برآیند خوف و رجا، بازگشت به دامان خداست

حجت‌الاسلام محمد سامانی، مدرس دانشگاه سیستان‌وبلوچستان در گفت‌وگو با ایکنا، گفت: «خوف و رجا» اصطلاحی در قرآن است که به معنای «بیم و امید» بوده و یک حالت تعادل در انسان را بیان می‌کند، به این معنی که ترس از خدا و امید به رحمت او باید توأمان وجود داشته باشد.

وی تصریح کرد: «خوف» یعنی یک ترس از روی آگاهی؛ این‌که انسان می‌داند چه گناهانی از او سر زده، می‌داند که خداوند عادل است و عدالت را جاری خواهد کرد، بنابراین در برابر وجدان خود و در پیشگاه خدا احساس شرم می‌کند. این حالت، اثر بازدارندگی از گناه دارد.

مدرس دانشگاه سیستان‌وبلوچستان ادامه داد: امام صادق(ع) می‌فرماید: «المؤمنُ بین مخافَتین: ذنبُ قَد مَضی لا یَدری ما صنع الله فیهِ و عمرٌ قَد بَقِیَ لا یَدری ما یکتَسِبُ فیهِ مِنَ المَهالِکِ، فَهُوَ لا یُصبِحُ اِلاّ خائفا وَ لا یُصلِحُهُ اِلاَّ الخَوفُ» یعنی مؤمن همیشه میان دو ترس قرار دارد؛ یکی گناهی که مرتکب شده و نمی‌داند خدا درباره او چه می‌کند و دیگری عمری که باقی مانده و نمی‌داند چه گناهانی که مایه هلاک اوست مرتکب می‌شود، بنابراین همیشه خوف دارد و جز ترس هم اصلاحش نکند.

وی افزود: «رجاء» نیز به معنای امید است، یعنی انسان می‌داند که با وجود همه گناهان و خطاهایش، اگر توبه کند، خداوند او را می‌پذیرد. این حالت نیز کاملاً اثر بازدارندگی دارد، چراکه وقتی انسان همه درها را بسته ببیند و امیدی نداشته باشد، دیگر خوب بودن یا نبودن برایش اهمیتی ندارد و بیشتر زمینه گناه برای او فراهم می‌شود.

سامانی اظهار کرد: امید زمینه رشد و کمال را در انسان فراهم می‌کند، زیرا می‌داند که یک نیروی فرابشری از او پشتیبانی می‌کند. امام زین‌العابدین(ع) در یکی از ادعیه صحیفه سجادیه می‌فرماید: «الهی، فلا اَدعو سِواکَ، و لا اَرجُو غَیرَکَ؛ غیر تو کسی را نمی‌خوانم و به غیر تو به احدی امید ندارم».

وی اضافه کرد: معنای خوف و رجا را در این کلام امیرالمؤمنین(ع) درمی‌یابیم که فرمودند: «خدایا، اگر بخواهی همه خلائق را به بهشت ببری و بگویی فقط یک نفر را به جهنم می‌فرستم، علی با خودش می‌گوید من همان یک نفر هستم؛ اگر بگویی همه خلائق را جهنم می‌برم و یک نفر بهشت می‌رود، با خودم می‌گویم من همان یک نفرم».

این مدرس دانشگاه افزود: خوف و رجاء دو بال تكامل مؤمن هستند، همان‌طور که پرنده برای پرواز باید دو بال داشته باشد، مؤمن هم در صورت تعادل میان این دو بال می‌تواند به لقای الهى برسد؛ امام علی(ع) می‌فرمایند: «خیرُ الاعمال اعتدال الرجاء والخوف؛ بهترین كارها، تساوی بین خوف و رجا نسبت به خداوند است».

وی گفت: خروجی و برآیند خوف و رجا، بازگشت به دامان خداست؛ چراکه انسان راهی جز توبه ندارد؛ توبه است که سیئات انسان را به حسنه تبدیل می‌کند، همان‌طور که خداوند در آیه 70 سوره مبارکه فرقان وعده داده است: «فَاؤلئِکَ یُبَدِّلُ الله سَیِّئَاتِهِمْ حَسَناتٍ».

سامانی بیان کرد: در روایات داریم که وقتی بنده‌ای توبه می‌کند و برمی‌گردد، خوشحالی خداوند مانند حال کسی است که در بیابان، شتر با خورجین و وسایلش را گم کرده و ناگهان آن را وسط بیابان پیدا کند؛ یعنی خداوند این‌گونه مشتاق برگشتن بندگان گناهکارش است.

مدرس دانشگاه سیستان‌وبلوچستان اضافه کرد: در ماه رمضان هستیم و لیالی قدر را در پیش داریم که بهترین فرصت برای توبه و طلب استغفار است، زیرا در این شب‌ها، ملائکه هم برای مؤمنانی که احیا داشته و بیدار هستند، طلب استغفار می‌کنند.