ویژگی‌های روانی شخصیت افراد مشرک و موحد

به گزارش ایکنا از خوزستان، سیدعلی مرعشی، عضو هیئت علمی گروه روانشناسی بالینی دانشگاه شهید چمران اهواز در سمپوزیوم «کنکاشی در علل اضطراب و درمان از نگاه قرآن و طب نوین» که امروز، ۱۰ خرداد در دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی چندی شاپور اهواز برگزار شد، مقاله خود را با موضوع «نظریه شخصیت توحیدی» ارائه کرد و گفت: نظریه‌های شخصیت در روانشناسی، نظریه‌های محوری هستند. در روانشناسی، توصیف شخصیت به معنی بیان مجموعه‌ای از خصوصیات درونی و بیرونی فرد است که نسبتاً پایدار و بادوام هستند و او را از دیگران متمایز می‌کنند و به ما در پیش‌بینی کنش‌ها و واکنش‌های ذهنی و رفتاری فرد کمک می‌کنند.

وی ادامه داد: نظریه‌های شخصیت سعی دارند افراد را به دسته‌هایی با ویژگی‌های قابل شناسایی تقسیم کنند. رویکردهای مختلفی در ارائه نظریه‌های شخصیت وجود دارد. یکی از آنها، رویکرد روانکاوی است که نظریه شخصیت توحیدی بر اساس همین رویکرد است. شهید مطهری در جایی می‌گوید آیه ۲۹ سوره زمر: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلًا فِيهِ شُرَكَاءُ مُتَشَاكِسُونَ وَرَجُلًا سَلَمًا لِرَجُلٍ هَلْ يَسْتَوِيَانِ مَثَلًا ۚ الْحَمْدُ لِلَّهِ ۚ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ» ظرفیت این را دارد که یک نظریه شخصیت از آن استخراج کنید. ما با تأمل در این مطلب به این نتیجه رسیدیم که این آیه می‌تواند بخش محوری یک نظریه شخصیت باشد.

وی افزود: آیه می‌فرماید فردی را در نظر بگیرید که چند رئیس دارد و اینها با هم سازگار نیستند، دائماً کشمکش دارند، این فرد را با کسی مقایسه کنید که یک رئیس دارد. آیا این دو یکسان هستند؟ در این آیه با ذکر مثال، خداوند می‌خواهد توحید واقعی را به ما نشان بدهد؛ یعنی اگر انسان تابع محض خدا بود، کشمکش‌های درونی او خاتمه پیدا می‌کند، اما اگر از منابع قدرت متعددی می‌خواست تبعیت کند دچار تعارض درونی و چند پارگی شخصیت می‌شود. نیروهای روانی او با هم در تعارض قرار می‌گیرد و این تعارض، تولید اضطراب می‌کند.

مؤلف کتاب «درسنامه روان شناسی اسلامی» ادامه داد: خداوند در آیه ۱۰۶ سوره یوسف می‌فرماید: «وَمَا يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَهُمْ مُشْرِكُونَ» اکثر اهل ایمان، مشرک هستند. این جمله عجیب است؛ یعنی مؤمنان در عین حال که نیات الهی دارند در بین آنها نیات غیر الهی هم هست. این آیه انسانها را روی یک پیوستار قرار می‌دهد که حالت تشکیکی دارد. کسی که شرک مطلق دارد نیروهای روانی او غیر همسو است و بر عکس نیروهای روانی شخص موحد هم‌جهت و همسو هستند و از یک هماهنگی درونی برخوردار است.

مرعشی ادامه داد: با این حساب یک شخصیت توحیدی چندین ویژگی دارد که شامل: یکپارچگی (یا اخلاص)، صلح درونی، آرامش، احساس امنیت، سلامت روانی، رشد و بلوغ روانشناختی و حیات طیبه خستند. امام سجاد(ع) در دعایی می فرمایند: «احْيِنِي حَيَاةً طَيِّبَةً تَنْتَظِمُ بِمَا أُرِيدُ، وَ تَبْلُغُ مَا أُحِبُّ مِنْ حَيْثُ لَا آتِي مَا تَكْرَهُ، وَ لَا أَرْتَكِبُ مَا نَهَيْتَ عَنْهُ» حیات طیبه طبق تعریف امام سجاد(ع) این گونه است. عرضه می‌دارد: خدايا مرا با زندگی پاكيزه (حيات طيبه) زنده بدار كه به آنچه می‌خواهم پيوسته شود و به آنچه دوست دارم پايان يابد در صورتی كه آنچه را نمی‌پسندی به جا نياورم و آنچه را نهی كرده‌ای مرتكب نشوم.

این استاد دانشگاه درباره ویژگی‌های شخصیت مشرک نیز گفت: چندپارگی شخصیت(چون مجبور است نفاق داشته باشد)، جنگ و تعارض درونی، ناامنی و اضطراب، ترس و آسیب روانی، رشد نایافتگی و عدم رضایت از زندگی ویژگی‌های شخصیت مشرک است. رویکرد درمانی توحیدی این گونه است که افراد را از شرک‌های پنهان به سوی اخلاص و توحید سوق می‌دهد و دعای بیست و هشتم صحیفه سجادیه در این باره بسیار راهگشا است.