم دموکراسی و ناظر بر عملکرد سایر ارکان باشند؟ گفت: همه انتظار دارند که رسانه‌ها در تمام جهان رکن چهارم دموکراسی باشند، اما متأسفانه در ایران وابستگی شدید رسانه‌ها به خارج وجود دارد و دلیل این مسئله مدیریت نادرست رسانه‌ها در سطح ملی است و حتی در مقایسه با کشورهای منطقه هم نمره قابل قبولی نداریم.
افخمی درباره راهکار برون رفت از شرایط موجود، گفت: افرادی که تخصص و تجربه حرفه‌ای ندارند میز را رها کنند و کارها را بر عهده کسانی که توانمندی دارند بگذارند. نهادهای سیاسی جامعه هم اجازه دهند که رکن چهارم، سازوکارهای خود را داشته باشد و براساس دانش و سازوکارهای حرفه‌ای در جامعه نقش‌آفرینی کند و فقط در شرایط بحران به سراغ رسانه‌ها نیایند.
وی در پایان ابراز کرد: رسانه‌ها به خصوص در انتخابات اخیر نشان دادند که هیچ نقش و کارکرد تأثیرگذاری ندارند و عملاً رابطه‌ای که بین تبلیغات مطبوعات و رأی مردم بود نشان داد که مطبوعات تأثیر چندانی ندارند و این مسئله نشان می‌دهد که آنها در حال مرگ هستند و این هشداری برای جامعه است.
انتهای پیام