آزاد با تعریف هوش مصنوعی به‌عنوان شاخه‌ای از علوم رایانه که هدف اصلی آن تولید ماشین‌های هوشمندی است که توانایی انجام کارهایی را داشته باشند که انجام آن نیازمند به هوش انسانی است، گفت: هنوز تعریف دقیقی از هوش مصنوعی که تمامی دانشمندان بر روی آن توافق داشته باشند، ارائه نشده است اما اکثر تعریف‌ها سه ویژگی را لازم می‌دانند؛ نخست اینکه منطقی فکر کند و عمل نماید، دوم آنکه قابلیت تشخیص و یادگیری داشته و سوم اینکه امکان توسعه درون‌زا داشته باشد.
وی ادامه داد: هوش مصنوعی در حقیقت شبیه‌سازی هوش انسانی برای کامپیوتر است که بر سه پایه یادگیری، استدلال و ادراک استوار است و رایانه‌ها با قدرت حافظه کمکی، قدرت محاسبه کمکی، قدرت شناخت کمکی و قدرت اراده به انسان کمک می‌کنند.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص آینده هوش مصنوعی با اشاره به فرضیه تکینگی بیان کرد: این فرضیه پیش‌بینی می‌کند شتاب در فناوری در نهایت باعث می‌شود که هوش مصنوعی از هوش بشر پیشی بگیرد و منجر به تغییرات شگرف یا حتی پایان تمدن بشری بشود.
وی در ادامه نظرات مخالفان این نظریه را مطرح کرد و گفت: عده‌ای برآنند که امکان به‌وجود آمدن هوش مصنوعی به‌گونه‌ای که همانند انسان بیندیشد و استنباط کند، وجود ندارد. برخی دیگر معتقدند استفاده از هوش ماشینی در امور الهی مانند تحلیل متون وحیانی امکان‌پذیر نیست. گروه دیگری برآنند که تکینگی فناوری هیچ‌گاه اتفاق نخواهد افتاد. برخی نیز هوش مصنوعی را صرفاً ابزاری سریع‌تر و دقیق‌تر از رایانه‌های کنونی می‌دانند که تغییر ماهوی در مطالعات قرآنی به‌وجود نخواهد آورد. عده‌ای نیز می‌گویند امکان پیش‌بینی آینده مطالعات با توجه به گستره و سرعت تحولات وجود ندارد.
آزاد با تقسیم انواع رویکردها به هوش مصنوعی علمی، تکنیکی، فلسفی، اخلاقی، راهبردی و کاربردی، اظهار کرد: تصورهای هالیوودی از هوش مصنوعی، مانع ذهنی در استفاده مناسب از آن در عرصه‌های گوناگون علمی است و وظیفه الهیات صرفاً ترسیم چارچوب اخلاقی برای به‌کارگیری هوش مصنوعی نیست، بلکه وظایف و بهره‌های بیشتری دارد.
وی با اشاره به اینکه یک رایانه به لحاظ تکنیکی چگونه باید برای انجام این کار برنامه‌ریزی شود، در محدوده دانش متخصصان قرآنی نیست، تصریح کرد: اینکه باید چه ملاحظات کلانی برای برنامه‌ریزی آن در نظر گرفته شود و این برنامه در قالب چه منظومه معرفتی در حوزه مطالعات قرآنی طراحی شود و نیز اینکه چه دامنه تأثیری در مطالعات آتی قرآنی می‌توان برای آن پیش‌بینی و برنامه‌ریزی کرد، در حوزه وظایف محققان آینده‌نگر قرآنی است.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: آنچه تاکنون در قالب استفاده از رایانه و نرم‌افزارها در عرصه مطالعات قرآنی وجود داشت بر دو عنصر سرعت و دقت استوار بود. حدود 1200 نرم‌افزار قرآنی که امروز وجود دارد و پژوهش‌های قرآنی بدون آنها تقریباً ناممکن است، براساس همین مبنا کار می‌کنند.
وی افزود: آنچه در قالب استفاده از هوش مصنوعی رقم خواهد خورد بر عناصری نظیر یادگیری ماشین، ادراک ماشینی، تحلیل سیستمی، ارزیابی کلان داده‌ها استوار خواهد بود. علاوه بر عنصر سرعت و دقت که رایانه‌های کلاسیک بر پایه آن شکل گرفت، در عنصر یادگیری و خلاقیت نیز در هوش مصنوعی وجود دارد.
آزاد ادامه داد: پیش‌بینی می‌شود درصد بالایی از مطالعات قرآنی در آینده به ناگزیر با استفاده از هوش مصنوعی صورت گیرد. احتمالاً بسیاری از آنچه امروزه فعالیت‌پژوهی قلمداد می‌شود، توسط ماشین رایانه صورت خواهد گرفت و ماهیت پژوهش‌ها و نقش پژوهشگران قرآنی متحول خواهد شد. این مسئله در دو بازه پیش و پس از تکینگی بررسی می‌شود.
وی در خصوص کاربردهای هوش مصنوعی در عرصه مطالعات قرآنی، بیان کرد: در وهله نخست تحلیل معنای واژگان و آیات قرآن، تولید شبکه معنایی و نظام واژه‌ها و شبکه‌های معنایی قرآن، ترجمه ماشینی آیات، طراحی نظام ساختاری آیات و سور و ... است.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: در گام بعدی، تفسیر عمومی و اختصاصی آیات متناسب با نیازهای مخاطبان، طراحی شبکه ارتباط قرآن و علوم اسلامی، انجام تفسیر اجتهادی و زمان‌شناسانه قرآن، کمک به رفع برخی ابهام‌ها درباره تاریخ قرآن، تحلیل تطور تاریخی قرائت و کتابت، تحلیل بینا متنیت آیات و... از جمله انتظاراتی است که می‌توان از توسعه هوش مصنوعی در عرصه مطالعات قرآنی داشت.
وی افزود: به‌نظر می‌رسد هوش مصنوعی در گام نخست، بدون تغییر ماهوی در این مطالعات، صرفاً دقت و سرعت مطالعات را افزایش می‌دهد، اما در گام‌های بعد، روش‌های مطالعات را تغییر می‌دهد و حتی ممکن است ماهیت و نتیجه این مطالعات را به‌شدت تغییر دهد. پیش‌بینی می‌شود که هوش مصنوعی علاوه بر تغییر مصادیق و روش‌های مطالعات و پژوهش‌های قرآنی، در آینده دور برخی مفاهیم این حوزه را نیز متحول کند.
آزاد اظهار کرد: امکان بهره‌گیری از هوش مصنوعی در مطالعات قرآنی وجود دارد. شاید در کوتاه‌مدت، هوش مصنوعی همانند دستیاری در خدمت اهداف قرآن‌پژوهان قرار گیرد، اما در بلندمدت، عمده کارها و بلکه باز طراحی سنجه‌ها، معیارها و روش‌ها را بر عهده خواهد گرفت.
وی با اشاره به فرصت‌ها، تهدیدات اخلاقی و فنی اظهار کرد: مهم‌ترین آنها عدم جامعیت تحلیل‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و نیز موانع معرفتی تحلیل ماشینی از فرآیند وحیانی است. اهمیت متن قرآن و حساسیت‌های بجای دینی در تفسیر و استنباط از آن‌را نیز باید در نظر داشت.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد ضمن اشاره به مهم‌ترین کاربردهای هوش مصنوعی در مطالعات قرآنی، آموزش عمومی، علوم قرآن و تفسیر، گفت: ترسیم راه نقشه استفاده از هوش مصنوعی در مطالعات قرآنی شامل فرضیه‌های آینده، چشم‌انداز، راهبرد و راهکار ضرورت دارد.
انتهای پیام