حسینی‌زاده گفت: وراثت و محیط، دو عامل مهم در تربیت فرزند است، ولی از نظر اسلام، علاوه بر این دو عامل، عوامل متافیزیکی و برخی عوامل دیگر هم دخالت دارند. همچنین وراثت دو معنا دارد؛ یکی هر چه فرزند در هنگام تولد به همراه می‌آورد و دیگری آنچه از طریق ژن‌ها به فرزند منتقل می‌شود که در اینجا مراد ما برداشت اول است.
وی افزود: براساس احتمالات، والدین به صورت مساوی در وراثت فرزند نقش‌آفرین هستند؛ ولی براساس ادله نقلی، یعنی قرآن و روایات، به نظر می‌رسد نقش مادر در شخصیت فرزند مؤثرتر است، چون فرزند از دوره شکل‌گیری نطفه و شیردهی و بارداری با فرزند سر و کار دارد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه دو دسته ادله قرآنی و روایی در این زمینه داریم، تصریح کرد: در ادله قرآنی هشت آیه وجود دارد؛ اول آیه 56 اعراف وَالْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَالَّذِی خَبُثَ لَا يَخْرُجُ إِلَّا نَكِدًا كَذَلِكَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَشْكُرُونَ؛ این آیه فرموده است که زمین پاک و پاکیزه روئیدنی خود را به اذن پروردگار می‌رویاند و ثمره سرزمین‌های شور، گیاه ناچیز و بی‌ارزش است. در اینجا مادر پاک به زمین پاک و مادر ناپاک به خبیث تشبیه شده است.
حسینی‌زاده افزود: در آیه 6 آل عمران «هُوَ الَّذِی يُصَوِّرُكُمْ فِی الْأَرْحَامِ كَيْفَ يَشَاءُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ» هم اشاره دارد که خداوند در رحم‌ها، انسان‌ها را به تصویر می‌کشد؛ به تعبیر علامه طباطبایی، فقط تصویر شکلی و صوری نیست، بلکه تصویرسازی شخصیتی افراد هم هست. روایاتی هم هست که تصویرسازی در رحم را مطرح کرده است؛ امام صادق(ع) فرمود: اگر زن گلابی بخورد، فرزندش زیبا و سفید می‌شود؛ همچنین پیامبر فرمود: به زنان حامله شیر بدهید، زیرا باعث استواری عقل فرزند می‌شود. امام رضا(ع) هم فرمود به زن شیر بدهید که اگر فرزند پسر باشد، عالم و شجاع و دختر باشد، زیبا خواهد بود.
حسینی‌زاده تصریح کرد: آیه دیگر مؤید برتری نقش وراثتی مادر، انتساب فرزند به مادر است، در آیات مرتبط با خلقت حضرت عیسی(ع) این مسئله وجود دارد؛ یا وقتی موسی یقه هارون را می‌گیرد، هارون او را «یابن ام» خطاب می‌کند؛ گرچه برخی مفسران گفته‌اند به دلیل جلب ترحم موسی این تعبیر به کار رفته است، ولی می‌تواند این احتمال را هم تقویت کند یا در داستان نوح وقتی او از خدا نجات فرزندش را خواست، خدا فرمود که او از اهل تو نیست؛ یعنی او بیشتر به مادرش شباهت دارد؛ در قرآن هیچ موردی هم نداریم که فرزند به پدر نسبت داده شده باشد.
وی اضافه کرد: همچنین امام حسن و امام حسین(ع) که فرزند فاطمه(س) هستند، فرزند رسول الله(ص) تلقی می‌شوند، کوثر و خیر کثیر بودن فاطمه از این باب است که فرزندانی صالح و امام از ایشان متولد شده‌اند، لذا نقش وراثتی مادر بیشتر است. براساس آیه 28 سوره مریم(س) به مریم(س) گفتند که پدر و مادر تو افراد بدی نبودند، پس چرا تو مرتکب این کار خلاف شدی؟ این نشان می‌دهد پس زمینه ذهنی این مردم آن بود که چطور از مادری که اهل فحشا نبود، فرزندی متولد شده که فحشا دارد؛ این زمینه ذهنی قطعاً معطوف به عوامل محیطی نبود، بلکه معطوف به وراثت بود.
حسینی‌زاده گفت: در داستان حضرت یوسف(ع) هم وقتی پیمانه ملک در کیسه بنیامین پیدا شد، برادران تعجب کردند و گفتند اگر او دزدی کرده، قبلا برادرش هم کمربند نبوت را دزدیده بود، بنیامین و یوسف مادری متفاوت از سایر برادران داشتند و مراد برادران این بود که این دو نفر اگر دزدی کردند به خاطر مادرشان است وگرنه پدر همه ما مشترک است. همچنین در آیات 105 و 106 سوره هود «يَوْمَ يَأْتِ لَا تَكَلَّمُ نَفْسٌ إِلَّا بِإِذْنِهِ فَمِنْهُمْ شَقِيٌّ وَسَعِيدٌ»؛ انسان‌ها را به دو دسته شقی و سعید تقسیم کرده است و روایتی هم داریم که فرموده: السعید سعید فی بطن امه و ...؛ نسبت دادن سعادت و شقاوت در بطن مادر گرچه با اراده انسان در تنافی است، ولی نشان از نقش مادر دارد.
وی اضافه کرد: در آیه 36 آل عمران فرموده است: فَلَمَّا وَضَعَتْهَا قَالَتْ رَبِّ إِنِّي وَضَعْتُهَا أُنْثَى وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا وَضَعَتْ وَلَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنْثَى وَإِنِّي سَمَّيْتُهَا مَرْيَمَ وَإِنِّي أُعِيذُهَا بِكَ وَذُرِّيَّتَهَا مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ﴿۳۶﴾، علامه طباطبایی فرموده است که تشبیه، اصل و قول خداوند است یعنی پسر مانند دختر نیست که بتواند پیامبرانی بزاید و متولد کند؛ آیه ارزش و اهمیت دختر و مادر را می‌رساند، بر خلاف برخی اقوال که از آن برتری پسر را اثبات می‌کنند. امام صادق(ع) خطاب به کسی که از تولد فرزند دختر ناراحت بود، فرمودند اگر خداوند به تو فرمود تو انتخاب می‌کنی یا من، چه می‌گویی؟ گفت می‌گویم هر چه خدا بخواهد؛ امام فرمود: پس چرا ناراحتی.
حسینی‌زاده بیان کرد: همچنین خداوند فرزندی را بدون مادر به دنیا نیاورده است، گرچه بدون پدر به دنیا آورده است؛ این نشان می‌دهد مادر ویژگی دارد همه وراثت‌ها را به فرزند منتقل کند.
وی با بیان اینکه روایات انتخاب همسر دو دسته است؛ یک دسته به انتخاب مرد و دسته دیگر به انتخاب زن توجه دارد، ادامه داد: دسته از روایاتی که به انتخاب زن مرتبط است، عمدتا بر وراثت و بطن و فرزندآوری مادر تأکید دارد. این روایات نشان می‌دهد پدر از جهت وراثت تأثیر زیادی ندارد. در برخی روایات هم به نقش دایی در وراثت اشاره شده است که مؤید نقش وراثتی مادر است.
وی افزود: امام صادق(ع) در روایتی فرمودند وقتی بچه متولد می‌شود، فرشتگان به خدا می‌گویند چه سرنوشتی برای او بنویسیم و خدا می فرماید که به پیشانی مادر فرزند بنگرید و ویژگی‌های فرزند او را بنویسید، یعنی اینقدر ویژگی‌های مادر در فرزند مؤثر است. فیض کاشانی هم گفته یعنی اخلاق و صفات مادر را در پیشانی او دیده و برای فرزند می‌نویسند. دسته دیگر روایاتی است که ازدواج با مرد احمق را توصیه کرده ولی ازدواج با زن احمق را رد می‌کند؛ زیرا اگر زن احمق باشد، فرزندش هم احمق است. در مورد ازدواج مرد با زن زیبا در عین حال دیوانه هم روایتی وجود دارد که آن را نفی کرده است.
حسینی‌زاده تصریح کرد: از امام صادق(ع) پرسیدند آیا با فرد متولد شده از عمل زنا، می‌توان ازدواج کرد و امام فرمودند: بله ولی از چنین زنی فرزند نخواه و طلب شیر از او نکن؛ همچنین امام علی(ع) بعد از شهادت حضرت زهرا(س) وقتی قصد ازدواج داشتند به عقیل گفتند زنی انتخاب کن که فرزندان شجاع برای من متولد کند؛ امام خودش از شجاعان بود و اگر نقش وراثتی مرد کافی بود، نیازی نبود سراغ زنی شجاع برود تا فرزندان شجاع داشته باشد.
وی اضافه کرد: باز از امام علی(ع) در جنگ جمل نقل است که وقتی محمد بن حنفیه دچار ترس شد امام علی(ع) فرمود ژنی از مادرت به تو رسیده که ترس داری وگرنه اگر از ناحیه من بود، نمی‌ترسیدی؛ روایت دیگر هم به واقعه مجلس هشام مرتبط است؛ وقتی او از امام باقر خواست تا تیر بیندازد، امام تیر انداخت و چند تیر زدند که روی تیر قبلی قرار می‌گرفت؛ هشام قصد داشت امام تیر خلاف بزند و ایشان را تمسخر کند، ولی امام فرمودند که ما تمام و کمال دین را از پیامبر به ارث بردیم؛ این روایت هم گرچه می تواند اعم از تربیت باشد، ولی چون واژه ارث و اهل بیت به کار رفته است، می تواند اشاره به ژن داشته باشد.
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین عبداللهی، به عنوان ناقد گفت: اصل بحث در فضای فمنیستی دنیای امروز بسیار خوب است، زیرا به جایگاه مادر اشاره شده است در حالی که فمنیست‌ها ما را متهم می‌کنند که به حقوق زنان بی‌توجه هستیم، ولی بهتر بود به نقش ژن‌ها و میزان اثرگذاری آن هم اشاره می‌شد، یعنی بحث به لحاظ علم سایکولوژی و پزشکی هم بررسی می‌شد.
وی افزود: همچنین نکته‌ای که به آن کمتر توجه شد بحث آناتومی مغز است، مؤسسه ملی سلامت روان اعلام کرده که بیش از نیمی از ذخایر ژنتیکی تحت تاثیر سلول‌های مغز هستند؛ بحث وزن مغز و میزان نورون‌ها و ... هم مطرح می‌شود، ولی در این بحث وجود نداشت. تفاوت قشر خاکستری و سفید مغر، مخچه و نیمکره‌های زن و مرد هم بحث‌هایی است که می‌شد از آن استفاده کرد. همچنین اگر رحم اینقدر اهمیت دارد، وضعیت رحم‌های اجاره‌ای چیست؟ یا بچه‌های نارس که مرحله‌ای از رشدشان در دستگاه‌های خاصی صورت می‌گیرد.
عبداللهی بیان کرد: در آیه‌ای که مردم مریم را متهم به کار زشت کردند، به نظرم به نقش مادر و پدر به صورت یکسان اشاره شده است و چیزی دال بر نقش اضافه مادر دیده نمی‌شود؛ همچنین نقش ژنتیکی امام علی(ع) در تولد ائمه و نقش پیامبر در شکل‌گیری حضرت فاطمه(س) چگونه در این بحث قرار است دیده شود یا سیادت سادات که به پدر بازگشت دارد.
وی تاکید کرد: بحث باید با قدرت و قوت علمی بیشتری ارائه شود تا در جهان امروز بتواند در دفاع از جایگاه زنان مؤثرتر باشد. ضمن اینکه روش‌شناسی در استفاده آیات و روایات هم باید دقیق‌تر باشد.
در ادامه حجت‌الاسلام محمد سالاری‌فر گفت: اصل موضوع، موضوع پیچیده علمی است و ورود به آن نشان از شجاعت آقای حسین‌زاده دارد؛ روش‌شناسی ایشان هم درون دینی است، لذا اینکه از منظر سایکولوژی بررسی شود، ضمن اینکه درست است ولی چون روش‌شناسی وی درون‌دینی است به این بخش پرداخته نشده است.
وی افزود: بررسی شأن نزول آیات و توجه به دیدگاه‌های مفسران نزدیک به صدر اسلام در بحث کمتر وجود دارد و یا نیست و همچنین در روایات، تعارض میان آنها و وجه صدور باید مورد توجه قرار می‌گرفت و ادله مخالف و ناظر هم باید دیده شود؛ ایشان چون خواسته برتری نقش وراثتی مادر را ثابت کند به روایات نقش پدر توجه نکرده است در حالی که باید ادله پدر هم آورده شود. بنابر این در بحث روشی باید تغییراتی ایجاد شود.
استاد حوزه علمیه بیان کرد: در زیارات و ادعیه بحث اصلاب شامخه و ارحام مطهره بیان شده است که اشاره به نقش پدر و مادر دارد؛ لذا باید شأن نزول و برداشت‌های مفسران و ادله مخالف آورده شود، ولی ایشان صرفا به نظرات علامه طباطبایی اشاره کرده است. همچنین وی از تعابیری چون اشعار و احتمال استفاده کرده که جای بحث دارد و علمیت کار را کاهش داده است.
سالاری‌فر تصریح کرد: درباره آیه مرتبط با موسی و هارون، انتساب به مادر، دلیلی بر برتری نقش وراثتی مادر نیست، یا استناد به آیه «نساءکم حرث لکم» هم می‌تواند کاملا بر ضد دیدگاه ارائه‌دهنده استفاده شود، یعنی نقش اصلی را پدر دارد و رحم زن فقط محلی برای کشتزار است. در داستان یوسف و برادران هم استدلال روشنی بر مدعای آقای حسین‌زاده ندارد؛ در ماجرای اتهام به حضرت مریم هم مردم هم به پدر و هم به مادر او اشاره کردند.
این پژوهشگر اظهار کرد: درباره تصویر افراد در ارحام هم اشاره به محیطی برای پرورش فرزند دارد که امروزه محیط‌های جایگزین مانند رحم اجاره‌ای برای آن ایجاد شده است، ضمن اینکه داستان حضرت مریم(س) واقعا استثنایی است و دلیلی بر برتری وراثتی مادر به دلالت تضمنی و مطابقی و ... ندارد، البته سایر آیات استناد شده هم چنین دلالتی ندارد.
وی با بیان اینکه تغذیه و دوره حمل ارتباطی به وراثت ندارد، افزود: روایت السعید سعید فی بطن امه ... دلالتش مشکل دارد و اثبات برتری وراثت زن هم بر این اساس دشوار است؛ در بحث ائمه هم همگی از طریق پدر، امام شده‌اند و در همه موارد هم ژن پدر غالب بوده است؛ لذا در جمع‌بندی بحث از روایات هم تنها یکی دو روایت قابل پذیرش است که آن هم نیازمند تقویت سندی و دلالی است.
سالاری‌فر بیان کرد: ما می‌خواهیم دیدگاه اسلام را در مباحث روز بیان کنیم، لذا باید آیات و روایات متعارض را ببینیم و ادعاها هم دقیق‌تر و جزئی‌تر مطرح شود تا رقابت علمی با دنیا شکل گیرد.
انتهای پیام