مرگ اتانازی از منظر اخلاق اسلامی

به گزارش ایکنا از قم، حجت‌الاسلام والمسلمین طاهر امینی‌گلستانی، استاد حوزه و دانشگاه در نشست موسسه بین‌المللی صلح و ادیان که با همکاری موسسه خانواده و تربیت معنوی خاتم، که روز گذشته ۲۹ بهمن‌ماه در کنفرانس بین‌المللی «نقش ادیان، معنویت و دعا در پیشگیری از خودکشی» با محوریت مرگ اتانازی، از منظر اخلاق اسلامی، تبیین کرد: در دهه‌های اخیر، باتوجه به رشد علمی در پزشکی آمار مرگ ‌میر کاهش پیدا کرد و بسیاری از بیماری‌های صعب‌العلاج که امکان درمان آن‌ها وجود نداشت، امکان درمان پیدا کردند ولی این در صورتی بود که آخر عمرشان با درد و رنج توامان می‌شد.

وی افزود: عمده بحث راجع به اتانازی، این است که آیا اتانازی اخلاقی هست یا خیر؟ اسلام کدام جنبه را بیان می‌کند؟ در این دوران سخت، آیا زندگی ارزشمند هست یا نیست؟ ما پاسخ این سوالات را می‌خواهیم از منظر اخلاقی بررسی کنیم. نکته بعدی این است که تا قبل از قرن بیستم این مسئله مطرح نبود و اوج این مسئله برای اولین بار در آلمان، در زمان نازی‌ها داشتیم که عده بسیار زیادی از افراد در عملیات T4، کسانی که معلول بودند یا دارای بیماری‌های صعب‌العلاج بودند، کشته شدند و این تعداد به ۲۵۰هزار نفر رسید.

امینی گلستانی با معرفی کشورهایی که قانونی اتانازی را انجام می‌دهند، بیان کرد: در سال ۲۰۲۴، در کشورهای بلژیک، کانادا، کلمبیا، لوگزامبورگ، استرالیا، هلند، نیوزلند، پرتغال و اسپانیا، اتانازی قانونی است و طبق برآوردها، در هلند بالای ۱۰هزار نفر عمل اتانازی را انجام می‌دهند و حتی از کشورهای دیگر به هلند می‌آیند تا عمل اتانازی برایشان انجام شود.

وی گفت: اتانازی فعال و منفعل در منظر اخلاق اسلامی مورد. بحث ماست. در اتانازی فعال یک کاری انجام می‌شود که دکتر، مریض را می‌کشد. از منظر اسلامی، اولا حق حیات مقدس است و قرآن کریم در آیات متعددی اعم از آیه ۲ سوره مبارکه ملک،حق مرگ را انحصار خداوند می‌داند و می‌فرماید: «الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ، کسى كه مرگ و زندگى را آفريد تا شما را بيازمايد كه كداميک نيكو كردارتريد، و او پيروزمند آمرزگار است‏.»

امینی گلستانی با بیان نمونه‌های قرآنی دیگر حق مرگی که با خداست، بیان کرد: خداوند در آیه ۳۲ سوره مبارکه مائده می‌فرماید: «مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا، به این سبب بر بنی اسرائیل لازم و مقرر کردیم که هر کس انسانی را جز برای حق، [قصاص] یا بدون آنکه فسادی در زمین کرده باشد، بکشد، چنان است که همه انسان‌ها را کشته و هر کس انسانی را از مرگ برهاند و زنده بدارد، گویی همه انسان ها را زنده داشته است.»

استاد حوزه و دانشگاه ابراز کرد: نه تنها اسلام، جان همه انسان‌ها را برابر می‌داند بلکه جان یک انسان بی‌گناه را برابر با جان همه انسان‌ها می‌داند. اگر انسان بی‌گناه باشد اسلام حق کشتن کسی را نمی‌دهد. قرآن در آیه ۲۹ سوره مبارکه نساء دستور می‌دهد، کسی حق خودکشی نیز ندارد:« وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا، و خودکشی نکنید؛ زیرا خدا همواره به شما مهربان است.»

امینی‌گلستانی در خصوص اتانازی در اسلام، گفت: ما هم در اسلام عبارت صریحی درباره اتانازی نداریم اما یکسری نصوص داریم که منع اتانازی مشخص می‌شود. مثلا قرآن کریم کشتن فرزند بی‌گناه را در اثر گرسنگی حرام می‌داند. از این مشخص می‌شود که قتل یک انسان بی‌گناه حرام است. انسان اختیار اینکه مرگ را برای بقیه قرار دهد، ندارد. درد و رنج باعث تکامل انسان می‌شود و باعث بلندمرتبه شدن در عالم دیگر می‌شود.

وی با بیان روایتی در خصوص رفیع شدن جایگاه کسی که درد و رنج می‌کشد، بیان کرد: امام باقر(ع) می‌فرماید: إِذَا أَحَبَّ اَللَّهُ عَبْداً نَظَرَ إِلَيْهِ فَإِذَا نَظَرَ إِلَيْهِ أَتْحَفَهُ مِنْ ثَلاَثَةٍ بِوَاحِدَةٍ إِمَّا صُدَاعٍ وَ إِمَّا حُمَّى وَ إِمَّا رَمَدٍ؛ هر گاه خدا بنده‌ايى را دوست داشته باشد او را به يكى از سه چيز پيشكش كند يا درد سر يا تب يا درد چشم.» حتی آرزوی مرگ هم مطلوب نیست. روایت است عموی پیامبر، عباس، به‌واسطه بیماری آرزوی مرگ کرد و پیغمبر او را نهی کرد. لذا بین اسلام و مسیحیت بین اتانازی فعال فرقی نیست و به شدت منع می‌شود چون مصداق قتل است.

امینی‌گلستانی افزود: اگر اتانازی غیرفعال به‌گونه‌ای باشد که منجر به قتل نشود، آیا در منظر اسلام اخلاقی هست یا خیر؟ چیزی که در بحث اخلاق اسلامی وجود دارد انقاذ نفس محترمه است. ترک انقاذ نفس محترمه، عمل غیراخلاقی است و در ذیل این آیه قرار می‌گیرد: «مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا» در روایتی از امام باقر(ع) مصداق «احیاها» نجات انسان از سوخت معرفی شده است.

وی ادامه داد: غیراخلاقی بودن ترک نجات انسان تا آنجایی است که اگر شخصی مضطر شود، حتی اگر بواسطه انجام گناهی بتوان جان او را نجات داد، باید این عمل و نجات شخص انجام شود. از پیامبراکرم(ص) نقل شده است: «کسی که سیلی را از مسلمانان دور کند، بهشت بر او واجب می‌شود.» یا در روایت دیگر که پیامبر اکرم می‌فرماید: «محبوب‌ترین انسان نزد خدا سودمندترین‌شان بر مردم است.» آنقدر جان انسان گرامی است که با وجود اینکه خوردن شراب اگر برای نجات انسان از مرگ لازم باشد، باید بخورد.

امینی‌گلستانی در پایان دلیل آمار صفر و یا پایین اتانازی در کشورهای اسلامی را بیان کرد و یادآور شد: در کشورهای اسلامی، آمار خودکشی و اتانازی بالا نیست، زیرا ارتباط عمیق مردم با دین باعث بخشش خدا نسبت به انسان می‌شود و انسان از خدا ناامید نیست و باعث اثبات ارزش صبر است.