در آذربايجان‌غربی مردم بنا به سنتی دیرین، روزه گرفتن را از چند روز مانده به آغاز اين ماه شروع و به پیشواز آن می‌روند، استقبال از ماه رمضان، امروزه نيز در بين شيعيان و اهل تسنن چنان مرسوم است كه برخی از مومنين از چند روز مانده به شروع ماه رمضان، روزه‌داری را آغاز می‌كنند.
حتی هنوز هم می‌توان مومنانی را دید كه با قصد و نيت قرب به خدا، سه ماه متوالی رجب، شعبان و رمضان را روزه‌دار هستند، اما آنچه مربوط به آداب و رسوم خاص ماه رمضان است، با شروع اين ماه پربركت و اعلام روز ورود به ماه ضيافت‌الله شروع می‌شود.
رویت هلال ماه از پشت بام‌ها
در شب آغاز ماه رمضان در گذشته‌های نه چندان دور، رويت هلال ماه در شهرها و روستاهای استان با آيين خاص و آداب ويژه‌ای همراه بوده است، اكثر اهالی در آذربايجان‌غربی در گذشته، برای اين منظور، در روزهای پايانی ماه شعبان، برای رويت هلال ماه به پشت بام‌های منازل می‌رفتند و با مشاهده هلال ماه با ذكر صلوات و دعاخوانی ورود به اين ماه را به همديگر تبريک می‌گفتند.
نگاه به آینه پس از رویت هلال ماه رمضان
گاهی بزرگترها بعد از رويت هلال ماه رمضان، به چهره يك كودک معصوم يا يك فرد مومن و نمازخوان نگاه می‌كردند، نگاه كردن به آيينه با نیت روشنی دل و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد (ص) پس از رويت هلال ماه هنوز هم به عنوان يک رسم در بين پيرمردان مناطق روستايی استان مرسوم است.
فلسفه آن کار این است که مردم اعتقاد داشتند كه بايد در ماه رمضان دل مومن همچون آيينه صاف و روشن باشد و از ناپاكی‌ها صيقل يابد، پيرمردان برای اين منظور همواره آيينه كوچكی در درون جيب خود داشتند و بعد از اينكه خود به رويت آيينه می‌پرداختند، با فرستادن صلوات چندين بار آیينه را به دور خود و اهل خانواده می‌چرخاندند.
گردگیری منزل
در روستاهای آذربايجان‌غربی زنان روستايی در ماه رمضان مانند عيد نوروز اقدام به غبارگيری از منازل می‌كردند، زنان مومنه بر اين اعتقاد بودند خانه‌ای كه برای شروع ماه رمضان پاک و تميز نباشد، خير و بركت ماه مهمانی خدا، از آن گريزان می‌شود.
پختن نان سنتی« یاغلی فتیر»
همچنين زنان روستايی در آستانه ماه رمضان، انواع خوراكی‌ها و حلوا و شيرينی‌ها را برای اهل خانه و مهمانان خود آماده می‌كردند، حلوای ماه رمضان در بين مردم روستايي به «ترَه حالواسی» مشهور است، پختن نوعی نان محلی با عنوان «ياغلی فتير» یا « ارده» نيز در ماه رمضان در بين خانواده‌های روستايی آذربايجان‌غربی معمول است.
اين نان علاوه بر مصرف در سر سفره‌های افطاری خانواده‌ها، به نيت نذری به همديگر داده می‌شد و مردم معتقد بودند كسی كه از اين نان بخورد در طول روز گرسنه نمی‌شود.
اعلام وقت مناجات سحری
در روستاهای استان در ماه رمضان، وسيله آگاه شدن مردم از اوقات شرعی، عمدتا به وسيله موذن‌های روستايی، حركت ستارگان و بالاخره بانگ صبحگاهی خروس‌های محلی بوده است، در بين عامه مردم، زمان سحری خوردن در بين مردم منطقه به «اوباش‌دان لیق» مشهور است که در ایام گذشته موذن روستايی بر پشت بام منزل يا مسجد روستا می‌رفت و با صدايی بلند و گفتن مناجات وقت سحری را اعلام می‌داشتند.
صله رحم و افطاری دادن
ماه رمضان در آذربايجان‌غربی، هنوز هم ماه احسان و اطعام و صله رحم همراه است، اكثر خانواده‌ها سعی می‌كنند حداقل برای يكبار در طول اين ماه برای افراد فاميل و نزديكان، افطاری بدهند.
دادن افطاری‌های جمعی برای مستمندان هنوز هم، در سطح برخی از مساجد شهری و روستايی استان در شب‌های ماه رمضان مرسوم است.، معمول‌ترین غذای افطاری خانواده‌ها اغلب سؤت آشی(شیر برنج) یا فرنی است، مضافا تهیه انواع آش مانند قاتیق آشی، آش رشته، آبگوشت و برنج و قراردادن مقداری خرما یا نمک و آب ولرم از جمله خوراکی‌هایی هستند که روزهداران با آن افطار می‌کنند، سحری خانواده‌ها هم اغلب شامل نان، پنیر و چای شیرین یا کره، مربا و شیر است.
شرکت در نماز جماعت پس از افطاری
خواندن نماز و عبادت در ماه رمضان، در سطح مساجد آذربايجان بعد از افطار در شهرها و روستاهای آذربايجان‌غربی، جذبه و حال و هوای ديگری دارد و شور و حال حضور مردم در آيين‌های عبادی مساجد، در شب‌های قدر به اوج می‌رسد و اغلب ساعات مومنین در مساجد و با خواندن دعاهای این ایام سپری می‌شود.
دوختن کیسه‌های مراد
يكی از آيين‌هايی كه در مساجد انجام می‌گرفت و هم‌اكنون نيز در برخی از مناطق به عنوان يک رسم باقی مانده است دوختن كيسه‌های مراد است، در آخرين جمعه ماه رمضان، هر يک از زنان و دختران يک تكه پارچه نو و پاک را با خود به مسجد برده و کیسه کوچکی را برای خود می‌دوختند و تعدادی سکه پول به عنوان « كيسه ديبی» (ته‌كيسه) داخل آن می‌انداختند که آن را مايه بركت می‌دانند.
زیارت اهل قبور در آخرین روز ماه رمضان
آخرین روز ماه رمضان كه در بين مردم آذربايجان‌غربی به «عارافات آخشامی» مشهور بوده و این روز، روز زيارت اهل قبور و تهيه لوازم عيد فطر است.
مردم روستاهای اروميه و شهرهای ديگر آذربايجان‌غربی در روز عرفه به طور دسته‌جمعی به زيارت اهل قبور می‌روند و حلوا يا خرما و نقلی كه با خود آورده‌اند را در بين مردم احسان کرده، سنگ قبور را شسته و برای آمرزش روح مردگان خود قرآن قرائت کرده و فاتحه‌ای می‌خوانند.
روز عرفه نیز بزرگ خانواده با محاسبه ميزان فطريه افراد آن را از قوت سالانه يا از درآمد خود جدا كرده و به مستمندان می‌دهند، اگر هم فردی توان ارائه فطریه را در همان روزها نداشته باشد جنس گرانبهایی مانند دیگ مسی و غیره را ضامن کرده و کنار می‌گذارند تا پس از جبران فطریه آن را آزاد کند.
شرکت در مراسم «قره بایرام»
بعد از اعلام عید، مومنین برای به جا آوردن نماز عید در مساجد جمع می شوند و پس از آن به دیدار و فاتحه‌خوانی خانواده‌هایی می‌روند که به تازگی عزیزی را از دست داده و به اصطلاح «قره بایرام» یا نوعیدشان است، سپس دیدار از بزرگان فامیل و تبریک عید و صرف نهار در منزل ایشان از دیگر رسوم مردم آذربایجان‌غربی است.
آنچه که به طور مجمل از منظر مردم‌شناختی موضوع می‌توان برای چنین ماهی اذعان کرد، مشغول شدن مردم به ادعیه‌خوانی و فعالیت‌های فرهنگی و انسان دوستانه مانند خیرات و احسان برای اقوام و مستمندان است که همین امر نشان از صله رحم و پرهیز از گناه، اتحاد اشخاص و توجه به حال و هوای مومنین و درک یکدیگر از چگونگی تحکیم و وفاق روابط انسان دوستانه و اجتماعی و رفتارهای مذهبی و تزکیه نفس و عبادت است.
یادداشت؛ حسن سپهرفر پژوهشگر مردم‌شناسی
انتهای پیام