۱۱ نکته خواندنی درباره حضرت خدیجه(س)

دهم ماه مبارک رمضان یادآور درگذشت بانویی مظلوم است که حق بزرگی بر بشریت و مسلمانان دارد؛ بانویی که در غریبی اسلام با مال و جان خود این نهال نوپا را آبیاری کرد و خداوند به پاس خدماتش بهترین همسر و بهترین فرزند و بهترین داماد و بهترین نسل را به او عطا کرد.

در این مجال به بخشی از فضائل آن بزرگوار می‌پردازیم و آرزومند شفاعت آن مادر عزیز و همسر محبوب و دختر پر برکت و داماد  گرامی و نسل پربرکتش هستیم.

1- پیامبر اکرم(ص) تا ٢٥ سالگی مجرد است و به گواهی تمام اسناد و متون تاریخی در کل این ٢٥ سال دوران نوجوانی و جوانی، در نهایت پاکدامنی و قداست زندگی می‌کند. 

پیامبر اکرم(ص) در ٢٥ سالگی با «خدیجه» که طبق نقل مشهور بیش از ١٠ سال از ایشان بزرگ‌تر است ازدواج می‌کنند و تا وفات وی، ٢٥ سال بعد، تنها همسر پیامبر(ص)، خدیجه(س) است.

نکته قابل توجه آنکه پیامبر(ص) تا ٣ سال در سوگ حضرت خدیجه باقی می‌مانند و همسری اختیار نمی‌کنند، و در واقع خدیجه(س) در بین همسران پیامبر اولین همسر ایشان است که  بیشترین مدت زندگی زناشویی را با ایشان دارد.

از اینجا پاسخ به شبهه تعدد زوجات پیغمبر(ص) به خوبی داده می‌شود؛ چراکه پیامبر اکرم(ص) در اوج جوانی تا میانسالی فقط دارای یک همسر بوده‌اند و سه سال بعد از فوت همسرشان به دلیل شرایط سیاسی و اجتماعی آن روز و ترویج و گسترش اسلام در شبه جزیره تن به ازدواج‌های متعدد می‌دهند.

۲- یکی از بزرگترین خدمات حضرت خدیجه(س) تقديم تمام ثروت و دارايی خود در راه اسلام بوده است. شيخ طوسی در امالی آورده است که رسول خدا(ص) فرمودند: «مَا نَفَعَنِي‏ مَالُ قَطُّ» هيچ مالی برای من سود نداشت به اندازه‌ای که مال حضرت خديجه(س) به درد من خورد.

حضرت با اموال خديجه کبری(س) چه می‌کردند؟

پیامبر خدا (ص) پنج مورد را نام می‌برند: 

۱- «وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) يَفُكُّ مِنْ مَالِهَا الْغَارِمَ» يعنی پیامبر(ص) با مال خدیجه بدهی بدهکاران را ادا می‌کردند. ۲- «وَ الْعَانِيَ وَ يَحْمِلُ الْكَلَّ» يعنی به کمک آدم‌های ناتوان می‌شتافتند. ۳- «وَ يُعْطِي فِي النَّائِبَةِ» به کسی که مصيبت‌ديده بود و گرفتاری داشت کمک می‌کردند. ۴- «وَ يُرْفِدُ فُقَرَاءَ أَصْحَابِهِ» حضرت به اصحاب خود که فقير و نيازمند بودند، از اموال حضرت خدیجه(س) کمک می‌کردند. ۵- «إِذْ كَانَ بِمَكَّةَ، وَ يَحْمِلُ مَنْ أَرَادَ مِنْهُمُ الْهِجْرَةَ» هر کس می‌خواهد از مکه به مدينه هجرت کند، پیامبر خدا(ص) زاد راه و توشه‌اش را از اموال حضرت خدیجه(س) می‌دادند.

مسلمان‌ها در مکه در سختی بودند. بايد هجرت می‌کردند و به مدينه می‌رفتند. رفتن به مدينه هزينه داشت مخصوصاً که کفار قريش نمی‌گذاشتند مسلمانان اموالشان را همراه خود ببرند.

اين پنج مورد، مصرف اموال حضرت خديجه کبری(س) بود. این کمک‌ها برای پیامبر اکرم (ص) کارساز شد که این جمله معروف را فرمودند: «اسلام با دو چیز رشد کرد، شمشیر علی(ع) و اموال خدیجه(س)» یعنی اگر اموال ایشان نبود به ویژه در دوران تاریخی شعب ابی طالب که پیامبر(ص) و مسلمانان در محاصره اقتصادی بودند، مسلمانان از گرسنگی هلاک می‌شدند، لذا این اموال جان پیامبر(ص) و اسلام را نجات داد.

البته این سخن مشهور نباید موجب کم رنگ شدن و تغافل از عامل اصلی رشد اسلام که زحمات و تلاش‌های فراوان خود پیامبر اکرم(ص) بوده است، شود. يکی از زيبايی‌های کار اين بانوی بزرگوار اين بود که در دورانی که بالاترين درآمدها و سودها از ربا بود، اين بانوی بزرگوار با ربا اموالش را زياد نکرده است.

3 ـ اولین‌هایی که فقط حضرت خدیجه(س) به آنها دست یافت

۱- حضرت خدیجه اولین همسر پیامبر(ص) هستند.

۲- اولین کسی است که بیشترین طول مدت زندگی را با پیامبر(ص) داشت(25 سال).

۳- اولین زنی است که به پیامبر اکرم(ص) ایمان آورد.

۴- اولین حامی پیامبر(ص) در میان زنان بود.

۵- اولین ایثارگری است که تمام اموالش را در اختیار پیامبر(ص) قرار داد.

حضرت خدیجه دارای فراستی بودند که توانستند با آن، نور نبوت را در پیامبر اکرم(ص) مشاهده ‌کنند و بدون تردید به پیامبر ایمان آوردند و یک تنه در مقابل تمام کفر بایستند. همه ما مدیون تلاش‌های حضرت خدیجه کبری(س) هستیم. لذا جایگاهی که حضرت خدیجه(ص) دارند، هیچ‌کدام از همسران پیامبر(ص) ندارند. همسران دیگر پیامبر(ص) بعد از بعثت و در شرایطی که مشکلات کاهش پیدا کرده بود به همسری ایشان درآمدند، اما حضرت خدیجه 15 سال قبل از بعثت به همسری پیامبر درآمد.

حضرت خدیجه(ع) یکی از مصادیق بارز آیه «وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ، أُولئِک الْمُقَرَّبُونَ» هستند. مگر قرآن نمی‌گوید کسانی که قبل از فتح مکه جهاد و انفاق کردند با کسانی که بعد از فتح مکه انفاق و جهاد کردند مساوی نیستند و کسی که قبل از اسلام، پیامبر(ص) را تکریم کرده، آیا با کسی که بعد از اسلام و بعد از اینکه پیامبر(ص) رئیس حکومت شده به همسری او درآمده، برابر است؟

امیرالمؤمنین درخطبه 192 معروف به خطبه قاصعه می‌فرمایند: «لَمْ یجْمَعْ بَیتٌ وَاحِدٌ یوْمَئِذٍ فِی الْإِسْلَامِ غَیرَ رَسُولِ اللَّهِ(ص) وَ خَدِیجَةَ وَ أَنَا ثَالِثُهُمَا» (شرح نهج البلاغه، ج13، ص 201): در صدر اسلام خانه‌ای نبود که اسلام را پذیرفته باشد، جز یک خانه که در آن پیامبر(ص) بود، خدیجه کبری و من سومین نفر بودم. یعنی خدیجه کبری(س) بعد از پیامبر(ص) اول کسی است که ایمان آورد.

4 ـ امیرمؤمنان را هم خدیجه کبری(ص) بزرگ کرده‌اند

ایشان بانویی است که خدا به طور مکرر به او سلام می‌رساند و پیش ملائکه به او مباهات می‌کرد. ایشان مادر 12 امام است. امیرمومنان را هم خدیجه کبری(س) بزرگ کرده‌اند. شخصیتی که در زیارت‌نامه همه ائمه(ع) می‌گوییم «السَّلَامُ عَلَیکَ یابْنَ خَدِیجَه الکُبّرَی». در واقع ایشان مادر دوازده امام است. اگرچه مادر اميرمؤمنان، فاطمه بنت اسد(س) بود ولی خود حضرت در نهج‌البلاغه می‌فرمايد: من در خانه رسول خدا بزرگ شدم. «وَ كَانَ يَمْضَغُ‏ الشَّيْ‏ءَ ثُمَّ يُلْقِمُنِيهِ» يک طفل چند ماهه‌ای بودم در خانه پيامبر خدا(ص). در اين سال‌ها خديجه کبری(س) برای اميرمؤمنان مادری می‌کرد. اين بانوی بزرگوار مادر دوازده امام و سيزده معصوم است.

5 ـ سنت‌شکنی جاهلیت و نگرش ارزشی خدیجه

یکی دیگر ویژگی حضرت خدیجه(س) درک ارزش‌های واقعی پیامبر اکرم(ص) در برابر فریبندگی‌های ظاهری و دنیوی بود. او وقتی کمالات انسانی را در پیامبر(ص) به خوبی شناخت، حاضر شد تمام شخصیت و دارایی خود را برای درک آن فدا کند و در این راه هم از مال خود گذشت، هم از موقعیت اجتماعی‌اش.

خدیجه(س) برای درک این کمال واقعی، قالب‌های جاهلی را شکست و بهایی سنگین از جمله قطع رابطه زنان، حتی تا زمان تولد حضرت فاطمه (س) را به جان خرید. خدیجه(س) این نوع نگرش خود را هنگام ابراز تمایل به ازدواج، اینگونه با پیامبر مطرح کرد: «یَابْنَ عَمّ! اِنّی قَدْ رَغِبْتُ فِیکَ لِقِرابَتِکَ مِنّی وَ شَرَفِکَ فی قَوْمِکَ وَ اَمانَتِکَ عِنْدَهُمْ وَ حُسْنِ خُلْقِکَ وَ صِدْقِ حَدِیثِکَ؛ ای پسر عمو، من به خاطر خویشاوندی، شرافت تو در بین مردم، امانت‌داری، خوش‌خلقی و راستگویی‌ات به تو تمایل پیدا کردم.»

6 ـ تحمل‌پذیری و شکیبایی در مشکلات

حضرت خدیجه(ع) در برابر فشار‌های مختلف همسایه‌های مشرک، زنان متعصب، محاصره اقتصادی و... بردباری و تحمل پذیری ویژه‌ای از خود نشان می‌داد. در این محاصره و تحریم اقتصادی و اجتماعی و سیاسی، چهل نفر از یاران پیامبر(ص) به جز ماه‌های حرام سال را در گرمای داغ تابستان و بیابان خشک و... تحمل می‌کردند و در این زمان این بانوی گرامی که ۶۳ تا ۶۵ ساله بود، علاوه بر صرف اموال، خود نیز در شمار محاصره‌شدگان بود. این محاصره نقش مهمی در تحلیل قوای جسمانی خدیجه(س) داشت، به اندازه‌ای که به فاصله اندکی از پایان محاصره، آن بانوی بزرگوار وفات یافت.

7 ـ حضرت خدیجه(س)؛ کارآفرین نمونه

مدیریت آن حضرت در جامعه‌ای که برای زن هیچ حسابی باز نمی‌شد، مثال زدنی است. او یک کارآفرین و مدیر اقتصادی است. ده‌ها نیرو و کارگزار دارد، خود پیامبر(ص) هم زمانی جزو همین کارگزاران بود. این شخصیت در چنین شرایطی مجموعه بزرگی را در حجاز تحت پوشش قرار داده بود. در واقع در بحث رفع موانع تولید، حضرت خدیجه(س) یک الگو است.

۸- مقام حضرت خدیجه (س) در بهشت

از فضیلت‌های حضرت خدیجه(س)، مقامی است در بهشت که از سوی خداوند به ایشان وعده داده شده است. پیامبراکرم(ص) نیز بارها این موضوع را به خدیجه بشارت می‌دادند و می‌فرمودند: «در بهشت، خانه‌ای داری که در آن رنج و سختی نمی‌بینی.» امام صادق(ع) نیز می‌فرمایند: هنگامی که خدیجه(س) وفات یافت، فاطمه خردسال بی‌تابی می‌کرد و گرد پدرش می‌گشت و سراغ مادر را از او می‌گرفت. پیامبر(ص) از این حالت دخت کوچکش بیشتر محزون می‌شد و دنبال راهی بود تا او را آرام کند. فاطمه همچنان بی‌تابی می‌کرد تا اینکه جبرئیل بر پیامبر(ص) نازل شد و فرمود: «به فاطمه(س) سلام برسان و بگو مادرت در بهشت خانه‌ای کنار آسیه، همسر فرعون و مریم، دختر عمران نشسته است.» هنگامی که فاطمه(س) این سخن را شنید، آرام گرفت و دیگر بی‌تابی نکرد.

9 ـ گریه و راز و نیاز امام حسین(ع) در کنار قبر خدیجه(س)

امام حسین(ع) بیست و پنج بار پیاده از مدینه به مکه برای انجام مراسم حج و عمره مسافرت کرد. روایت شده در یکی از سفرها، انس بن مالک همراه آن حضرت بود، او می‌گوید: امام حسین(ع) کنار مرقد شریف حضرت خدیجه(س) آمد و در آنجا (به یاد خاطرات فداکاری‌های خدیجه(س) و ظلم‌هایی که به او شد) گریه کرد سپس به من فرمود: از من فاصله بگیر، من کنار رفتم، در نزدیک او در کناری پنهان شدم، مشغول نماز شد، نمازش به طول کشید، شنیدم او در نماز خود با خدا مناجات می‌کرد. (مناقب آل ابیطالب، ج 4، ص 69، بحار، ج 44، ص 193)

10 ـ وهابیون در سال 1343 هجری قمری در مکه گنبدهای قبر حضرت عبدالمطلب(ع)، خدیجه(س) و زادگاه پیامبر(ص) و فاطمه زهرا(س) را با خاک یکسان کردند، اما تصویر مرقد مطهر این بانوی گرامی و ام‌المؤمنین و ام‌الائمه قبل از تخریب موجود است.

11 ـ زیارت‌نامه حضرت خدیجه(س)

بِسْمِ ٱللّهِ ٱلرَّحْمنِ ٱلرَّحِیمِ

السَّلامُ عَلَیْک یا اُمَّ الْمُؤْمِنِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْک یا زَوْجَةَ سَیّدِ الْمُرْسَلِینِ، اَلسَّلامُ عَلَیْک یا اُمَّ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ سَیِّدَةِ نِساءِ الْعالَمِینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْک یا أَوَّلَ الْمُؤْمِناتِ، اَلسَّلامُ عَلَیْک یا مَنْ أَنْفَقَتْ مالَها فِی نُصْرَةِ سَیِّدِ الاْنْبِیاءِ، وَ نَصَرَتْهُ مَااسْتَطاعَتْ وَدافَعَتْ عَنْهُ الاْعْداءَ، اَلسَّلامُ عَلَیْک یا مَنْ سَلَّمَ عَلَیْها جَبْرَئِیلُ، وَ بلَّغَهَا السَّلامَ مِنَ اللهِ الْجَلِیلِ، فَهَنِیئاً لَک بِما أَوْلاک اللهُ مِنْ فَضْل، وَالسَّلامُ عَلَیْک وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ.

سلام بر تو ای مادر مؤمنان، سلام بر تو ای همسر سرور فرستادگان، سلام بر تو ای مادر فاطمه زهرا سرور بانوان دو جهان، سلام بر تو ای نخست بانوی مؤمن، سلام بر تو ای آن که داراییش را در راه پیروزی اسلام و یاری سرور انبیا هزینه کرد و دشمنان را از او دور ساخت، سلام بر تو ای آن که بر او جبرئیل درود فرستاد و سلام خدای بزرگ را به او ابلاغ کرد، این فضل الهی گوارایت باد و سلام و رحمت و برکاتش بر تو باد.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین امرالله شجاعی‌راد؛ پژوهشگر  پژوهشکده الذرّیّه ‌النبویّه