وی ادامه داد: انسان هنگامی که پا به دنيا می‌گذارد، نفسی دارد که هم برای تقوا ورزی و هم برای فسق و فجور آماده است. «سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً»، يعنی نفستان شما را تسويل کرده است. تسويل کار شيطان است و هنگامی رخ می‌دهد که تمنيات نفسانی انسان نزد او آراسته می‌گردد و از قوه به فعل درمی‌آيد. به اين مرتبه از نفس، «نَفْس مُسَوِّلَة» می‌گويند. شيطان در اين مرحله، بر کينه‌ها، حسدها و شهوت‌های آدمی کبريت می‌زند و آن‌ها را شعله‌ورتر می‌کند. در ادامه با نشانی‌هايی که شيطان به نفس می‌دهد، نفس از مرحله مسوله به مرحله اماره پا می‌گذارد و در اين مرحله، نفس اماره آدمی را به سوی زشتی‌ها و پلشتی‌ها فرا می‌خواند و امر می‌کند.
انصاری تصریح کرد: اگر آدمی با پذيرش دعوت انبيا و گوش سپردن به حقايق وحی، جان خود را به تربيت الهی آراسته کند، از مرحله «نفس مُسَوِّلَة» می‌گذرد و به مرحله «نَفْس لَوَّامَة» صعود می‌کند. يعنی اگر خطايی از او سر زند، «نَفْس لَوَّامَة» به ميدان می‌آيد و آرام و قرار را از او می‌گيرد و آدمی پشيمان از انجام آن کار، خودش را سرزنش می‌کند، که چرا چنين رفتار ناشايستی از او سر زده است.
این مفسر قرآن کریم افزود: اگر آدمی به ملامت‌های «نفس لَوَّامَة» پاسخ مثبت دهد، به مرحله بعدی صعود می‌کند و در مرتبه «نَفْس مُلْهِمَة» از الهامات ربانی و تقوايی بهره‌مند می‌شود. بعد از آنکه آدمی به پيام‌های رحمانی پاسخ مثبت می‌دهد و به انجام کارهای خداپسندانه مبادرت می‌ورزد، اندک اندک به مرتبه والای «نَفْس مُطْمَئِنَّة» صعود می‌کند. در اين مرحله اضطراب‌ها، تلاطم‌ها و خيالات نامربوط از وجود آدمی رخت برمی‌بندد و او را قرار و آرامش فرا می‌گيرد.
وی اظهار کرد: از زیباترین نكاتی كه درباره نفس در قرآن كریم مطرح می‌شود، اقسامی است كه برای آن معرفی می‌شود. اگرچه عارفان و علمای اخلاق، نفس و روح را به 6 دسته «اماره، لوامه، مُلهمه، مطمئنه، راضیه و مرضیه» تقسیم می‌كنند، اما قرآن كریم فقط سه نفس را معرفی می‌كند که عبارتند از نفس اماره، نفس لوامه و نفس مطمئنه. نفس اماره برای انسان شناخته شده است و انسان در چالش مستمر با آن است. همچنین خداوند در سوره مباركه «یوسف» می‌فرماید: «وَ مَا أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَۀٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّی إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَحِیمٌ؛ من هرگز خودم را تبرئه نمی‌کنم، که نفس [سرکش] بسیار به بدی‌ها امر می‌کند، مگر آنچه را پروردگارم رحم کند. پروردگارم آمرزنده و مهربان است.»
انصاری در خصوص دومین نفس معرفی شده در قرآن، بیان کرد: دومین نفس در قرآن كریم، نفس لوامه است. خداوند در سوره «قیامت» می‌فرماید: «لَا أُقْسِمُ بِیَوْمِ الْقِیامَۀِ وَ لَا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَۀِ؛ سوگند به روز قیامت، و سوگند به [نفس لوّامه و] وجدان بیدار و ملامتگر.» لوامه از ریشه «لَوْمْ» به‌معنای سرزنش و ملامت می‌آید. به اصطلاح امروزی می‌توان گفت نفس لوامه به‌معنای نفس منتقد است. خداوند به نفسی سوگند می‌خورد كه منتقدانه به رفتارهای آدمی نگاه می‌كند و با ذره‌بین بدان می‌نگرد. این نفس، حالت دوم نفس آدمیان است كه از حالت اول بالاتر است، یعنی اگر انسان در قبال خواهش‌ها و كشش‌های نفس اماره، دست‌بسته و تسلیم نباشد، پاره و لایه‌ای دیگر از نفس جوانه می‌زند كه نامش لوامه است.
این مفسر قرآن کریم گفت: به‌عبارت بهتر، وقتی انسان در قبال برخی از خواسته‌های نفسانی مقاومت می‌كند، نوعی روحیه انتقاد به گذشته در نفسش ایجاد می‌شود و چراهایی برای او به‌وجود می‌آید که در نتیجه آن، شروع به انتقاد از دیروز و دیروزهای زندگی خویش می‌كند. این مرحله را نفس لوامه گویند كه نشانه‌ای نیكو و مثبت در انسان است و وجودش می‌تواند زمینه‌ساز آینده‌ای موفق برای آدمی باشد.
انتهای پیام