مقام معلم در قرآن

قرآن کریم، با اشاره به داستان حضرت موسی(ع) و حضرت خضر(ع) و در آیات 60 تا 82 سورهٔ کهف، رابطهٔ بین معلم و شاگرد و همچنین مقام معلم را بیان کرده است. چنان‌که می‌فرماید: «موسی به او گفت: آیا با تو بیایم تا آنچه به تو آموخته شده است به من بیاموزی؟ گفت تو را هرگز صبر و شکیبایی همراهی با من نیست... که از جانب من معذور باشی.» (آیات 66 تا 76 سوره کهف).

قرآن کریم در جایی دیگر خداوند متعال را معلم معرفی کرده و می‌فرماید: «وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ کُلَّها ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَی الْمَلائِکَةِ فَقالَ أَنْبِئُونِی بِأَسْماءِ هؤُلاءِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ؛ سپس علم اسماء (علم اسرار و آفرینش و نام‌گذاری موجودات) را همگی به آدم آموخت، بعد آنها را به فرشتگان عرضه داشت و فرمود: اگر راست می‌گویید اسامی اینها را به من خبر دهید». (آیه 31 سوره بقره)).

باز  خداوند در قرآن می‌فرماید: «خَلَقَ الْإِنْسانَ (3) عَلَّمَهُ الْبَیانَ؛ انسان را آفرید و به او بیان را آموخت» (آیه 3 و 4 سوره الرحمن) و در آیه‌ای دیگر می‌فرماید: «الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ * عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَمْ؛ همان کسی که بوسیلهٔ قلم تعلیم نمود و به انسان آنچه را نمی‌دانست یاد داد». (آیه 4 و 5 سوره علق)

بنابراین، آیات مذکور، خداوند علیم را معلم انسان‌ها و جهان هستی می‌داند و این خود نشان‌گر عظمت و شکوه مقام معلم در قاموس هستی است. خداوند متعال رسالت پیامبران را تعلیم و معلمی معرفی می‌کند و می‌فرماید: «هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ إِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ؛ و کسی که در میان جمعیت درس نخوانده، رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها می‌خواند و آنها را تزکیه می‌کند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت می‌آموزد هر چند پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند». (آیه 2 سوره جمعه) و این خود حکایت‌گر اهمیت جایگاه و مقام معلم است.

در روایات اسلامی نیز جایگاه معلم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. حتی در قول مشهوری آمده که برخی آن را به حضرت علی(ع) نسبت می‌دهند که می‌فرماید: من علمنی حرفاً فقد صیرنی عبداً؛ هر کس یک حرف را به من بیاموزد، همانا مرا عبد خودش کرده است.  در روایتی دیگر پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: علما و دانشمندان (که معلم جامعه هستند) وارثان پیامبران الهی هستند.

گردآوری: حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا حدادیان، دبیر مجمع نخبگان حوزوی و دانشگاهی فارس