رمز و راز سوگواری محرم، پیوند و اتصال با حجت خداست

احسان پوراسماعیل، پژوهشگر قرآن و حدیث، در گفت‌و‌گو با ایکنا از خراسان رضوی، اظهار کرد: از امام رضا(ع) درباره اهمیت ماه محرم نقل شده است که: «کانَ أبی إِذا دَخَلَ شَهرُ المُحَرَّمِ لا یُری ضاحِکاً، و کانَتِ الکآبَةُ تَغلِبُ علَیهِ حَتّی یَمضی مِنهُ عَشَرَةُ أَیّامٍ، فَإِذا کانَ یَومُ العاشِرِ کانَ ذلِکَ الیَومَ یَومَ مُصیبَتِهِ وَ حُزنِهِ وَ بُکائِهِ، و یَقولُ: هُوَ الیَومُ الَّذی قُتِلَ فیهِ الحُسَینُ صَلَواتُ اللهِ عَلَیه؛ عادت پدرم این بود که وقتی ماه محرم می‌رسید، دیگر کسی وی را خوشحال نمی‌دید و آثار حزن و اندوه در چهره‌اش ظاهر می‌شد تا آنکه روز دهم محرم می‌رسید». این روز، روز مصیبت و اندوه و گریه‌اش بود و همواره می‌فرمود: «امروز، روزی است که در آن حسین، که سلام خدا بر او باد، کشته شد.» در اصل، تمام رمز و راز این سوگواری‌ها و یادآوری‌ها، اتصال به حجت خداست؛ که بدون او ممکن است زنده باشیم، اما به معنای زندگی پی نبریم.

این استاد حوزه و دانشگاه در خصوص اهمیت ماه محرم در فرهنگ و مذهب ایرانیان، ادامه داد: محور تمامی مناسک فرهنگ و مذهب شیعه، حجت خداست. و چون در ماه محرم‌الحرام ـ که حتی اعراب جاهلی دست از جنگ می‌کشیدند ـ حرمت سیدالشهداء(ع) شکسته شد، عزاداران حسینی در کنار سوگواری، مصائب دوری از امام را به خود و دیگران یادآوری می‌کنند تا در ادامه مسیر زندگی، سرنوشت شوم کوفیان نصیب آنان نشود. از سوی دیگر، گرامی‌داشت این ایام تأثیر مثبتی در جامعه دارد و با جمع شدن اقشار مختلف مردم در کنار یکدیگر، هم‌افزایی در جامعه بالا می‌رود و در صورتی‌که همه در آن به‌درستی ایفای نقش کنند، جامعه آسیب نمی‌بیند و ماندگار باقی خواهد ماند.

پوراسماعیل بیان کرد: در حادثه کربلا، نمایندگان تمام اقشار جامعه اعم از مردان، زنان، کودکان و... حضور پویا داشتند. هر کدام از ما نیز با سن و دیدگاهی، می‌توانیم الگویی برای خود در کاروان امام حسین(ع) پیدا کنیم و تعامل هریک از اصحاب با امام را تحلیل کنیم و در زندگی خویش به کار بگیریم. به همین سبب، شاهدیم که در دو ماه محرم و رمضان، آمار جرایم و بزهکاری کاهش چشم‌گیری پیدا می‌کند و همه آحاد جامعه بر سر سفره کرامت امام حسین(ع) جمع می‌شوند، که ضمن برطرف کردن غرور کاذب برخی انسان‌ها، به اقتصاد افراد کم‌برخوردار نیز کمک می‌شود.

مدیرمسئول مجله دانشنامه علوم قرآن و حدیث، با بیان این‌که ما هر قدر شور حسینی داشته باشیم، به درک آسمانیان از جریان کربلا نخواهیم رسید، اظهار کرد: در دهم ماه محرم، اتفاقی رخ داده است که در زیارت عاشورا می‌خوانیم: «مُصیبَهً ما أعظَمَها وَ أعظَمَ رَزیَّتَها فِی الاِسلامِ وَ فِی جَمیعِ السَّماواتِ وَ الأرضِ». این یعنی ما از آنچه در آسمان می‌گذرد خبر نداریم و فقط اهل‌بیت(ع)، که سبب اتصال ما و آسمانیان هستند، از غیب به ما خبر می‌دهند. ابتدا باید بدانیم ما هر مقدار که شور حسینی داشته باشیم، به درک آسمانیان از جریان کربلا نخواهیم رسید.

وی در خصوص احادیث معصومین درباره جایگاه معنوی امام حسین(ع) و اهمیت واقعه عاشورا، گفت: پیامبر اکرم(ص) در توصیف سیدالشهدا(ع) می‌فرماید: «اِنَّ الحُسَینِ بنِ عَلی فِی السَّماءِ أَکبَرُ مِنهُ فِی الأَرض»، یعنی به یقین، حسین بن علی(ع) در آسمان والاتر از زمین است. بنابراین فصلی در متون دینی اختصاص دارد به رویدادهایی که در آغاز محرم هر سال در آفرینش به وقوع می‌پیوندد. به عنوان نمونه، وقتی یکی از اصحاب در مقابل امام صادق(ع) استدلال می‌آورد که برای کسی که از دنیا رفته یا کشته می‌شود، پس از مرگش مجلس نوحه و عزاداری برپا می‌شود؛ حال آن‌که من می‌بینم شما و شیعیانتان از اول ماه محرم برای امام حسین(ع) اقامه عزا می‌کنید. امام صادق(ع) در پاسخ می‌فرماید: «إِذَا هَلَّ هِلَالُ مُحَرَّمِ نَشَرَتِ الْمَلَائِكَةُ ثَوْبَ الْحُسَيْنِ(ع) وَ هُوَ مُخَرَّقٌ مِنْ ضَرْبِ السُّيُوفِ وَ مُلَطَّخٌ بِالدِّمَاءِ، فَنَرَاهُ نَحْنُ وَ شِيعَتُنَا بِالْبَصِيرَةِ وَ لَا بِالْبَصَرِ، فَتَنْفَجِرُ دُمُوعُنَا». هنگامی که هلال ماه محرم دمیده می‌شود، فرشتگان پیراهن مبارک امام حسین(ع) را در عرش می‌آویزند، در حالی که از ضربه‌های شمشیر پاره‌پاره شده و به خون آغشته است. ما و شیعیان‌مان این پیراهن را با چشم بصیرت و نه بصر می‌بینیم، پس اشک‌های ما سرازیر می‌شود.

این کارشناس دینی با اشاره به این‌که واقعه عاشورا آثاری تکوینی در نظام آفرینش دارد که توان مقابله بشر ضعیف با آن نیست، بیان کرد: آن‌چه به خداوند «حی لا یموت» گره بخورد، هیچ‌گاه گرد فنا به آن نمی‌رسد. یکی از کنیه‌های امام حسین(ع)، «اباعبدالله» است؛ بنابراین یاد پدر عبودیت و بندگی، امام حسین(ع)، تا همیشه باقی و جاری است. از امام باقر(ع) ذیل آیه‌ «یُرِیدُونَ لِیُطْفِئُوا نُورَ اللهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَ اللهُ مُتِمُّ نُورِهِ...». نقل است که فرمود: «وَ اللهِ لَوْ تَرَکْتُمْ هَذَا الْأَمْرَ مَا تَرَكَهُ اللَّهُ؛ آنان می‌خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش سازند؛ ولی خدا نور خود را کامل می‌کند. به خدا سوگند، اگر شما این امر را رها کنید، خداوند رها نمی‌کند.

این استاد حوزه و دانشگاه همچنین افزود: در طول تاریخ، از ابتدای شهادت امام حسین(ع) تا به امروز، افراد زیادی تلاش کرده‌اند که به گمان باطل خود، مردم را از مدار حضرت اباعبدالله خارج کنند؛ اما هرگز موفق نبوده‌اند. خلفای عباسی از جمله منصور، هارون و متوکل، هر یک در دوران خود بارها به تخریب بارگاه امام حسین(ع) اقدام کرده‌اند. هارون‌الرشید، درخت سدری را که بر مرقد امام سایه افکنده بود، از ریشه کند و مزار حضرت را تخریب کرد و زمین کربلا را شخم زد. بنا به برخی اقوال، متوکل دوبار عتبه‌ی حسینی را ویران کرد و مزار مبارک امام را شخم زد و آب بر آن جاری کرد؛ اگرچه طبق برخی نقل‌ها، آب در اطراف مرقد به گردش درآمد و قبر را فرا نگرفت.

پوراسماعیل در خصوص تخریب بارگاه امام حسین(ع) در جریان انتفاضه شعبانیه، تصریح کرد: وهابیان در سال ۱۲۱۶ قمری به بارگاه حضرت حمله‌ور شدند و به آن آسیب جدی وارد کردند. همچنین حمله به دستور صدام در جریان انتفاضه‌ی شعبانیه‌ی مردم عراق، ضمن تخریب آستان مقدس حسینی، حتی سبب شد شش ماه درهای حرم بسته شود. اما نهایتاً، ظالمان تسلیم مرگ شدند و نام امام حسین(ع) به اراده‌ی خداوند همچنان بر تارک هستی می‌درخشد؛ و این، مهم‌ترین جنبه‌ی ماندگاری جریان کربلاست.

وی در پایان درباره ماهیت بی‌نظیر عاشورا و سازگار بودن آن با فطرت انسان‌های پاک‌سرشت، افزود: واقعه عاشورا، ماهیت بی‌نظیری دارد و با فطرت هر انسان پاک‌سرشتی هماهنگ و سازگار است؛ این همان درون‌مایه‌ی جذب انسان‌ها به امام حسین(ع) است. پیامبر اکرم(ص) در این‌باره می‌فرمایند: «اِنَّ لِقَتْلِ الْحُسَیْنِ(ع) حَرارَةً فی قُلُوبِ الْمُؤمِنینَ لا تَبرُدُ أَبَداً» برای شهادت حسین(ع)، حرارت و گرمایی در دل‌های مؤمنان است که هرگز سرد و خاموش نمی‌شود. فطرت انسان با ایمان، با همه‌ی صفات اخلاقی امام حسین(ع) و یاران باوفایش پیوند می‌خورد. جامعیتی که در کربلا مشاهده می‌کنیم، با هیچ‌یک از نبردهای تاریخ حیات بشری قابل مقایسه نیست؛ با این‌که میدان، میدان جنگ و نبرد است، اما لحظه‌به‌لحظه‌ی آن، سرفصل مبحثی از فضایل اخلاقی است، که این مهم، گمشده‌ی بشر قرن بیست‌و‌یکم است؛ انسانی که درگیر دنیای مادی شده و در پیله‌ی خودمحوری غرق است و علی‌رغم ادعای دستیابی به علوم نوین، اخلاق‌مداری را در همه‌جا فراموش کرده است.