نخستین اعتراض پرخروش به کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، در تظاهرات روزهای ۱۴ تا ۱۶ آذر ۱۳۳۲ دانشجویان دانشگاه تهران تجلی یافت. این تظاهرات به دو دلیل بود: نخست، اعلامیه تجدید روابط ایران و بریتانیا که روز شنبه، ۱۴ آذر ۱۳۳۲ (۵ دسامبر ۱۹۵۳) همزمان در لندن و تهران انتشار یافت. دوم، انتشار خبر سفر قریب‌الوقوع ریچارد نیکسون -معاون ژنرال دوایت آیزنهاور رئیس‌جمهور آمریکا- به ایران که در اعلامیه‌های آن زمان او را «بازرگان مرگ» و «دلال کمپانی‌های بزرگ نفتی» خواندند. در ۱۵ آذر تظاهرات به خارج از دانشگاه کشیده شد و به زدوخورد و دستگیری گروهی از دانشجویان انجامید. با تشدید تظاهرات در روز دوشنبه، ۱۶ آذر (۷ دسامبر) نیروهای لشکر ۲ زرهی به دانشگاه تهران اعزام و با تیراندازی آنان سه دانشجو کشته شدند.
حادثه‌ی خونین ۱۶ آذر دو روز پیش از سفر ریچارد نیکسون و دیدارش با شاه -که چهارشنبه ۱۸ آذر (۹ دسامبر) انجام شد- و دو هفته پیش از سفر دنیس رایت، کاردار تازه منصوب شده بریتانیا، به ایران -که دوشنبه ۳۰ آذر (۲۱ دسامبر) صورت گرفت- رخ داد. از آن پس ۱۶ آذر به‌عنوان «روز دانشجو»، به نماد اعتراض مردم ایران به دخالت آمریکا و سایر قدرت‌های خارجی در امور داخلی ایران بدل شد.
تا پیش از کودتا، شاید به جز در نزد برخی خبرگان آشنا با سیاست جهانی، و نیز در نزد کمونیست‌ها که رقیب ایدئولوژیک بلوک غرب بودند، آمریکا در چشم عامه ایرانیان به قدرتی سلطه‌گر و متجاوز مشهور نبود. احزاب سیاسی ناسیونالیست که عضو جبهه ملی ایران بودند، آمریکا را «قدرت سومی» معرفی می‌کردند که تحکیم پیوند با او می‌تواند ایران را از نفوذ دو قدرت بزرگ سنتی یعنی بریتانیا و روسیه برهاند. این تداوم نگاهی بود که از دوران متأخر قاجاریه در میان بخشی از تجددگرایان مدعی اصلاحات، برخی بدنام و وابسته و برخی خوش‌نام و دارای حسن‌نیت، هم به آمریکا و هم به فرانسه، وجود داشت.
با شهادت سه دانشجوی دانشکده فنی دانشگاه تهران به نام‌های «مهدی (آذر) شریعت‌رضوی، مصطفی بزرگ‌نیا و احمد قندچی» در پی یورش نیروهای امنیتی به این دانشکده و مجروح شدن تعداد دیگری از دانشجویان این روز برای همیشه در تاریخ ایران ثبت شد. این واقعه خونین، با ماهیت استکبارستیزی، روندی را رقم زد که نتیجه نهایی آن تقویت جنبش دانشجویی کشور علیه رژیم پهلوی و قدرت‌های سلطه‌گر جهانی، حمایت از نهضت اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره) و مشارکت همه جانبه دانشجویان و اساتید دانشگاه‌ها در پی افکندن، تثبیت و پیشرفت نظام مقدس جمهوری اسلامی بود.
۱۶ آذر نماد خردگرایی، آزادی‌خواهی و روز تجلیل از مبارزات سرنوشت‌ساز دانشجویی است و قدم‌های استوار دانشجو، همواره همگام و همراه با ملت بزرگ ایران بوده و دانشجوی این سرزمین به همان اندازه که در عرصه دانش فعال است، در صحنه دفاع از کیان و هویت دینی و ملی خود نیز امیدآفرین و فداکار است.روز دانشجو نماد خودباوری، زمان‌شناسی و هوشیاری تاریخی فرزندان ایران در دانشگاه است. آنچه این روز را وارد تقویم مناسبت‌های ملی ایرانیان کرده، شهادت سه دانشجوی دانشگاه تهران توسط رژیم طاغوت است. روزی که سه دانشجو قربانی شدند تا رد خون آنها برای همیشه در چهره دانشگاه نقش ببندد و همواره نماد میهن‌پرستی، آزادی‌خواهی و استقلال‌طلبی فرزندان این مرزوبوم باشد.