پسندیده بیان کرد: ما آثار و کتب و مقالات و حتی سخنرانی‌های موفق در این عرصه را رصد و مورد بازبینی قرار دادیم و کم کم مطالعات روان‌شناختی در دانشگاه قرآن و حدیث آغاز شد و پیشرفت کرد و به دانشجویان هم تدریس شد تا در نهایت منجر به نوشتن این کتاب شد؛ در باب روش، دو مدل داریم؛ یکی فاز عمومی و دیگری تخصصی.
وی افزود: شاید برخی تصور کنند همان اصول فقه برای تحقیقات روان‌شناسی اسلامی کفایت می‌کند، در حالی که این طور نیست و اصول فقه برای فقه تدوین شده است؛ البته از قواعد عمومی آن در تمامی پژوهش‌ها و حتی فلسفه می‌توان استفاده کرد. در بخش عمومی که در دانشگاه‌ها هم تدریس می‌شد از کتب روش فهم حدیث نوشته آقای مسعودی و روش منطق حدیث نوشته حجت‌الاسلام طباطبایی استفاده می‌شد و چون چارچوب این دو کتاب فقهی بود برای دانشجویان روان‌شناسی چندان قابل فهم نبود.
نویسنده کتاب فهم روان‌شناختی متون دینی اضافه کرد: روش فهم عمومی متون دینی، تقریبا منطبق بر روش فهم حدیث است ولی یکی دو تفاوت عمده دارد؛ مثال‌ها و مباحث کتاب قابل فهم‌تر برای دانشجویان روان‌شناسی است و ترتیب مطالب هم تغییراتی دارد؛ کتاب آقای مسعودی فقط حدیث است و چون به قرآن هم نیاز است لذا عنوان کتاب روش فهم روان‌شناختی متون دینی، نامگذاری شده است. فصل اول کتاب به پیش‌نیازهای حدیث، فصل دوم فهم مقصود مطابق، فصل سوم هم به مقصود متمایز اختصاص یافت که فصل دوم از وجوه متمایز با کتاب آقای مسعودی است.
پسندیده افزود: مسئله اعتبارسنجی احادیث که در کتاب طباطبایی هم بحث شده بود، در این اثر تشریح شده و به دانشجویان تاکید می‌شود هر حدیثی بدون سنجش اعتبار آن قابل استفاده و برداشت نیست. جدول‌سازی برای آموزش بهتر و استفاده از پژوهش‌ها از دیگر وجوه متمایز این اثر است.
استاد دانشگاه قرآن و حدیث با اشاره به بخش اختصاصی کتاب یعنی فهم روان‌شناختی متون دینی اظهار کرد: فهم کلامی با فهم فقهی و اخلاقی ضوابط متفاوتی دارد و ایضا فهم روان‌شناختی هم متفاوت از فهم فقهی است زیرا در روان‌شناسی تحلیل و تبیین روان‌شناسی از رفتار افراد است و نه تکلیف مکلف؛ مثلا اگر افرادی مصیبت‌های زندگی خود را بزرگ می‌بینند چه تحلیلی می‌توان از آن ارائه کرد.
پسندیده اضافه کرد: غالبا متون دینی مانند نسخ پزشکی، دستورالعمل دارد و مبنای نظری محکمی پشتوانه آن است و ما باید مبنای نظری را کشف کنیم؛ بر این اساس، فن پژوهش معکوس برای استخراج جنبه‌های روان‌شناسی انجام شد. همچنین تا جایی که برای بنده ممکن بود، سعی کرد همه چیز را فرموله‌سازی کرده و تمامی مراحل آن را بیان کنم.
استاد دانشگاه قرآن و حدیث، گفت: در این کتاب روش صورتبندی و مراحل تدوین نتایج به روشنی بیان شده است؛ یکی از قویترین مشاوران بنده هم دانشجویان بوده‌اند زیرا این مباحث در مواجهه مستمر با آنها و بازخوردگیری تدوین شده است؛ این کتاب در نسخ محدودی چاپ شده و همین سبب شده است تا دسترسی به این اثر برای خود بنده و دانشجویان دشوار شده است و گاهی متاسفانه دانشجویان خود بنده هم به جزوه رجوع می‌کنند.
در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین مسعود آذربایجانی، استاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در نقد این کتاب، گفت: روان‌شناسی اسلامی در حال طی کردن مراحل کمال خود است و در یک دهه اخیر بعد از مرحله نقد و مقارنه و مقایسه به مرحله تاسیس و حضور در بازار علم رسیده است؛ اخیرا همایشی در هند برگزار شد که بیش از 15 کشور اسلامی حضور داشتند و عنوان همایش، روان‌شناسی اسلامی بود.
وی اضافه کرد: اخیرا کتاب «روان‌شناسی اسلامی در سراسر جهان» در 17 فصل منتشر شد و هر فصل اختصاص به یک کشور داشت و یک فصل آن مختص ایران بود و گزارش خوبی از مطالعات روان‌شناسی اسلامی در ایران ارائه شده است؛ همانطور که گفته شد روش، یکی از چالش‌های جدی در این مسیر بود و کتابی که امروز مورد نقد است پاسخ به خلأ روشمندی بوده و از امتیازات بزرگ محسوب می‌شود.
آذربایجانی ترتیب منطقی در کتاب را از امتیازات دیگر آن برشمرد و تصریح کرد: استفاده از مجموعه مطالب مورد نیاز برای دانشجویان روان‌شناسی و یا حدیث‌پژوهان علاقه‌مند به حدیث از دیگر امتیازات اثر است، زیرا مطالب مرتبط با هم در این اثر گردآوری شده است؛ امتیاز دیگر کتاب هم آن است که از مثال‌ها و تمرینات حدیثی زیادی در مباحث روان‌شناسی استفاده شده است؛ همچنین استفاده از انواع بافت‌ها و الگوهای روان‌شناختی احادیث مانند تفسیری، توصیه‌ای، تعلیلی، موقعیتی متقارن پیوسته و ناپیوسته و ... برخی از امتیازات دیگر این اثر است.
آذربایجانی ادامه داد: توجه به روش‌های کیفی مانند تحلیل مضمون می‌تواند کتاب را برای دانشجویان مفیدتر کند؛ همچنین روایت «من ینال فوق قدره استحق الحرمان» نیاز به تبیین بیشتری دارد زیرا محرومیت و احساس محرومیت با احساس ناکامی و ناکامی یکسان گرفته شده است؛ محرومیت می‌تواند یکی از عوامل ناکامی باشد ولی وقتی کسی ظرفیت چیزی را پیدا نکرده است و به آن برسد باز احساس محرومیت دارد زیرا آمادگی برای دستیابی به آن نداشته است.
آذربایجانی بیان کرد: در بحث قرائت فهم و حدیث و رابطه علم و دین در حد مختصری بحث شده است که جا دارد از کتاب باربور در بحث علم و دین و دین و علم، برای تکمیل آن استفاده شود. در ص 188، موضوعات راه حلی برای تعریف کلیدواژه‌های فاقد پیشینه مثل سلامت معنوی اشاره نشده است. پیشینه برخی موارد مانند معناشناسی براساس کتاب ایزوتسو و یا تحقیقات پاکتچی و همکارانشان هم استفاده و با برداشت‌های خودتان مقایسه شود بهتر است.
وی افزود: در کتاب آمده که ما تقریبا هیچ استفاده‌ای از مباحث اصول فقه در مباحث روان‌شناسی نمی‌توانیم داشته باشیم که به نظر بنده این تعبیر تند است زیرا مباحثی مانند، الفاظ و مراد استعمالی و جدی و قرائن لفظی و مباحث تعادل و تراجیح می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. البته اصول فقه لازم هست و در عین حال کافی نیست.
حمزه عبدی، پژوهشگر روان‌شناسی اسلامی هم در سخنانی در این نشست، گفت: بخش زیادی از اختلافات علما در یک علم به خاطر نوع روش است؛ در مثلا اگر مجلسی سه جلد مطاعن می‌نویسد و ما مجبوریم آن را مخفی کنیم که اینها اعتقاد شیعه نیست و این مسئله به روش ایشان و برداشت او از متون برمی‌گردد، در این کتاب، مباحث مناسبی در باب روش ذکر شده که می‌تواند بسیاری از ابهامات را برطرف کند و حتی دانشجویانی که تخصص حدیثی ندارند با کتاب رابطه برقرار می‌کنند.
عبدی با اشاره به بحث نقل به معنا، تصریح کرد: یکی از مباحثی که در فهم دین به ما کمک می‌کند، نحوه انتقال معارف از معصوم به صحابه و راویان است با توجه به امکانات صدر اسلام، نگارش بسیار سخت بوده است لذا اصل در نقل به معنا بوده است مگر اینکه در جایی حضرات معصومین(ع) تاکید بر نقل عین مطالب داشته‌اند، پس مطالب این کتاب باید مبتنی بر معانی و نه الفاظ چیده شود؛ مرحوم بروجردی و دیگران هم بر بحث نقل به معنا تاکید داشته‌اند.
وی اضافه کرد: یکی از مشکلات کتاب این است که ما همیشه روی شانه پیشینیان گذاشته و بالا آمده‌ایم ولی خیلی از مباحث با وجود داشتن پیشینه، این پیشینه مورد بی توجهی قرار گرفته است. همچنین استفاده از منابع اهل سنت هم به ما کمک خواهد کرد.
انتهای پیام