راهکار استثنایی قرآن برای فراوانی نعمت‌های دنیوی و معنوی

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عالم‌زاده نوری، استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا، با اشاره به مفهوم توبه و جایگاه آن در آموزه‌های دینی، گفت: توبه به معنای برگشت است، در زبان عربی تابَ به معنای رجَعَ است؛ کسی که راه غلطی را رفته است، اگر بخواهد توبه کند باید برگردد؛ مثلاً فردی قصد حرکت به سمت تهران را داشته، ولی اشتباهاً به سمت کاشان رفته است؛ توبه این کار آن است که یک دوربرگردان پیدا کند و به مسیر درست برگردد.

 

عالم‌زاده نوری تصریح کرد: توبه چند مرحله دارد؛ اولین مرحله بازگشت در توبه حقیقی، پشیمانی قلبی است، سپس باید بر زبان جاری شود و در مرحله بعد پشیمانی عملی و اقدام عملی برای برگشت وجود داشته باشد؛ از امتیازات انسان است که می‌تواند علیه تصمیمات خودش عصیان کند و خداوند هم راه بازگشت را قرار داده و امکان و فرصت اصلاح وجود دارد.

 

 

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه برخی افراد که مرتکب گناهان کبیره بوده و به پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) رجوع کرده و اعتراف کرده‌‌اند، گفت: معصومین(ع) به این افراد فرموده‌اند که به جای اینکه در ملأعام اعتراف کنید، باید توبه می‌کردید. انسان موجودی تحول‌پذیر به سمت فساد و یا به سمت صلاح است؛ قلب که محل دگرگونی است، حالات و صفات مختلف به خود می‌گیرد؛ لذا توجه به این امکان انسان را از نومیدی و سرخوردگی‌ها جدا می‌کند و کسی که توبه می‌کند، محبوب خدا می‌شود، همان طور که قرآن در آیات متعددی فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ».

 

عالم‌زاده نوری تصریح کرد: توبه همواره متوقف بر این نیست که انسان کار زشت و گناهی کرده باشد، بلکه توبه به معنای رجوع به خداست. نه رجوع از خطا و گناه. اولیای خدا وقتی به دوری خود از خدا توجه می‌کنند، توبه می‌کنند؛ یعنی روی دل را به سمت خدا برمی‌گردانند. در روایات بیان شده که رسول گرامی اسلام(ص) و اهل بیت(ع)، زیاد استغفار می‌کردند و در آیات متعددی در قرآن هم توبه «اواب» بودن را به انبیاء نسبت می‌دهد، معطوف به این بحث است؛ اینکه پیامبر(ص) فرمودند: من روزی ۷۰ بار استغفار می‌کنم، هم ناظر به همین موضوع است.

 

 

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: وقتی انسان کار خوبی انجام دهد و به خدا رومی‌آورد، خدا هم به او رو می‌آورد؛ گفته شده که توبه بنده محفوف به دو توبه خداست؛ یعنی وقتی بنده به سمت خدا می‌رود، ابتدا توفیقی از جانب خدا پیدا کرده و بعد از این توفیق، بنده به سمت خدا بازگشت دارد و مجدداً خدا توبه او را می‌پذیرد؛ در آیه 11 سوره توبه این مفهوم اشاره شده است: «...ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ لِيَتُوبُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ».

عالم‌زاده نوری تصریح کرد: توبه خدا «تابَ عَلی» و توبه انسان «تابَ اِلی» است؛ وقتی انسان استغفار و توبه کند، مشمول لطف خاص الهی می‌شود؛ در قرآن و در سوره نوح در مورد توبه و استغفار و آثار آن فرموده است: «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا ﴿۱۰﴾؛ يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْكُمْ مِدْرَارًا ﴿۱۱﴾؛ وَيُمْدِدْكُمْ بِأَمْوَالٍ وَ بَنِينَ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ جَنَّاتٍ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ أَنْهَارًا»؛ اولین ثمره استغفار ارسال آسمانی است که ممکن است مراد از آن، نزول نعم ظاهری و دنیوی و شاید نعمت‌های معنوی باشد.

 

این پژوهشگر با اشاره به بخش دو آیه «وَ يُمْدِدْكُمْ بِأَمْوَالٍ وَ بَنِينَ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ جَنَّاتٍ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ أَنْهَارًا»، اظهار کرد: مددکردن با مال یعنی در زندگی مادی انسان هم برکت ایجاد می‌شود که هم شامل مال و ثروت و هم شامل رزق معنوی است؛ کسانی که در تربیت معنوی فرزندان خود درمانده هستند خوب است به این آیه توجه کنند و بدانند کمک به تربیت فرزندان یکی از مصادیق مدد الهی است.

 

عالم‌زاده نوری با اشاره به جهت‌های مختلف استغفار تصریح کرد: استغفار گاهی از گناه است. گاهی از غفلت است؛ یعنی از خطاهایی که تعمدی و از روی سرکشی هم نبوده است، ولی مایه محرومیت ما می‌شود. همچنین انسان از عمر بر باد رفته خود استغفار کند؛ کسی که بین‌الطلوعین و سحر را به عنوان نعمت ویژه الهی از دست دهد، باید از آن استغفار کند؛ فرض کنید اگر بگویند که در شهر مجاور یک میلیون بن غذا توزیع می‌کنند، خیلی از افراد حاضرند هزینه کرده و وقت بگذارند و بروند، ولی ما به راحتی نعمت‌های ویژه خدا مانند سحر را از دست می‌دهیم.

وی اضافه کرد: الان تحول مختصری در بورس رخ داده است، همه به سمت آن رفته‌اند تا سود ببرند؛ خداوند موقعیت استثنایی و عجیبی قرار داده تا مردم از آن استفاده کنند، ولی ما به راحتی آن را از دست می‌دهیم؛ حتی ما باید بابت عبادت‌هایی هم که می‌کنیم توبه کنیم، ما در نماز و عبادات خودمان طوری رفتار می‌کنیم و به گونه‌ای با بی‌اعتنایی با خدا سخن می‌گوییم که اگر خدا بخواهد با عدلش با ما رفتار کند نتیجه آن، عذاب است، ولی خدا نگاه رحمت دارد، وگرنه عبادات ما خاصیت چندانی ندارد.

 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهار کرد: مسئله دیگر استغفار از استغفار است؛ یعنی حتی توبه ما هم مبتلا به شائبه است؛ در جایگاه استغفار هم مقام خدا را رعایت نمی‌کنیم، لذا خیلی باید مراقب باشیم؛ گاهی یک عبادت می‌کنیم و به آن مغرور شده و از خدا طلب‌کار می‌شویم؛ انسان با استغفار، خودش را کوچک می‌بیند و از سرکشی‌ها و طغیان‌ها نجات می‌یابد و این در نزد خدا خیلی مطلوب است که انسان کوچکی بکند و خودش را به واسطه عبادات ناقص و کوچک، طلب‌کار نداند.