خبرنگار ایکنا اصفهان، در همین رابطه درصدد است در سلسله گفتوگوهای تفصیلی به بررسی این دو دیدگاه مختلف بپردازد. در همین زمینه گفت‌وگویی با امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی داشته‌ایم. به اعتقاد او، سبک زندگی اسلامی امکان تحقق ندارد. قرایی‌مقدم برای این مدعای خود، استدلال‌هایی نیز ارائه می‌دهد. متن این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید با این توضیح که مطالب مطرح شده در این مصاحبه صرفاً نظر مصاحبه شونده گرامی است و ایکنا درصدد تأیید و رد آن نیست.
ایکنا ـ سبک زندگی به لحاظ فکری و فرهنگی چه تقسیم‌بندی‌هایی دارد و آیا شما موافق این تقسیم‌بندی‌ها مثل سبک زندگی اسلامی، غربی و... هستید؟
بله. موضوع سبک زندگی قابل تقسیم است و به طور جزئی، هر کشور، استان، شهر یا روستایی سبک زندگی خاص خودش را دارد، مثلا سبک زندگی مردم اصفهان با شهرستانی مثل فلاورجان متفاوت است. در واقع سبک زندگی براساس شرایط اجتماعی، اقتصادی، آموزشی و پرورشی، باورها و اعتقادات ریشه‌ای و کهن یک جامعه، تبلیغات برون‌مرزی، رسانه‌های بیگانه و... متفاوت است. رهبر معظم انقلاب در اول فروردین سال 1397 در مشهد، جمله بسیار بامعنایی براساس یک تئوری علمی و سال‌ها مطالعات جامعه‌شناسان در رابطه با همین سؤال مطرح کردند و آن جمله این است که: «فناوری، سبک زندگی، فرهنگ، تجمل‌گرایی، اشرافی‌گری و... می‌آورد». این جمله از نظر تئوری علمی کاملا درست است، چون منطبق با نظر جامعه‌شناسان است و به تئوری «انسان ابزارساز» برمی‌گردد. فناوری انسان اولیه، سنگ تیزی بود که در زمین فرو کرد، یا استخوانی که با آن حیوانی را ترساند، یا اختراع آتش، چرخ، سفال و... این تئوری متعلق به لوئیس هنری مورگان، جامعه‌شناس بزرگ آمریکایی است که بیست سال در مورد این تئوری کار کرد.
حتی در یک شهر، سبک زندگی در ناحیه‌ای که مردم متمول‌اند، تحصیلات بالا دارند و در خانواده‌های اصیل و معتبر بزرگ شده‌اند، با سبک زندگی در نواحی دیگر متفاوت است و هر کس می‌تواند این موضوع را درک کند، ولی این نکته را باید خاطرنشان کرد که یک سبک زندگی کلی بر جامعه ما حاکم است، به نام «سبک زندگی مردم ایران یا فرهنگ ایرانی».
ایکنا ـ نقش تکنولوژی در تغییر سبک زندگی جامعه ایرانی را چگونه می‌بینید؟
این نقش؛ خیلی جدی و اثرگذار است. با توجه به تکنولوژی و فناوری جدید، به تدریج سبک زندگی، طرز فکر و رفتار و خواسته‌ها و امیال مردم متفاوت شده است. چه بخواهیم و چه نخواهیم جامعه در حال تغییر است و برخی عوامل و مسائل به این تغییرات شتاب می‌بخشد و سبک زندگی را تغییر می‌دهد، مثل اینترنت، موبایل، ماهواره و حتی ویروس کرونا. متفاوت بودن سبک زندگی به نوع آموزش و پرورش و تربیت در خانواده، مدرسه و جامعه نیز مرتبط است. بنابراین سبک زندگی از نظر جامعه‌شناسی به معنای اجتماعی شدن یا (Socialization) است، یعنی ارزش‌ها، هنجارها، مهارت‌ها، اعمال و خواسته‌های مربوط به یک جامعه که افراد در فرایند جامعه‌پذیری آنها را می‌آموزند.
با تغییر و تحولاتی که بر اثر سلطه رسانه‌ها در زندگی مردم به وجود می‌آید و هر روز نیز این تغیرات بیشتر می‌شود. براساس تئوری «تکامل فرهنگی» سر ادوارد برنت تیلور، مردم‌شناس بزرگ انگلیسی، سبک زندگی در حال یکسان شدن است و نوعی حرکت فرهنگی به سوی تکامل صورت می‌گیرد. این نقطه تکامل، فرهنگ انگلوساکسون یا غربی است و غربی‌ها تلاش می‌کنند مردم را به این سبک از زندگی سوق دهند. به اصطلاح، در حال جارو کردن ذهن افراد هستند و آن مواردی را که به نظرشان خوب نیست، از طریق کارتون، فیلم و سریال در اذهان تغییر می‌دهند. همان‌طور که رهبر انقلاب فرمودند: «فناوری، فرهنگ می‌آورد» و وقتی مردم با تکنولوژی مواجه شدند، زندگی‌شان تغییر کرد و تکنولوژی به معلم آنها تبدیل شد.
ایکنا ـ در این میان چه تعریفی از سبک زندگی اسلامی می‌توان ارائه داد؟
با توجه به توضیحاتی که دادم، سبک زندگی اسلامی به رؤیا خواهد پیوست.
ایکنا ـ با این تعریف در حال حاضر در جامعه ما سبک زندگی اسلامی وجود ندارد؟
خیر، وجود ندارد، خودتان می‌توانید ببینید. نمونه آن، دخترانی هستند که شلوار پاره می‌پوشند و اگر قانون نباشد شمار زیادی از آنها حجاب را کنار می‌گذارند. آیا سبک زندگی اسلامی یعنی اینکه دختران با پسران زندگی کنند و همباش باشند؟ خواهش می‌کنم واژه ازدواج سفید را در این مورد به کار نبرید، بلکه بگویید همباشی سیاه. ازدواج سفید کلمه غلطی است، این نوع زندگی نه ازدواج است و نه سفید. ازدواج، پیوند شرعی، عرفی و قانونی بین زن و مرد است، ولی زندگی دختر و پسر با یکدیگر کدام یک از این ویژگی‌ها را دارد؟ اینگونه زندگی را همباشی سیاه می‌نامیم که هر زمان بخواهند، یکدیگر را ترک می‌کنند و اگر بچه‌ای هم وارد این زندگی شود، سرنوشت نامعلومی خواهد داشت. براساس تئوری‌ای که نام بردم، چون تئوری مبنای علمی دارد، سبک زندگی اسلامی به رؤیا پیوسته، چون هم خودمان یعنی مسئولان و برنامه‌ریزان آموزشی در این زمینه تقصیر دارند و هم عوامل برون‌زا، مثل شبکه‌های ماهواره‌ای. برخی افراد حتی خواب سبک زندگی غربی را می‌بینند. مگر قرار نبود مربیان پرورشی در مدارس سبک زندگی اسلامی را آموزش دهند؟ پس چه کردند؟
ایکنا ـ چه راهی برای تحقق سبک زندگی اسلامی در جامعه باید طی شود؟
به اعتقاد من راه دشواری است. براساس اینکه تکامل اجتماعی در حرکت است. ما در برابر هجمه بیگانگان ضعیف عمل کرده‌ایم. از طرف دیگر، در مورد فرهنگ و تاریخ ایران در مدارس چه چیزی به فرزندان خود آموزش داده‌ایم؟ واقعیت این است که تاریخ کشور را از بین برده‌ایم، یعنی فرزندان ما مفاخر فرهنگی و هنری ایران را نمی‌شناسند. ژاپنی‌ها در 1949 گفتند ژاپنی بمانیم، ولی از تمدن غرب عقب نمانیم. من هم براساس این تئوری نوشتم، «ایرانی بمانیم» ولی از تمدن غرب عقب نمانیم. اگر کره جنوبی این فیلم‌ها و سریال‌ها را می‌سازد، برای این است که اصالت فرهنگی خود را حفظ کند، ولی ما در این خصوص چه کرده‌ایم؟ آیا تاکنون راجع به مفاخر کشور خود فیلم یا سریالی ساخته‌ایم؟ همه کشورها حتی عربستان که در آن زنان هیچ حقی ندارند، تغییر خواهند کرد. باید گفت دورانی که بتوان با سلطه و اجبار و بگیر و ببند، جامعه‌ای را اسلامی کرد، گذشته است.
ایکنا ـ یعنی ما باید در برابر این روند جهانی که می‌خواهد همه فرهنگ‌ها و سبک‌های زندگی را شبیه هم سازد، تسلیم شویم؟
ما در واقع به نوعی تسلیم شده‌ایم. ولی باید به اصالت فرهنگی خودمان برگردیم، یک راه آن کتاب‌های درسی است. اما در زمینه هنر چه کرده‌ایم؟ فرزندان ما چقدر مفاخر موسیقی ایران را می‌شناسند؟ مجسمه‌های بزرگان ایران را کجا می‌بینیم؟ در چنین شرایطی نمی‌توانیم به زندگی اسلامی برگردیم، چون تحت سلطه نیروی برتر از خودمان قرار داریم. فرض کنید در طول سال، ده سریال در کشور ما ساخته می‌شود، در برابر این تعداد، صدها سریال از شبکه‌های ماهواره‌ای پخش می‌شود. این شبکه‌ها که حلوا خیرات نمی‌کنند.
ایکنا ـ راهکار شما در خصوص تحقق مسئله سبک زندگی مبتنی بر فرهنگ ایرانی - اسلامی چیست؟
توجه به فرهنگ اصیل آن هم با ابزار و امکاناتی که همه‌جانبه باشد، یعنی از خانواده شروع شود و تا مدرسه، دانشگاه، رادیو و تلویزیون، هنرهایی مثل موسیقی و تئاتر و فیلم و سریال ادامه پیدا کند، ولی سبک زندگی اسلامی به معنای واقعی کلمه امکان ندارد، در عربستان نیز امکان نخواهد داشت، چون جامعه تغییر می‌کند. ویروس کرونا در این مدت، فرسنگ‌ها تغییر فرهنگ و سبک زندگی به وجود آورده است.
ایکنا ـ به نظر شما می‌توانیم سبک زندگی اسلامی را به صورت جزء جزء یا بخش بخش در جامعه محقق کنیم؟
لازمه این کار این است که آنچه را خطاب به مردم می‌گوییم، خود نیز رعایت کنیم. رشوه نگیریم، پارتی‌بازی نکنیم. از امام علی(ع) سخن می‌گوییم، ولی مثل زندگی ایشان را نداریم. مردم این‌ها را می‌بینند و بعد مثل ما عمل می‌کنند. فرهنگ یعنی تمام ساخته‌ها، پرداخته‌ها، اندوخته‌ها، آداب، رسوم، اعتقادات، هنرها، تکنولوژی و دانستنی‌های عامه. با وضعیتی که من مشاهده می‌کنم، نمی‌توان سبک زندگی اسلامی را در جامعه محقق ساخت، زیرا ما قافیه را باخته‌ایم و متاسفانه روزی که باید کاری انجام می‌دادیم، انجام ندادیم.
هیچ کشوری نمی‌تواند سبک زندگی اسلامی را به معنای واقعی آن محقق کند، چون زندگی دائما در حال تغییر است و هیچ چیز مثل قبل نیست. یعنی شتاب تغییر عوض شده و سرعت گرفته است. زمانی شاید صد سال طول می‌کشید تا رسمی عوض شود، ولی در حال حاضر این تغییرات در ظرف ده یا پنج سال به وجود می‌آید. اکنون زمان تغییر در ایران، شتاب متغیر تندشونده است، یعنی حرکت تغییر دارد تند می‌شود و دیگر نمی‌توان به عقب برگشت.
انتهای پیام