در همین ارتباط و به مناسبت شهادت امام باقر(ع) معصومه حاجی‌مقصودی، مدرس حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنای کرمان، به تبیین سیره علمی امام محمدباقر(ع) پرداخت که تقدیم مخاطبان می‌شود.
ایکنا ـ چرا امام محمدبن علی(ع) به باقرالعلوم ملقب شدند؟
«باقرالعلوم» به معنا «شکافنده علم» است. این لقب به دلیل پژوهشگرى و موشكافی حضرت در باطن و حقايق علوم و نيز وسعت و گستردگى دقت ایشان در دانش‌ها است. در کتب شیخ صدوق از جمله کمال‌الدین و امالی از قول پیامبر(ص) نقل شده که در تورات از امام محمد بن علی(ع) با لقب «باقر» یاد شده است. همچنین روایت است که حضرت، به جابر بن عبدالله انصاری خبر داده بود که جابر آن‌قدر زنده خواهد ماند تا فرزندش را که هم‌نام پیامبر است می‌بیند. وقتی که جابر حضرت را ملاقات می‌کند با لقب «باقرالعلوم» ایشان را مخاطب قرار می‌دهد.
ایکنا ـ آیا تسلط امام به علوم مختلف فقط مربوط به علوم دینی بود یا علوم زمانه را نیز در بر می‌گرفت؟
گستره دانش‌های امام باقر(ع) تمامی علوم رایج آن روزگار مانند تفسیر، فقه، اخلاق، تاریخ، سیره، کلام، ادبیات، حدیث و علوم قرآنی را در بر می‌گرفت. دوران امام محمدباقر(ع) موضوعات اعتقادی مربوط به امامت از قبیل ایمان، اسلام و قضا و قدر مورد بحث و گفت‌وگوی بسیاری از جنبش‌های فرهنگی سیاسی عصر ایشان مثل خوارج، قدریه و مرجئه بود. همچنین در این دوران به علت منع حدیث، اسرائلیات و احادیث جعلی رواج یافته بود. در چنین اوضاع آشفته‌ای امام به تبیین عقاید سنت حقیقی پیامبر(ص) و شیعه پرداختند و پاسخگوی پرسش‌های گوناگون بودند.
آن حضرت تمام سخنان خود را به صورت متصل از جدش پیامبر(ص) نقل کرده‌اند. البته حضرت همانند جد بزرگوارش امام علی(ع) به علوم مختلف تسلط داشتند و به فراخور نیاز شاگردان علوم مختلف را به آن‌ها منتقل می‌کردند؛ اما این‌گونه نبوده که همت خود را فقط بر گسترش علوم زمانه بگمارند.
ایکنا ـ امام باقر(ع) چه دستاوردها و فعالیت‌های علمی داشتند؟
بی‌شک برجسته‌ترین فعالیت علمی امام باقر(ع) در شکل‌گیری مدرسه اهل بیت(ع) در شهر مدینه و پرورش شمار قابل توجهی فقیه، محدث، مفسر و متکلم شیعه نمود یافته است. از طرفی حضرت، پاسخگوی صاحبان اندیشه‌های مختلف از جمله مرجئه، اهل حدیث، عقل‌گرایان و شیعیان بودند و به ابطال عقاید خرافی و انحرافی می‌پرداختند.
ایکنا ـ آیا امام برخوردار از علوم الهی بودند؟
ائمه(ع) از علم لدنی برخوردار بودند و در کنار برخورداری از علم لدنی بخشی از علوم خود را از طریق آباء طاهرینشان با واسطه یا بی‌واسطه دریافت کردند. اما این‌گونه نبوده که حضرت از کلاس‌های درس رایج آن زمان علوم خود را دریافت کرده باشند زیرا طبق فقرات شریف زیارت جامعه، خود ایشان معدن و سرچشمه علم بودند.
ایکنا ـ با توجه به مرتبه علمی امام باقر(ع) آیا ایشان شاگردانی هم تربیت کردند؟
دوران امام محمد باقر(ع) دوران شکوفایی فقه و عقاید امامیه است و همین امر موجب شد شاگردان بسیاری را تربیت کنند که با وجود حضور حضرت در مدینه بیشترین شاگردانشان کوفی بودند. در رِجال طوسی نام ۴۶۷ تن از اصحاب و یاران امام ذکر شده‌است که از میان آن‌ها جابر بن یزید جُعْفی، عبدالله بن عَطاءِ مَکّی و اَبان بن تَغْلِب مورد احترامِ محدثان اهل سنت هم بوده‌اند. «ابو حنیفه نعمان بن ثابت» پیشوای حنفیان و «نافع بن ازرق» پیشوای خوارج ازرقی نیز در بین شاگردان ایشان به چشم می‌خورد.
ایکنا ـ با توجه به فضای سیاسی آن زمان کلاس‌های درس ایشان چگونه برگزار می‌شد؟
دوران حکومت عمر بن عبدالعزیز فشارها از شیعیان برداشته و زمینه ارائه مباحث علمی در زمان امام محمدباقر(ع) به صورت علنی فراهم شد و کتابت حدیث در بین عموم مردم رایج شد. البته همواره ائمه(ع) برای شاگردان خاص خود کلاس‌های درس خصوصی داشتند تا مباحثی که عموم مردم از درک آن عاجز هستند به کسانی که شایستگی دریافت آن مباحث را دارند منتقل سازند. در حقیقت ائمه(ع) به فراخور توان و ظرفیت علمی شاگردان، علم را به آن‌ها منتقل می‌کردند.
علم و معرفت مقدمه عبودیت است. در جامعه‌ای که جهل و نادانی حاکم باشد خرافات گسترش می‌یابد و زمینه تسلط منحرفان را فراهم می‌کند و نتیجه آن سلطه طاغوتیان بر جامعه و دور کردن مردم از جاده بندگی است.
ائمه(ع) با روشن کردن چراغ علم در عقل و دل مردم راه را به آن‌ها نشان می‌دادند. در دوران امام باقر(ع) به دلیل حکومت بنی امیه مردم در جهل بودند و با گسترش اسرائیلیات و احادیث جعلی از علوم ناب الهی بی‌بهره بودند، امام باقر(ع) تمام همت خود را بر تبیین و تشریح مسائل اساسی دین گذاشتند.
ایکنا ـ آیا امام باقر(ع) آغازکننده نهضت امام صادق(ع) بودند؟
در حقیقت آغازگر این نهضت امام سجاد(ع) بودند که زمینه را برای آموزش علوم و اندیشه‌های شیعی در دوره امام باقر(ع) فراهم ساخت. اگر فعالیت‌های علمی امام سجاد(ع) نبود مکتب تشیع با کمبود پشتوانه علمی و فکری روبه‌رو می‌شد؛ زیرا در ادوار ائمه پیشین به دلیل درگیری با موضوعات سیاسی و اجتماعی، فرصت کافی برای پویایی این مکتب فراهم نمی‌شد. اما نقش امام باقر(ع) با ترویج احادیث نبوی نمود پیدا می‌کند که به دلیل منع نقل و کتابت حدیث در غربت بود. این امر زمینه ترویج اسلام ناب را فراهم ساخت. آن حضرت به عنوان یکی از بزرگترین راویان حدیث، گنجینه عظیمی از احادیث اجداد طاهرینش را به شاگردان خود عرضه کرد که مبنای جمع‌آوری و نگارش حدیث توسط عالمان شیعی در قرون بعدی قرار گرفت.
انتهای پیام