از میان این عالمان زمان‌شناس و کم‌نظیر می‌توان به فقیه عالیقدر و مجاهد آیت الله شهیدسیدمحمدباقر صدر اشاره کرد. ۱۹ فروردین سالروز شهادت این نابغه جهان اسلام و خواهر بافضیلتش شهیده سیده بنت الهدی صدر است.
شهید سیدمحمدباقر صدر از جمله مراجع تقلیدی است که آثار ایشان همواره با تعقل بسیار و زمان‌شناسی و درک صحیح از نیاز دورانش همراه بوده است، لذا همواره آثار این شخصیت والامقام از طراوت و تازگی برخوردار هستند. از جمله آثار ایشان کتاب «التفسیر الموضوعی و التفسیر التجزیئی فی القرآن الکریم» است. این کتاب با رویکرد برخی از موضوعات علوم قرآنی توسط مؤلف محترم به رشته تحریر درآمده است.
این اثر گرانسنگ در ۴ فصل خلاصه می‌شود. فصل اول؛ شناختنامه کتاب است. شهیدصدر(ره) که از مراجع تقلید، قرآن پژوهان و دانشمندان نامی و بزرگ مذهب تشیع است، در کتاب یادشده مطالب خود را به صورت درس بیان نموده و سپس این درس‌ها از طرف ناشر کتاب، جمع آوری و به صورت کتاب به چاپ رسیده است. موضوعات مورد بحث در کتاب را می‌توان در سه محور «تفسیر موضوعی و ترتیبی»، «سنت‌های الهی» و «عناصر اجتماعی از نظر قرآن» تقسیم بندی کرد که در قسمت اول به بیان جایگاه تفسیر موضوعی و ترتیبی و تفاوت آن دو پرداخته و برای هر کدام فواید و آثاری را بیان نموده است.
در قسمت دوم سنت‌های تاریخی را که خداوند در قرآن بیان کرده و به صورت قانون می‌توان محسوب نمود، تشریح کرده و در قسمت پایانی به توضیح عناصر تشکیل دهنده اجتماع پرداخته، رابطه هر کدام از آنها با یکدیگر را از دو دیدگاه قرآنی و مادی گری بررسی نموده است.
نکته قابل توجه این اثر آن است که با توجه به محتوای این اثر، به نظر می‌رسد که این کتاب بیشتر به مباحث درون قرآنی نزدیکتر است تا به مباحث علوم قرآنی.
مطالب این کتاب به صورت درس بیان شده است و فصل بندی نشده ولی موضوعات آن را می‌توان در ۳ فصل تقسیم بندی نمود: فصل اول: تفسیر موضوعی و ترتیبی در قرآن (شامل درس اول و دوم). فصل دوم: سنن تاریخی در قرآن (از درس سوم تا هفتم). فصل سوم: عناصر تشکیل دهنده اجتماع از نظر قرآن (از درس هشتم تا چهاردهم). جالب آن است که در فصل فصل این کتاب زمان شناسی و تعقل ویژه توسط مؤلف گرانمایه به وضوح دیده می‌شود.
در کتاب ذی قیمت «التفسیر الموضوعی و التفسیرالتجزیئی فی القرآن کریم» ارتباط انسان و طبیعت تعریف شده است و همانگونه که اشاره شد در این اثر بیشتر به مسائل درونی قرآن اشاره شده تا علوم قرآن و دراین اثر ابدا سطحی نگری مشاهده نمی‌شود.
شهید صدر در فصل سوم کتاب، عناصر تشکیل دهنده اجتماع را بررسی نموده و می‌گوید عناصر اصلی اجتماع عبارت است از: انسان و طبیعت و رابطه این دو. مؤلف برای توضیح این مطلب از شواهد تاریخی و آیات قرآن استفاده نموده است. در فصل دوم کتاب نیز سنت‌های تاریخی را از نظر قرآن کریم بحث می‌نماید و با توجه به آیات قرآنی که این موضوع را بحث نموده است نتیجه گیری می‌کند که: سنن تاریخی اتفاقی نیست و از طرف دیگر این سنت‌ها به خدا ارتباط دارد و به اراده او انجام می‌گیرد. در همین فصل(درس هفتم) اشکال مختلف و صورت‌های متفاوت سنن تاریخی را مورد بحث قرار می‌دهد و نتیجه می‌گیرد که این سنن به سه صورت می‌تواند باشد؛ به صورت قضیه شرطیه، به صورت قضیه فعلیه و سوم به صورت یک جریان طبیعی در حرکت تاریخ و برای هر کدام از آیات قرآن مثال می‌زند.
کتاب «التفسیر الموضوعی و التفسیرالتجزیئی فی القرآن کریم» در یک جلد، متن آن عربی و دارای ۲۶۰ صفحه است. متاسفانه این کتاب همچنان در بین جامعه قرآنی مظلوم است و حتی در مباحث تفسیری نیز توسط جمهور مفسرین حاضر به این کتاب استناد نمی‌شود، در حالی که شهید سیدمحمدباقرصدر با ژرف نگری ویژه این دروس را بیان نموده و جای تأسف است كه جامعه تفسیری از این یادگار مهم آن فقیه شهید غفلت کرده‌اند و بسیار نیکو و پسندیده است که حوزه‌های علمیه علاوه بر احیای نام و تفکر شهیدصدر به احیای سایر آثار این فقیه والامقام خصوصا آثار تفسیری ایشان همت گماشته و تفسیر قرآن را با ژرف نگری و زمان شناسی برای مردم بیان کنند.
حجت‌الاسلام امین بهرامی(شریعت شوشتری)
انتهای پیام