به گزارش خبرنگار ایکنا، جلسه اول کارگاه عملی «تحلیل مضمون» ظهر امروز 28 آبان‌ماه از سوی انجمن علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س) برگزار شد. متن سخنان زینب پورکاویان، مدرس این کارگاه در ادامه می‌آید:
ابزارهای مختلفی در تحلیل مضمون داریم که یکی از ابزارها، همان‌هایی هستند که در تحلیل محتوا وجود دارد، لذا برای تدوین یک پایان‌نامه نیاز نیست دو کار همزمان انجام دهیم. گام اول تحلیل مضمون، آشنایی با متن است. به عنوان نمونه می‌خواهیم روی مقوله اقتدار ملی کار کنیم، لذا وارد سایت مقام معظم رهبری شده و این دو کلید واژه را وارد کرده و مواردی که نیاز داریم را به دست می‌آوریم. یا قصد داریم مقوله عدالت در نامه‌های نهج‌‌البلاغه را بررسی کنیم. لذا در مرحله اول باید شروع به خواندن فعالانه متن کنیم.
در مرحله دوم، باید کدهای اولیه را از متنی که در اختیار داریم ایجاد کنیم. در این راستا ابزارها و راهکارهای مختلفی وجود دارد که یکی کدگذاری براساس اعداد و حروف است و دوم استفاده از مداد رنگی و سوم استفاده از نرم‌افزارهایی همانند اطلس است که برای تحلیل‌های کیفی به کار می‌روند. راه دیگر استفاده از word یا جدول است. تجربه خود بنده که در همه این موارد کار کرده‌ام، نشان می‌دهد که استفاده از نرم‌افزار بهتر و راحت‌تر است.
در کدگذاری باید مراقب باشیم که این کدها قابل تفکیک باشند تا در مراحل بعدی مشکلی پدید نیاید. اگر در متنی استعاره یا کنایه‌ای هم وجود دارد، باید مورد نظر قرار گیرد. برای مثال یکی از متون مورد نظر در سخنان رهبر معظم انقلاب ما این است که «سلفیگری اگر به معنای اصولگرایی در کتاب و سنت و وفاداری به ارزش‌های اصیل و مبارزه با خرافات و انحرافات و احیای شریعت و نفی غربزدگی باشد، همگی سلفی باشید و اگر به معنای تعصب و تحجر و خشونت میان ادیان یا مذاهب اسلامی ترجمه شود، با نوگرایی و سماحت و عقلانیت که افکار تفکر و تمدن اسلامی‌اند، سازگار نخواهد بود و خود باعث ترویج سکولاریزم و بی‌دینی خواهد شد» در این متن، کدها شامل «نوگرایی رکن تمدن اسلامی»، «عقلانیت رکن تمدن اسلامی» و «سماحت رکن تمدن اسلامی» هستند.
متن دیگر از رهبر معظم انقلاب این است: «دشمنان ایران و ایرانی می‌دانند که مایه ایستادگی و اقتدار این ملت و اراده مستحکم او، همین ایمان اسلامی او بود». در اینجا فقط یک کد را میتوانیم در بیاوریم که «ایمان اسلامی، مایه اقتدار ملت» است.
نوع دیگر کد زدن این است که پژوهشگر ترجیح می‌دهد که یک کد تحلیلی و کلی ارائه دهد. برای مثال در جمله «من با کمال تواضع دست خود را به سوی ملت نجیب ایران دراز می‌کنم» از امام خمینی(ره)، کدهای مناسبی که می‌توان استفاده کرد «تواضع امام خمینی(ره)»، «کمال تواضع» و «همراهی امام با امت» هستند. سخن دیگر از امام خمینی(ره) این است که می‌فرمایند: «من نمی‌دانم چطور از عهده مراتب این زحمات برآیم، من خدمتی که مورد پسند باشد، نکردم». در اینجا هم می‌توان کدهایی همانند «بزرگ دانستن زحمات مردم» و «ضرورت قدردانی» را استخراج کرد.
روش تحلیل مضمون بسیار جذاب است، چراکه در مطالعات قرآن و حدیث، کار را راحت‌تر می‌کند. وقتی با استفاده از روش تحلیل مضمون سراغ خود قرآن می‌رویم، خوبی این روش این است که به جای بررسی کمّی، بررسی کیفی هم انجام می‌دهد. در تحلیل مضمون به جای بررسی یک کد خاص همانند شرک به خدا، به کلیت بافت قرآن هم سر و کار داریم، لذا میتوانیم تحلیل بهتری ارائه دهیم. وقتی در تحلیل مضمون سراغ قرآن می‌رویم، تقسیم‌بندی داده‌ها و همچنین دقت کار را بسیار بالا‌تر می‌برد.
انتهای پیام