کاشفی خوانساری: آقای جعفری‌اقدم با توجه به تجربه‌تان در بازار جهانی نشر، تصویری از بازار جهانی کتاب‌های دینی کودک و نوجوان ارائه دهید.
جعفری اقدم: حوزه نشر بین‌الملل کتاب‌های دینی، یک ژانر پرمخاطب و فعال است. از این نظر که ناشران، نویسندگان، تصویرگران و مترجمان در جهان، به صورت ویژه روی این موضوع فعالیت می‌کنند. منتها دو رویکرد در رابطه با کتاب‌های دینی وجود دارد، یک رویکرد تبلیغی و رویکرد دیگر بازاریابی‌محور یا اقتصاد نشر‌محور است که این فعالیت‌ها و برنامه‌ها در هر دو حوزه فعال است. وجهه تبلیغی بیشتر در کشور‌های ایدئولوگ مثل ایران، چین و ... با قدمت و سابقه بالایی وجود دارد.
کاشفی خوانساری: آقای سبحانی‌نسب شما هم تجربه حضور در نمایشگاه‌های خارجی را دارید، تصویری از جایگاه کتاب‌های دینی کودک و نوجوان در بازار جهانی نشر کتاب کودک ارائه دهید.
سبحانی‌نسب: نمایشگاه‌هایی که ما شرکت کردیم گاهی مانند نمایشگاه ابوظبی، شارجه بخش کتاب دینی به ویژه کودک و نوجوان پررنگ است. ترکیه کمرنگ‌تر و مانند بلونیا نمایشگاه را مذهبی نمی‌بیند، اما غرفه‌های کمی را می‌بینید که آثار دینی تولید کرده‌اند. در فرانکفورت هم بخشی به کار‌های دینی اختصاص دارد و جذاب است. فضای دینی که از آن صحبت می‌کنیم، به دلیل اینکه شرکت‌کنندگان عمدتاً ناشرانی یهودی یا مسیحی هستند، بنابراین کتاب‌هایی که عرضه می‌شود در فضای مسیحیت و یهودیت است، مگر در کشور‌های عربی که کتاب‌های اسلامی قابل‌توجه است. اما در بلونیا و فرانکفورت کمتر ناشر اسلامی می‌بینید.
من در نمایشگاه‌هایی که شرکت می‌کنم، بزرگترین انگیزه‌ام این است که کتاب‌هایی با موضوعات خدا، معرفی پیامبران، معرفی کتاب‌های آسمانی، مناسک دینی، اخلاقی و ... را بررسی می‌کنم تا بتوان با الهام گرفتن یا الگوگیری از آن‌ها کتاب‌هایی نوشت. من یک هفته در کتابخانه مونیخ بودم و یکی از بحث‌های مورد علاقه‌ام تبیین مرگ برای کودکان بود که از نگاه دینی آن‌ها چگونه بررسی شده است و کتاب‌های دینی خوبی پیدا و از آن‌ها تصویربرداری کردم.
جعفری اقدم: در یکی از نمایشگاه‌های کتاب ترکیه که ویژه ناشران اسلامی است، حضور کتاب‌های دینی کودک و نوجوان بسیار پررنگ است و شاید بتوان گفت بعد از نمایشگاه کتاب شارجه که ویژه کودک و نوجوان است، دومین بستر کتاب‌های دینی کودک و نوجوان نمایشگاه ترکیه است.
من به بحث جهانی نشر برمی‌گردم. این موضوع را هم از دو منظر ببینیم، یکی اینکه وضعیت حضور کتاب‌های دینی را در رویداد‌های بین‌المللی نشر یعنی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و رویداد‌های ادبی دیگر و همچنین در حوزه مبادلات کپی‌رایت ببینیم. می‌دانید که به جهت مبادلات رایت، پرفروش‌ترین حوزه‌ای که اتفاق می‌افتد کتاب کودک و نوجوان و پس‌ازآن رمان و ... است. این مسئله دلایل مختلفی دارد، دم‌دست‌ترین دلیل این است که محتوای کتاب کودک فرامرزی است و حساسیت کمتری حتی نسبت به کتاب‌های دینی کودک وجود دارد. زیرا بیشتر مطالبی که در کتاب‌های کودک است، به مبانی دینی اختصاص دارد و عمدتاً فارغ از وجهه تبلیغی است.
از نظر عناوین و تنوع موضوعی در حوزه کتاب‌های کودک، در حال حاضر ۵ نمایشگاه کتاب ویژه کودک و نوجوان شارجه، بلونیا، شانگهای، مکزیک و مسکو وجود دارد. در این نمایشگاه‌ها کمیت کتاب‌های دینی به میزان حضور ناشران کشور‌های اسلامی برمی‌گردد. چند ناشر فعال دینی از ایران به عنوان کشور اسلامی، در این نمایشگاه‌ها حضور می‌یابد؟ از بین ناشران ایرانی نشر جمال و براق حضور داشتند که نشر جمال چند سالی است غایب است. انتشارات به‌نشر هم، کتاب‌های دینی خوبی دارد، اما فقط یک‌بار توانسته در نمایشگاه فرانکفورت شرکت کند. از سوی دیگر اگر کاتالوگ‌های ناشران ایرانی در نمایشگاه‌های خارجی را ببینید، در آن‌ها چند کتاب با موضوع دینی وجود دارد؟ واقعاً به عنوان کشور اسلامی، وحشتناک است، آن‌هم با هزینه و حمایت ارشاد و دولت شرکت می‌کنند.
با توجه به اینکه در ترکیه هم فعالیت می‌کنم، ناشران ترک که به صورت ویژه روی موضوعات دینی کار می‌کنند، خیلی فعالتر از ناشران ایرانی در نمایشگاه‌های دنیا شرکت می‌کنند. یعنی سهم آن‌ها در معرفی کتاب‌های کودک و نوجوان در حوزه دین خیلی بیش از ماست. مصر را هم می‌توانم مثال بزنم.
کاشفی خوانساری: در اینکه حجم بالایی از نشر کتاب کودک و نوجوان در دنیا ویژه کتاب‌های دینی است، شکی نیست و کتاب‌های اسلامی نیز نقش مهمی را در این بازار دارند. در کشور‌های مختلف هند و پاکستان، بنگلادش، اندونزی و مالزی ناشران تخصصی دینی قدرتمندی وجود دارند. همچنین ناشران کشور‌های عرب، ناشران اسلامی در کشور‌های اروپایی، آمریکا و استرالیا به صورت ویژه به انتشار کتاب‌های اسلامی کودک می‌پردازند. حتی در مجموعه‌های نشر بزرگ نظیر بیگ فایو که نشر پنگوئن زیرمجموعه آن است، کتاب‌های اسلامی برای کودکان منتشر می‌کند.
آقای سبحانی، شما به عنوان ناشر اصلی دینی کودک و نوجوان، کتاب ترجمه دارید؟ باوجوداینکه بخش زیادی از بازار کتاب کودک را آثار ترجمه شکل می‌دهد و در میان آن‌ها کار‌های ارزشمند و ماندگاری دیده می‌شود، چرا ترجمه دینی کودک و نوجوان در بازار نشر نمی‌بینیم؟ نظرتان را درباره ترجمه کتاب‌های دینی خارجی یا ناشران غیرمسلمان و یا حتی مسلمان بفرمایید؟
سبحانی: من تقریباً کتاب‌هایی که در نمایشگاه‌های خارجی دیدم را در چهار دسته طبقه‌بندی می‌کنم، دسته‌ای کتاب‌های دینی هستند که فقط با ترجمه می‌شود آن‌ها را منتشر کرد که برخی از آن‌ها ترجمه شده، اما تعدادشان بسیار اندک است. دسته‌ای هم کتاب‌هایی هستند که بعد از ترجمه باید بومی‌سازی شوند. گاهی مواقع نیاز به اصلاح معنا داشته و باید بازنویسی شوند تا بتوان از آن‌ها بهره برد. برخی نیز فقط برای الهام گرفتن از قالب و شکل نگارشی مناسب هستند و از حیث محتوایی مناسب نیستند و با فرهنگ و باور‌های کشورمان سازگاری ندارند.
با توجه به اینکه ناشران اغلب دنبال کتاب‌هایی هستند که بدون تصرف بتوان آن‌ها را چاپ کرد؛ ازاین‌رو کمتر کتابی به دستشان رسیده که این اتفاق بیفتد. وگرنه اگر کتاب دینی بوده که با تصرف اندک یا بدون تصرف بومی‌سازی قابل ترجمه بوده، به ویژه در زمینه خدا و آفرینش ترجمه شده است. اما گاهی بومی‌سازی یک اثر چه از نظر محتوایی و چه تصویرگری هزینه‌بردار می‌شود و این احساس به وجود می‌آید که چرا باید ترجمه کنیم؟ یک دلیل بزرگتر برای اینکه ناشران کتاب‌های دینی خارجی را ترجمه و منتشر نمی‌کنند، این است که با وجود کتاب‌های خوب دینی، این آثار به دستشان نمی‌رسد و با آشنایی کاملی ندارند. یعنی در سال‌هایی که در نمایشگاه بودم به اندازه کافی به این کتاب‌ها دست پیدا نکردم. من فرصت اینکه ببینم ناشران دینی چه آثاری دارند، را ندارم. وگرنه باورم بر این است که کتاب‌های خوبی در فرهنگ‌ها و ادیان مختلف می‌توان پیدا و ترجمه کرد.
اگر بخواهیم معارف را دسته‌بندی کنیم یا معارف شیعی است که مصرف آن در بازار جهانی اندک است. یکسری معارف اسلامی است که بین مذاهبی است و تعداد این آثار زیاد است و بازار مصرف گسترده‌ای دارد. یکسری نیز بین ادیانی است و همه جامعه می‌توانند از آن استفاده کنند. ما مجموعه‌ای به نام «به من بگو خدا کیست» را منتشر کردیم که به انگلیسی ترجمه و در یک مجموعه اسلامی در میشیگان ارائه شده بود. تعدادی از کشیش‌ها در بازدید از این مجموعه، کتاب‌های زیادی را دیده بودند. وقتی به این کتاب می‌رسند شروع به ورق زدن و خواندن آن می‌کنند که برایشان بسیار جذاب بوده است و در پایآن هم ۵۰ دوره از این کتاب را خواسته بودند.
دسته‌ای از کتاب‌ها نیز معارف اخلاقی است که حتی بودائی‌هایی که در هند تولید می‌کنند با اندکی تغییر قابل ترجمه هستند. اگر ما به جایی برسیم که دانسته‌های بازار جهانی نشر تجمیع و تبدیل به کتابخانه‌ای شود تا به راحتی در دسترس مؤلف و ناشر قرار گیرد. در حال حاضر بزرگترین مانع دسترسی به اطلاعات همین بی‌خبری است.
کاشفی خوانساری: به عنوان کارشناس مسائل دینی به نظرتان کتاب‌هایی هستند که بتوانند زمینه آشنایی کودکان ایرانی را با دین، آداب و افکار و عقاید کودکان غیرایرانی از ادیان مختلف در جهان فراهم کنند؟ آیا چنین کتاب‌هایی ضروری و مفید است یا غیرمفید؟
سبحانی‌نسب: اگر در هر ژانر و سنی کتاب‌های خوب معرفتی تولید کنیم و در کنار آن کتاب‌هایی از جنس آشنایی با ادیان داشته باشیم. هیچگاه جوان و نوجوان و کودک ما آسیب نمی‌بیند. من احساس می‌کنم اگر از سن نوجوانان به بالا کتاب‌های مقایسه‌ای داشته باشیم و از عهده کار برآییم، در این صورت می‌تواند مفید باشد.
کاشفی خوانساری: شما تجربه زیادی چه در فروش رایت کتاب‌های ناشران ایرانی به خارجی و چه خرید رایت از ناشران خارجی به سفارش ناشران ایرانی دارید. آیا ناشران ایرانی خواسته‌اند یک کتاب مناسب دینی خارجی برای کودک و نوجوان معرفی کنید تا رایت آن را خریداری کنند؟
جعفری‌اقدم: از یک‌سو ما در بازارهای جهانی قوی حاضر نمی‌شویم و دیگر اینکه محدودیت‌های مختلفی نظیر تسلط وهابیت بر بازار نشر دینی برخی کشور‌ها وجود دارد. ما در تجربه خودمان، در حوزه کتاب‌های دینی نسبت به کتاب‌های دیگر توفیق کمی داشتیم. از بین ۳۰۰-۴۰۰ قرارداد رایت در سه- چهار سال اخیر ۵ عنوان در حوزه کتاب‌های دینی بوده است. اگر هم بوده، از یک امتیاز‌هایی برخوردار شده است.
موضوعی که آقای سبحانی‌نسب در مورد تجمیع اطلاعات بیان کردند، مخالف این موضوع هستم. معتقدم که اگر مثلاً نشر جمال می‌خواهد به صورت بین‌المللی کار کند، باید ارتباط خود را با ناشران جهان در حوزه دین قویتر کند و از طریق آن‌ها کاتالوگ‌های مختلفی توصیه می‌شود. چون این ارتباط کمتر می‌شود، دسترسی کاهش می‌یابد. آژانس ادبی یک مجموعه خصوصی است که به دنبال منافع خود است. وقتی ببیند ناشری در حوزه دین چنین تمنا و تقاضایی ندارد، به این حوزه ورود نمی‌کند.
اگر به سایت آژانس ادبی پل نگاه کنید، بیش از ۲۰۰ کاتالوگ ناشران خارجی را قرار داده‌ایم. ما نگفتیم بفرستید، آن‌ها خودشان فرستاده‌اند تا بازاری برای کتاب‌هایشان در ایران پیدا شود. ما هم با توجه به اینکه در داخل کشور، در حوزه کتاب دینی تقاضا کم بوده، کمتر به سراغ آن‌ها رفته‌ایم. از سویی هم در این زمینه ملاحظاتی داریم، زیرا این نگرانی وجود دارد که با معرفی یک کتاب ناشر خارجی، محوم به این شویم که یک دین غیر از اسلام را ترویج می‌کند. برای همین نمی‌خواهیم خودمان را در سیبل اتهامات قرار دهیم.
ترجمه کتاب‌های ادبیات انقلاب و دفاع مقدس بیشتر از دین بوده است، آن‌هم نه محتوا‌های تبلیغی، بلکه محتوای داستان و رمان و خاطره‌نگاری بیشتر طالب داشته است و اگر بخواهم یک میانگین درصد اعلام کنم، نزدیک ۴۰ درصد از رایت‌هایی که واگذار می‌کنیم، در حوزه ادبیات انقلاب اسلامی، پایداری، دفاع مقدس و دین در حوزه مبانی بیشتر است. مثلاً کتاب «زن در اسلام» آیت‌الله جوادی آملی را می‌توانیم در کشور‌های ترکیه و مصر واگذار کنیم.
کاشفی خوانساری: آقای سبحانی‌نسب ناشران خارجی کتاب‌های شما را چطور دیدند؟ چرا ناشران خارجی به ویژه کشور‌های اسلامی نمی‌توان تبادل رایت داشت؟ چه راهکاری در این زمینه پیشنهاد می‌کنید؟
سبحانی نسب: وزارت ارشاد در زمینه آشنا کردن ناشران داخلی با ناشران جهان دارد. ما اکنون به کتابخانه دیجیتال یا فیزیکی از کتاب‌های دینی نیاز داریم که وقتی می‌خواهیم با ناشر یا نویسنده خارجی گفتگو می‌کنیم، در فضای آزاد گفتگو نکنیم بلکه چندین عنوان کتاب معرفی کنیم تا اثر مورد علاقه خود را از میان آن‌ها پیدا کند. از سوی دیگر مجموعه‌ای لازم است تا ناشران دینی را رصد کند. مجموعه ناشران جهان اسلام ایده خوبی بود، اما به درستی پیگیری نشد و به موفقیت نرسید و در حال حاضر باید این مجموعه پیگیری شود. همچنین نویسندگان و مترجمان و مقالاتی که در حوزه ادبیات دینی کودک و نوجوان تولید می‌کنند، باید قابل‌دسترسی باشد. این مسائل می‌تواند جهان ما را با جهان کشور‌های دیگر آشنا کند.
ناشران به اندازه‌ای مسئله دارند که استفاده از کتاب‌های بین‌المللی در اولویتشان نیست. اگر شیرینی ترجمه و استفاده اقتصادی از آن برای یک ناشر جذاب باشد، این کار را ادامه خواهد داد.
کاشفی خوانساری: چه توصیه‌هایی می‌کنید برای اینکه بازار نشر دینی ایران با نشر دینی کودک و نوجوان جهان پیوند‌های بیشتری داشته باشد؟
جعفری اقدم: برخی مسائل نظیر معرفی نشر ایران به جهان، وظیفه ارشاد است، اما ارشاد معرفی نشر جهان به ایران را وظیفه خود نمی‌داند. درحالی‌که این ارتباط دوطرفه است؛ بنابراین این اتفاق باید در تشکل‌های خصوصی رخ دهد. اما باید در این زمینه باید چه کرد؛ راه ویژه‌ای نیست، راه رایج و معمولی است. ناشران ایران چه خصوصی و چه غیرخصوصی باید فعالیت‌های بین‌المللی خود را توسعه دهند.
گفته می‌شود، مسائل ناشران زیاد است، اما معتقدم یکی از مسائل مهم ناشران ایران باید ارتباطات و تعاملات بین‌المللی باشد که از بن‌بست‌های موجود راه گریز پیدا کنند. در یک برهه‌ای وزارت ارشاد (دوره آقای مسجد جامعی) کمک کرد تعدادی با پول دولت، ناشر شدند و این‌ها اکنون ناشران قدر و مدیون این انقلاب هستند و باید بخشی از فعالیت‌های خود را در حوزه دین تعریف کنند. حوزه ادبیات دینی کودک و نوجوان جزء موضوعات پرفروش در حوزه بین‌الملل است.
سبحانی نسب: معتقدم بعد از جریان نامه مقام معظم رهبری به جوانان اروپا، آمادگی جهان برای استفاده از کودک و نوجوان و جوان خیلی زیاد است و ذهن‌ها آماده شده و اگر دست در دست هم دهیم، اتفاقات خوبی خواهد افتاد. من در حال حاضر ۵۰۰ رایت واگذار کرده‌ام و به همراه ناشران دیگر در قم، ۱۵۰۰ رایت واگذار کرده‌ایم، اما تقریباً مجموعه رایتی که خریداری شده، کمتر از ۵۰ عنوان است. اکنون مرحله شکوفا شدن است و امیدوارم اتفاقات خوبی را شاهد باشیم.
انتهای پیام