«حق‌الناس» مهم‌ترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی‌ترین آیه قرآن(سوره بقره آیه ۲۸۲) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی(ع) نیز می‌فرمایند «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه‌ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است».
اوج تجلی‌گاه توجه به حق‌الناس در مکتب اسلام و اهل‌بیت(ع) را می‌توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین(ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن دانستند و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند برداشتند چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می‌دانستند.
همین رویداد مهم و درس‌آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا در ماه محرم امسال به موضوع مهم «حق‌الناس» بپردازد و بخش‌هایی از کتاب «حق‌الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی»، نوشته آیت‌الله‌العظمی مظاهری را به نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه مشروح بخش پنجم با موضوع «حق الناس فردی» را می‌خوانید.
یکایک اعضای یک اجتماع انسانی که به نوعی با همدیگر معاشرت و تعامل دارند، حقوقی دارند که رعایت آن حقوق برای همه افراد نسبت به یکدیگر لازم است.
حق تکریم و احترام متقابل آدمیان نسبت به یکدیگر، حق خدمت و دستگیری به خصوص در وقت احتیاج، حق دفاع از جان، ناموس مال و آبروی دیگران و نیز خودداری از گناهان بزرگی مانند غیبت، تهمت، شایعه سازی، شایعه پراکنی و آبروریزی کمترین حق افراد اجتماع بر یکدیگر و نمونه‌هایی از حقوق فردی انسان‌هاست.
در رساله حقوق امام سجاد(ع) می‌خوانیم حق کسی که به تو نیکی کرده، سپاسگزاری از او، یاد کردن از وی و دعا کردن در حق اوست. حق آنکه با تو مشورت کند، راهنمایی صحیح او یا ارجاع وی به کسی است که می‌تواند او را راهنمایی کند. حق کسی که از او مشورت می‌خواهی آن است که در آنچه موافق میل تو نمی‌گوید وی را متهم نسازی حق کسی که تو را به خاطر خدا شاد می‌کند، تشکر و سپاسگزاری از اوست. در آن رساله، حتی حق دشمن انسان نیز تبیین شده است.
حقوق فردی قسم دیگری نیز دارد که به آن حق تقدم می‌گویند. حق تقدم، حق ابتدایی نیست و به واسطه یک عامل ثانوی پدید می‌آید؛ نظیر آنکه در برخی امور خاص اهل یک شهر، همسایگان و خویشان نسبت به سایرین حق تقدم دارند. مثلاً در پرداخت زکات افراد مستحقی که در شهر زکات دهنده زندگی می کنند، بر اهالی شهرهای دیگر اولویت و حق تقدم دارند. از میان اهالی آن شهر نیز پرداخت زکات یا فطریه به خویشان و همسایه‌های مستحق بهتر است. همچنین در کمک یا پرداخت صدقه، اقوام نسبت به بیگانگان مقدمند.
نوع دیگر حق تقدم به دنبال اقدام زودتر حاصل می‌شود؛ مثلاً طبق احکام اسلام هرکس یک زمین موات که صاحب معینی ندارد را آباد کند مالک آن می‌شود مگر اینکه با منع حکومت اسلامی روبه‌رو شود حتی اقدام زودتر برای علامت گذاری ساخت دیوار حصار کشیدن و تحجیر سنگ‌چین کردن، در زمین موات تقدم‌آور است. همچنین کاشت درخت حفر چاه یا قنات صید ماهی و شکار حیوانات و پرندگان، تابع همین حکم است در این میان هرکس زودتر اقدام کند در مالکیت و بهره برداری، نسبت به دیگران حق تقدم دارد. این مسأله در روایات اهل بیت(ع) به خوبی تبیین شده است.
حق تقدم به دنبال اقدام زودتر در موارد دیگری نظیر ثبت‌نام برای عزیمت به حج، عتبات مقدسه و سایر سفرهای زیارتی و غیر آن یا ثبت‌نام خرید اتومبیل و لوازم زندگی نیز ایجاد می‌شود. همچنین در خریدهای نوبتی نظیر خرید نان شیر و بنزین یا سایر امور نوبتی مانند مراجعات بانکی حق تقدم با کسانی است که زودتر مراجعه کرده‌‌اند و انجام کار خارج از نوبت حق‌الناس و گناه است. گاهی نیز حق تقدم در اثر وضع قوانین و مقررات پدید می‌آید؛ نظیر قوانین رانندگی که رعایت آن واجب است. اساساً رعایت نوبت و حق تقدم، در هر امری حتی در ورود به یک مکان عمومی واجب و لازم است.
انتهای پیام