قدر؛ شبی که قلب رمضان است

به گزارش ایکنا از لرستان، شب قدر یا لیلة‌القدر بر اساس روایات قرآن، ارزشی به اندازه هزار ماه دارد و مؤمنان و روزه‌داران هر ساله در مساجد، تکیه‌ها، حرم امامان یا امامزادگان، حسینیه‌ها یا خانه‌های خود مراسم و اعمال شب قدر را به جا می‌آورند و شب را تا سحر عبادت و شب‌زنده‌داری می‌کنند.

برگزاری مجالس سخنرانی علمای دینی، اقامه نماز جماعت، خواندن دعای افتتاح، ابوحمزه ثمالی، جوشن کبیر و دعای قرآن به سر به صورت دسته‌جمعی نیز از مهمترین اعمال و افطاری و سحری دادن، ادای نذر و خیرات برای درگذشتگان، اطعام فقرا و آزاد کردن زندانیان از دیگر برنامه‌های جانبی شب قدر است کمااینکه سوگواری برای ضربت خوردن و شهادت امام علی (ع) در شب‌های قدرهم جایگاه و اهمیت ویژه‌ای دارد.

دلایل نام‌گذاری شب قدر

یکی از دلایل نام‌گذاری شب قدر به نام «قدر» این است که مسلمانان بر این باور هستند در شب قدر، سرنوشت و مقدرات انسان‌ها برای یک سال مشخص و تعیین می‌شود و برخی هم معتقد هستند که علت نام‌گذاری شب قدر این است که این شب دارای قدر و منزلت عظیمی است.

از دلایل دیگر نام‌گذاری این شب با نام قدر، نزول قرآن بر پیامبر اسلام حضرت محمدمصطفی(ص) از طرف فرشته مقرب درگاه الهی است، برخی هم بر این باور هستند کسانی که این شب را تا صبح با نماز و راز و نیاز احیا کنند، قدر و منزلت عظیمی را کسب خواهند کرد.

شب قدر که از آن به نام قلب رمضان یاد شده در روایت‌های اسلامی و قرآن از چنان جایگاهی برخوردار است که یک سوره از قرآن  کریم به نام «قدر» اختصاص یافته و در سوره دخان هم از آن نام برده شده است این در حالی است که قرآن کریم به‌عنوان کتاب قانون مسلمانان در این شب بر پیامبر اسلام نازل شده است و نعمت و رحمت خداوند در این شب، شامل حال مردم می‌شود.

در روایات شیعه بر احیا گرفتن سه شب یعنی ۱۹، ۲۱ و ۲۳ ماه رمضان تأکید بیشتری شده و از میان این سه شب نیز اهتمام به شب بیست و سوم بیش از بقیه شب‌ها است این در حالی است که شب ۲۷رمضان و شب نیمه شعبان هم دو احتمال دیگر برای شب قدر است و بیشتر اهل سنت به استناد حدیثی نبوی معتقد هستند شب قدر یکی از ده شب آخر ماه رمضان است و احتمال شب قدر بودن ۲۷ رمضان، بیشتر از بقیه شب‌ها است.

اعمال شب‎های قدر

اعمال شب‌های قدر به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ اعمال مشترک که در هر ۳ شب قدر انجام می‌شود و اعمالی که مخصوص هر یک از این سه شب است که از اعمال مشترک در هر سه شب می‎توان به غسل کردن، خواندن دو رکعت نماز، قرائت قرآن و بر سر گرفتن قرآن، قرائت زیارت امام حسین(ع)، احیا داشتن، خواندن صد رکعت نماز به این ترتیب که در هر رکعت پس از سوره حمد، ده مرتبه سوره توحید خوانده شود و ذکر برخی دعاها و ادعیه اشاره کرد.

از اعمال مخصوص شب نوزدهم ماه رمضان نیز می‎توان به صد مرتبه «اَستَغفُرِاللهَ رَبی وَ اَتوبُ اِلَیه»، صد مرتبه «اَللّهُمَّ العَن قَتَلَةَ اَمیرَالمومنینَ» و خواندن دعای «یا ذَا الَّذی کانَ قَبْلَ کُلِّشَیْءٍ ثُمَّ خَلَقَ کُلَّشَیْءٍ ثُمَّ یَبْقی وَیَفْنی کُلُّشَیْءٍ یا ذَا الَّذی لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیءٌ وَ یا ذَاالَّذی لَیْسَ فِی السَّماواتِ الْعُلی وَلا فِی الاْرَضینَ السُفْلی وَ لا فَوقَهُنَّ وَلا تَحْتَهُنَّ وَلا بَیْنَهُنَّ اِلهٌ یُعْبَدُ غَیْرُهُ لَکَ الْحَمْدُ حَمْداً لا یَقْوی عَلی اِحْصاَّئِهِ اِلاّ اَنْتَ فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمِّدٍ صَلوةً لا یَقْوی عَلی اِحْصاَّئِها اِلاّ اَنْتَ» و خواندن دعای «اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِیمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَکِیمِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ فِی الْقَضَاءِ الَّذِی لا یُرَدُّ وَ لا یُبَدَّلُ أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئَاتُهُمْ وَ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِیلَ عُمْرِی وَ تُوَسِّعَ عَلَیَّ فِی رِزْقِی وَ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَ کَذَا» اشاره کرد.

از اعمال مخصوص شب بیست و یکم ماه رمضان نیز می‎توان به خواندن دعا‌هایی که مربوط به دهه آخر ماه رمضان است ازجمله دعای «یا مُولِجَ اللَّیْلِ فِی النَّهارِ وَ مُولِجَ النَّهارِ فِی اللَّیْلِ وَ مُخْرِجَ الْحَیِّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ مُخْرِجَ الْمَیِّتِ مِنْ الْحَیِّ یا رازِقَ مَنْ یَشاَّءُ بِغَیْرِ حِسابٍ یا اَللّهُ یا رَحْمنُ یا اَللّهُ یا رَحیمُ یا اَللّهُ یا اَللّهُ یا اَللّهُ لَکَ الاْسْماَّءُ الْحُسْنی وَ الاْمْثالُ الْعُلْیا وَ الْکِبْرِیاَّءُ وَالاْلاَّءُ اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ وَاَنْ تَجْعَلَ اسْمی فی هذِهِ اللَّیْلَةِ فِی السُّعَداَّءِ وَ رُوحی مَعَ الشُّهَداَّءِ وَ اِحْسانی فی عِلِّیّینَ وَ اِساَّئَتی مَغْفُورَةً وَ اَنْ تَهَبَ لی یَقینَاً تُباشِرُ بِهِ قَلْبی وَ اِیماناً یُذْهِبُ الشَّکَّ عَنّی وَ تُرْضِیَنی بِما قَسَمْتَ لی وَآتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الاْخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النّارِ الْحَریقِ وَارْزُقْنی فی‌ها ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ وَ الرَّغْبَةَ اِلَیْکَ وَالاْنابَةَ وَالتَّوْفیقَ لِما وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداً وَ الِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمُ السَّلامُ» اشاره کرد.

همچنین اعمال مخصوص شب بیست و سوم ماه رمضان نیز شامل خواندن دعا‌هایی که مربوط به دهه آخر ماه رمضان است، خواندن سوره‌های عنکبوت، روم و دُخان، هزار مرتبه خواندن سوره قدر، خواندن دعا‌های جوشن کبیر، مکارم الاخلاق و افتتاح، دعای اَللَّهُمَّ امْدُدْ لِی فِی عُمُرِی وَ أَوْسِعْ لِی فِی رِزْقِی» و دعای «اَللَّهُمَّ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ فِیمَا تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ» و دعای «یا بَاطِنا فِی ظُهُورِهِ وَ یا ظَاهِرا فِی بُطُونِهِ»، خواندن دعای سلامتی امام زمان(عج)، است.

در کتاب مفاتیح‌الجنان مرحوم شیخ عباس قمی درباره اعمال شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان آمده است: این شب از دو شب قدر گذشته افضل است و از احادیث بسیار استفاده می‌شود که شب قدر همین شب است و این شب، شبِ «جهنی» است؛ یعنی شبی است که دعا‌ها در آن اجابت می‌شود و در این شب تمام کار‌ها بر پایه حکمت الهی مقدّر می‌شود و برای این شب غیر از اعمالی که با «دو شب قدر گذشته» مشترک است، چند عمل دیگر است.همچنین، از اعمال مخصوص شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان خواندن سوره «عنکبوت» و «روم» است که امام جعفرصادق(ع) سوگند یاد کرده است که قرائت کننده این دو سوره در این شب از اهل بهشت خواهد بود.

خواندن سوره «حم دخان»، هزار مرتبه خواندن سوره قدر، خواندن دعای فرج و دعای «اللَّهُمَّ امْدُدْ لِی فِی عُمُرِی، وَ أَوْسِعْ لِی فِی رِزْقِی، وَ أَصِحَّ لِی جِسْمِی، وَ بَلِّغْنِی أَمَلِی، وَ إِنْ کُنْتُ مِنَ الْأَشْقِیَاءِ، فَامْحُنِی مِنَ الْأَشْقِیَاءِ، وَ اکْتُبْنِی مِنَ السُّعَدَاءِ، فَإِنَّکَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِ، عَلَی نَبِیِّکَ الْمُرْسَلِ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: (یَمْحُو اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتَابِ»، خواندن دعای «اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ فِیمَا تُقَدِّرُ، مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِیمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَکِیمِ، فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِی لا یُرَدُّ وَ لا یُبَدَّلُ، أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ، فِی عَامِی هَذَا، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئَاتُهُمْ، وَ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ، أَنْ تُطِیلَ عُمْرِی وَ تُوَسِّعَ لِی فِی رِزْقِی»، و برخی دعاهای دیگر، غسل اول و آخر شب، شب زنده‌داری و زیارت امام حسین(ع) و خواندن صد رکعت نماز در این شب تأکید شده است.

شیخ طوسی در کتاب «تهذیب» از ابوبصیر از امام جعفرصادق(ع) روایت کرده که آن حضرت فرمود: در شبی که امید می‌رود شب قدر باشد، صد رکعت نماز بخوان در هر رکعت پس از سوره حمد ۱۰ مرتبه توحید را قرائت کن؛ گفتم: فدایت شوم، اگر ایستاده قدرت نداشته باشم چه؟ فرمود: نشسته بخوان؛ گفتم اگر نتوانم؛ فرمود: به همان حالی که در بسترت به پشت خوابیده‌ای این نماز را بخوان».

از کتاب «دعائم الاِسلام» روایت شده است که رسول خدا (ص) در دهه آخر ماه رمضان بستر خود را جمع می‌کرد و برای عبادت کمر همت را محکم می‌بست و در شب بیست‌وسوم اهل خود را بیدار می‌کرد و آن‌هایی را که خواب در ربوده بود، به رویشان آب می‌پاشید و حضرت فاطمه (س) در این شب اجازه نمی‌داد احدی از اهلش بخوابد و خواب آن‌ها را به کمی طعام علاج می‌فرمود و آن‌ها را با خواباندن در روز برای بیداری و احیای شب آماده می‌کرد و می‌فرمود: محروم کسی است که از خیر این شب محروم بماند، روایت شده است که امام جعفرصادق(ع) به بیماری سختی دچار شده بود، وقتی شب بیست و سوم ماه رمضان رسید، به خدمتکارانش دستور داد او را به مسجد بردند و تا صبح در مسجد بود.

علامه مجلسی فرموده است: هرقدر که خواندن قرآن ممکن باشد، در این شب خوانده شود و دعا‌های صحیفه سجادیه به ویژه دعای «مکارم الأخلاق» و دعای «توبه» قرائت شود و روز‌های این شب‌ها را نیز باید حرمت نهاد و به عبادت و تلاوت قرآن به سر آورد، زیرا در احادیث معتبر آمده که روز قدر در فضیلت همانند شب قدر است.