در یکی دو ماه اخیر تحولاتی در اطراف ایران رخ داده که اذهان را به سمت و سوی یک سناریوی هماهنگ علیه جمهوری اسلامی پیش می‌برد؛ عادی‌سازی روابط اعراب و اسرائیل، تحولات عراق با محوریت دور کردن این کشور از ایران در دوره نخست‌وزیری الکاظمی با فشار آمریکا، درگیری میان آذربایجان و ارمنستان و نشانه‌هایی از ردپای اسرائیل در تداوم این بحران در شمال غربی ایران. همه اینها حکایت از اتفاقاتی دارد که اگر هم هماهنگ نباشد اما نشانه‌هایی از گسترش تهدید در اطراف ایران را کاملاً نمایان می‌سازد.
نوذر شفیعی، عضو هیئت علمی گروه روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان و عضو سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، در گفت‌وگو با ایکنا، درباره وضعیت پیرامون ایران و واقعی بودن یک سناریوی هماهنگ برای تهدیدآمیز کردن هرچه بیشتر محیط اطراف ایران گفت: محیط روابط بین‌الملل کاملاً پویاست. لذا شاهد تحولات مختلفی در یک لحظه هستید و باید انتظار وقوع تحولات دیگری را هم داشته باشید.
وی افزود: در ارتباط با ایران این تحولات گاهی برنامه‌ریزی شده است، مانند بهبود مناسبات اسرائیل با برخی کشورهای عربی که هدف اصلی آن دور کردن اعراب از ایران و شکل دادن یک محور عربی ـ عبری علیه جمهوری اسلامی است، اما گاهی اوقات تحولاتی مانند درگیری آذربایجان و ارمنستان رخ می‌دهد که باید براساس منطق خودش تحلیل شود. در واقع چنین تحولاتی با هدف تأثیرگذاری مستقیم بر ایران رخ نداده، بلکه ناشی از یک اختلاف ارضی بین آذربایجان و ارمنستان است، اما این درگیری قطعاً به طور غیرمستقیم بر ایران اثرگذار است. در واقع وقتی اطراف ایران ناامن شود خود به خود محدودیت‌هایی را برای ایران ایجاد و در عین حال فرصت‌هایی را برای برخی رقبا فراهم می‌کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان بیان کرد: درباره عراق و تحولات اخیر این کشور باید گفت ایران در عراق در یک وضعیت نامتوازن قرار دارد یا حداقل وضعیت شکننده‌ای حاکم است. لذا تحولات عراق هم بر ایران تأثیر می‌گذارد. به عبارتی در عراق هم مانند تحولات اخیر کشورهای عربی، هر اقدامی که از سوی آمریکایی‌ها انجام می‌شود با هدف محدودسازی نفوذ ایران است. امروز از افغانستان تا شمال ایران و عراق و کشورهای جنوب ایران محیط ملتهبی وجود دارد و چون همگی عضو یک سیستم منطقه‌ای هستیم هر تحولی، چه علیه ما باشد چه نباشد، خود به خود بر ایران تأثیر می‌گذارد.
شفیعی درباره درس‌های ایران از این تحولات فراگیر در اطرافش گفت: نکته درس‌آموز و آموزنده این اتفاقات برای ما این است که در‌می‌یابیم بحران به چه سادگی اتفاق می‌افتد و گاه این بحران‌ها قابل مدیریت نیستند. این اتفاقات این پیام را به جمهوری اسلامی می‌دهد که باید شرایط غیرمنتظره را پیش‌بینی کند و همواره آماده وقوع چنین وضعیتی باشد.
این کارشناس مسائل منطقه بیان کرد: درس‌های دیگر تحولات اخیر برای جمهوری اسلامی این است که هم هیچ‌گاه شرایط را باثبات نبیند و هم شرایط را آن‌گونه که خودش دوست دارد نبیند. بازیگران مختلفی وجود دارند که اهداف و منافع متفاوتی را دنبال می‌کنند که این امر می‌تواند ناخودآگاه و غافلگیرکننده بر ایران تأثیر بگذارد.
شفیعی یادآور شد: همین مناقشه آذربایجان و ارمنستان به مسئولان کشور این درس را می‌دهد که اگر با یک جنبش پان‌ترکیستی غیرقابل کنترل در قلمرو سرزمینی خود مواجه می‌شدند چه برنامه و سناریویی را دنبال می‌کردند. تحولات اخیر نشان داد که سیاست داخلی و خارجی به هم گره خورده و زمانی می‌توان در پیرامون خود نقش‌آفرینی کرد که در محیط داخلی قدرتمند بود.
وی با تأکید بر اینکه قدرتمندی درونی تنها به قدرت نظامی و شهرک‌های موشکی نیست، گفت: مؤلفه اصلی قدرت داخلی یک کشور، حداقل بودن نیروهای ناراضی از وضع موجود و بالا بودن سرمایه اجتماعی است. امروز با توجه به مشکلات و بحران‌های اقتصادی، کشور از داخل به شدت آسیب‌پذیر است، حتی اگر مقامات بگویند کشور در امنیت کامل است. این سخنان خودفریبی است و داده‌ها نشان می‌دهد که وضعیت در داخل در شرایط حساسی است و اگر مدیریت نشود، با مشکلات و چالشهای جدی مواجه می‌شویم.
این استاد روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان اظهار کرد: حال وقتی وضعیت داخلی و پیرامونی یک کشور و سیستم سیاسی به این شکل است ممکن است ناخودآگاه دچار غافلگیری شود، لذا ایران باید دائماً سیاست خارجی و سیاست امنیتی پویایی داشته باشد زیرا پیرامون آن نیز به طور مستمر در حال تحول و پویایی است. به عبارتی نگاه ما به پیرامون نباید ایستا باشد بلکه باید شرایط را کوانتومی ببینیم.
شفیعی با بیان اینکه بخشی از این حوادث ناشی از رقابت ایران و رقبا در این صحنه است، گفت: موفقیت در این بازی مستلزم برداشتن گام‌های درست، برخورداری از بنیه اقتصادی و نظامی قوی و داشتن متحدان معتمد و قدرتمند است. البته این اتفاقات بدان معنا نیست که شتاب‌زده عمل و تصور کنیم که همه چیز در حال از دست رفتن است، بلکه باید از این تحولات درس بگیریم و بزرگ‌ترین درس آن است که متوجه شویم شرایط همیشه آن‌گونه که ما می‌خواهیم نیست و باید واقعیت‌ها را آن‌طور که هست دید و برای حل چالشهای موجود و واقعی برنامه‌ریزی واقع‌بینانه کرد.
عضو سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با ذکر اینکه تصور، خیال و خوش‌بینی مفرط آفت یک سیاست داخلی و خارجی است، اظهار کرد: کلیه مسئولان باید به این درک مشترک برسند که ایران در داخل و محیط منطقه‌ای و بین‌المللی دچار چالش است لذا پیش از آنکه با بحران مواجه شود، باید راه حل‌‌های جلوگیری از ورود به بحران را پیدا و مسیرهای منتهی به بحران را مسدود کرد، در غیر این صورت با شرایطی مواجه می‌شویم که برای تصمیم‌گیری دیر است.
گفت‌وگو از مهدی مخبری
انتهای پیام