دانشگاه‌ها یکی از خرده‌‌سیستم‌های جوامع هستند و به منزله مهد علم شناخته شـده‌اند و مسـئولیت پرورش و تربیت بخشی از گردانندگان اجتماع را برعهده دارند و بیش از همه نیازمنـد مشتریانی هستند که بتوانند زمینـه رشـد آنها را فراهم کنند. از این رو توجه به بُعد سـلامت روان، کـه بسـتر مناسبی برای رشد افراد است، ضـرورت دارد.
دانشـجویان به عنوان مهمترین عنصر دانشگاه‌ها محسوب میشوند؛ به‌طوری‌که تمام تمهیدات در برنامه‌ریزی‌ها و سیاستگذاری‌ها به آن‌هـا منتهی می‌شود، زیـرا ایجـاد صلاحیت‌های لازم در آنان برای ورود به اجتماعی که سازنده آن خواهند بود، هدف نهایی آموزش عالی است. بی‌گمان در این روند هر چه به مسائل مربوط به آنها بیشتر توجه شود، سـاختار آتی اجتمـاع از اسـتحکام بیشتری برخوردار خواهد بود. همچنین، یکی از عوامل مـؤثر در عملکرد رضایت‌بخش دانشگاه، وجود دانشجویان موفق به عنوان مشتریان آن است و رسالت مهم دانشگاه نیز پرورش جسـم و روان دانشـجویان یعنـی تربیـت آن‌هاست.
ایکنا به منظور بررسی سلامت روان دانشجویان کشور با ابراهیم نعیمی، مدیرکل دفتر مشاوره و سلامت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، به گفت‌وگو پرداخت که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.
ایکنا ـ ارزیابی سلامت روان دانشجویان به چه صورت بوده است و برای بهبود این روند چه اقداماتی انجام می‌شود؟
غربال‌گری‌های ثابت در بدو ورود دانشجویان به دانشگاه انجام می‌شود، یعنی هر سال از نیمه شهریورماه به بعد که ثبت‌نام دانشجویان جدیدالورود آغاز می‌شود، تمامی دانشجویان براساس یک پرسش‌نامه، که حاوی 40 سؤال است، سنجیده میشوند. بر این اساس دانشجویان به پنج دسته و پنج اولویت پیگیری تقسیم میشوند. البته این مورد ویژه دانشجویانی است که در اولویت‌ها قرار می‌گیرند، چراکه حدود 90 درصد آنان در این اولویت‌ها قرار ندارند، یعنی از سلامت عمومی روان‌شناختی بهره‌مندند.
البته این بدان معنا نیست که همه چیز عالی است، بلکه تنش، چالش، ناسازگاری، بحران تصمیم‌گیری و... دارند. مابقی دانشجویان که کمتر از 10 درصد هستند در پنج دسته و براساس پنج اولویت از جمله افکار، اقدامات، سوابق روان‌شناختی و... شناسایی میشوند و افرادی که در وهله اول افکار خودآسیب‌رسان داشته باشند، پیگیری میشوند و مرکز مشاوره با آنان و خانوادهایشان ارتباط برقرار می‌کند و ضمن دریافت اطلاعات حداقلی در رابطه با آنان، درخواست می‌شود که دانشجویان برای ادامه فرایند مشاوره و درمان به مرکز مشاوره دانشگاه مراجعه کنند.
اطلاعات سایر اولویت‌ها به این دلیل به دست می‌آید که دانشجویان سنجیده میشوند و در نظام برنامه‌ریزی دانشگاه‌ها برحسب مشکلاتی که آنان دارند، مراکز مشاوره برنامه‌های مختلفی را برگزار کنند تا مسائل آنان را حل کنند. در مجموع، رویکرد کلی مراکز مشاوره دانشگاه‌ها از یک سال گذشته با اصلاح آئین‌نامه تأسیس مراکز مشاوره از حوزه درمان به حوزه پیشگیری تغییر عملکرد داده است و مراکز مشاوره برای توانمندسازی و ارتقای دانشجویان فعالیت می‌کنند. مهمترین مسائل دانشجویان مسائل ارتباطی و خانوادگی است. سپس، مشکلات تحصیلی است که دانشجویان در طول تحصیل دچار آنها میشوند و نیز یک‌سری آسیب وجود دارد که در قالب اختلالات و آسیب‌های روان‌شناختی طبقه‌بندی میشوند و نیاز به درمان دارند.
ایکنا ـ مهمترین آسیب‌های شناسایی‌شده چه مواردی هستند؟
مهمترین آسیب‌ها پیش از شیوع کرونا، مشکلات مربوط به تعارض خانوادگی بود. همچنین، در دوره شیوع کرونا مهمترین آسیب‌ها مشکلات تحصیلی است که دانشجویان مطالب را دریافت نمی‌کنند یا در ارتباط با اساتید مشکل دارند، یعنی در این دوره ارتباط بین اساتید و دانشجویان مختل شده و در دوره کرونا انباشت ذهنی دانش کاهش یافته است؛ درحالی‌که معدل دانشجویان به سبب برگزاری امتحانات غیرحضوری و... بیشتر شده است.
بدین ترتیب، طرحی با عنوان «پات» به معنی پیشگیری از افت تحصیلی آماده شده است که حدود 40 عامل زمینه‌ساز مشکلات تحصیلی احصا شده است و کارشناسانی نیز در مراکز مشاوره دانشگاه‌ها آموزش داده شده‌اند. اجرای این طرح از ابتدای مهر سال جاری آغاز می‌شود و اجرای آن فرایندی دارد که پس از چهار ترم، شاهد کاهش 50 درصدی افت تحصیلی دانشجویان خواهیم بود. البته این امر مستلزم همکاری دانشگاه‌ها، پیگیری‌های دانشجویان و... است، اما طرح پات آزمایش شده است و از سال 96 تا 99 در دانشگاه علامه طباطبایی(ره) اجرا شد و تعداد افراد مشروط‌شده از 480 به کمتر از 180 نفر کاهش یافت.
براساس چند عامل، مشکلات دانشجویان متفاوت است. یکی از این عوامل دوره تحصیلی است که دانشجوی کارشناسی، کارشناسی ارشد یا دکترا باشند. در دوره کارشناسی به دلیل اینکه دانشجویان چهار سال در دانشگاه هستند، براساس سال‌های تحصیل، شهرهای محل سکونت (اعم از بومی و غیربومی) و استان‌ها، مسائل دانشجویان نیز متفاوت است. در نتیجه اقداماتی که باید در حوزه پیشگیری صورت گیرد این است که آموزش‌های اولیه به دانشجویان در بدو ورود به آنان ارائه شود تا توانمندی آنها افزایش یابد و لازم نباشد که برای مسائل بعدی به مراکز مشاوره دانشگاه مراجعه کنند. مهارت‌های اولیه شامل ارتباط مؤثر، تعامل مطلوب، سازگاری، تاب‌آوری، مهارت حل مسئله، مهارت مدیریت هیجانات و کنترل خشم به عنوان مهارت‌های زیربنایی است تا بتوانند مسائل را حل کنند.
دانشجویان در بدو ورود به دانشگاه آن‌چنان شور و اشتیاقی دارند که همواره ترم‌اولی‌ها بیشترین افت تحصیلی را دارند؛ چراکه فکر و حواس دانشجویان خیلی به درس نیست و بیشتر معطوف به محیط جدید، اختلاط در کلاس‌ها و... است. از ترم دوم به بعد آرام‌آرام مسائل اولیه دانشجویان ترمیم می‌شود، اما مسائل دیگری برای آنها پیش می‌آید. برای مثال بحث رابطه برقرار کردن و ازدواج دانشجویی معمولاً از ترم‌های پنجم و ششم ایجاد می‌شود و آنان نیاز به مشاوره پیش از ازدواج دارند، اما پیش از آن باید با سازگاری و تاب‌آوری آشنایی با محل جدید و مهارت‌های تطبیقی با شرایط جدید آشنا شوند؛ به ویژه دانشجویان خوابگاهی که باید موضوعات فراتری همچون ارتباط با خرده‌فرهنگ‌های مختلف، بهره‌گیری از توانمندی‌های دانشجویان دیگر در خوابگاه‌ها و حل و فصل تعارض را بیاموزند.
البته تفاوت‌های دیگری وجود دارد. برای مثال در دو سال اخیر در پرونده کمیته انضباطی و کمیسیون موارد خاص مشاهده شد که نظام مسائل برخی دانشگاه‌ها باعث شده تا پرونده‌های آنها تا کمیسیون موارد خاص وزارت علوم نیز بیاید. لذا چند دانشگاه ویژه هستند که مسائل آنها بسیار متفاوت است و باید برنامه‌های اجرایی آنها با دانشگاهی که این مسائل را ندارد یا دانشگاهی که در کمیته انضباطی پرونده دارد متفاوت باشد. بنابراین، اقدامات پیشگیرانه مراکز مشاوره دانشگاه‌ها با یکدیگر متفاوت است.
ایکنا ـ آیا از شیوه‌های سبک زندگی دینی در حوزه پیشگیری و درمان دانشجویان استفاده می‌شود؟
سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی مهمترین راهبردی است که تلاش می‌کنیم تا در این راستا به مشاوران مراکز مشاوره دانشگاه‌ها آموزش داده شود و با مؤلفه‌های انسان سالم از منظر جهان‌بینی اسلامی و نیز مؤلفه‌های انسان از منظر متفکران غربی آشنا شوند. بنابراین، مسیر این دو تفکر متفاوت است. البته اشتراکاتی وجود دارد، اما از یک نقطه به بعد تفاوت‌ها میان این دو تفکر آشکار می‌شود. همچنین، دوره سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی طی روزهای پنجم تا هشتم شهریورماه ویژه کارشناسان مراکز مشاوره دانشگاه‌های کشور (حدود 150 نفر) در تهران برگزار می‌شود تا زیر نظر مربیان و اساتید مجرب با مؤلفه‌ها و ابعاد مختلف انسان متعالی آشنا شوند و بتوانند در جهت‌دهی فکری و ذهنی دانشجویان مؤثر باشند.
ایکنا ـ آیا مسائل اقتصادی و بیکاری در مسائل مختلف و انگیزه دانشجویان تأثیر داشته است؟
قطعا بی‌تأثیر نیست؛ چراکه دانشجویان باید آینده‌ای را برای خود تصور کنند و انگیزه‌شان متناسب با این هدف‌گذاری تغییر می‌کند. زمانی که اشتغال در جامعه دچار اختلال می‌شود، مسیر حرکت، هدفمندی و ایجاد انگیزه فعلی دانشجویان نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد. تلاش می‌کنیم اقدامات ما منجر شود که دانشجویان دانش و مهارت را متناسب با رشته خود بیاموزند تا بتوانند در زمان اشتغال از این مهارت‌ها به خوبی استفاده کنند و در زمینه کسب شغل با مشکل چندانی مواجه نشوند.
معاونت فرهنگی وزارت علوم نیز اقداماتی را در همکاری با سازمان فنی و حرفه‌ای آغاز کرده است که بسته‌های آموزشی متناسب با رشته‌ها و دانشگاه‌ها در اختیار دانشجویان قرار گیرد. همچنین، این بسته‌ها طی اجرای طرحی از ابتدای مهر سال جاری به صورت پایلوت در اختیار دانشجویان دانشگاه تهران قرار داده می‌شود و فضاهایی در کوی دانشگاه در نظر گرفته شده است تا در آنها مهارت‌های لازم و متناسب با رشته‌های دانشجویان به آنان ارائه شود و مهارت عملی آنها نیز توسعه پیدا کند. این امر باعث می‌شود که دانشجویان در آینده با خلاقیت و نوآوری خود امکان توسعه مهارت‌ها و ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان را داشته باشند.
ایکنا ـ مشکلات خانوادگی دانشجویان بیشتر در چه حوزه‌هایی است؟
در حوزه خانواده؛ چالش‌هایی که بین زوجین وجود دارد و عدم ارتباط صحیح بین والدین و فرزندان مهمترین مشکلات خانوادگی دانشجویان است. سرریز این چالش‌ها باعث ایجاد چالش‌های جدی برای فرزندان دانشجوی آنها خواهد شد. لذا بیشتر مسائلی که در حوزه خانواده وجود دارد در ارتباط بین زوجین، زوجین و فرزندان (دانشجویان) و فرزندان با یکدیگر است. این مشکلات باعث می‌شود که آرامش و فضای امنیت دانشجویان در محیط خانواده به هم بریزد و دچار کاهش اعتماد به نفس و استرس شوند. البته این مشکلات در دانشجویان دوره کارشناسی به دلیل سن و تجربه کمتر و نیز حضور طولانی در دانشگاه پررنگ‌تر از دانشجویان دیگر مقاطع تحصیلی است.
همچنین، با توجه به اینکه اول مهرماه و زمان آغاز سال تحصیلی نزدیک است، به دانشجویان توصیه می‌شود تا پیش از اینکه وارد دانشگاه شوند، دز سوم یا چهارم واکسن کرونا را تزریق کنند. علاوه بر این، در کارگاه‌های مهارتی که از اول مهرماه در دانشگاه‌ها برگزار می‌شود شرکت کنند. دانشجویان می‌توانند در برخی کارگاه‌هایی که در کانال‌های مشاوره وزارت علوم اعلام می‌شود از طریق لینک مورد نظر شرکت کنند؛ چراکه این کارگاه‌ها دانشجویان را در پایان دوره کارشناسی توانمندتر می‌کنند و قابلیت‌های مختلف مؤلفه‌های سلامت روان را در آنها ارتقا می‌دهند. البته بیش از 90 درصد دانشجویان کشور دارای سلامت عمومی روان‌شناختی هستند و زمانی که گفته می‌شود فردی سلامت روان ندارد، عملکرد عادی او به هم ریخته و ممکن است چالش‌هایی داشته باشد که باید آنها را به کمک آموزش مهارت‌های مختلف مدیریت و حل کند.
انتهای پیام