به گزارش ایکنا، نخستین نشست از سلسله نشست‌های «نقد و معرفی منابع نوشتاری
ایران‌شناسی در حوزه بین‌الملل»، روز سه‌شنبه ۳۱ تیر در
بنیاد ایران‌شناسی برگزار شد.
کتاب «ایل، ده و شهر در ایران» به عنوان اثری میان‌رشته‌ای حاصل بیش از پنج دهه پژوهش میدانی گروهی از محققان ژاپنی در منطقه مرودشت فارس و روستاهای پیرامون آن می‌باشد که تحت سرپرستی پروفسور آکیرا گوتو، استاد برجسته ژاپنی و همکاری محققانی از رشته‌های گوناگون چون تاریخ، جامعه‌شناسی، دامپزشکی، جغرافیا و کشاورزی تألیف شده است.
پژوهشگران با حضور مستمر در منطقه، ایجاد ارتباط نزدیک با روستاییان و گردآوری داده‌های میدانی، تصویری جامع از زندگی اجتماعی، تحولات اقتصادی و سیاسی، مناسبات مالکیت زمین و ساختارهای سنتی منطقه ارائه داده‌اند.
این اثر در قالب هفت فصل به موضوعاتی نظیر نظام ارباب و رعیتی، نقش طبقه مالکان، تعامل دولت و کشاورزان، تحولات بازار، انقلاب اسلامی و ساختار آب‌رسانی منطقه می‌پردازد.
حمید بعیدی‌نژاد، معاون همکاری‌های علمی و بین‌المللی بنیاد ایران‌شناسی، در ابتدای نشست، این اثر را نمونه‌ای کم‌نظیر در سنت ایران‌شناسی دانست که برخلاف رویکردهای متعارف متمرکز بر ادبیات و هنر، با اتکا به زمین، مردم و تجربه زیسته، افق‌های تازه‌ای را در شناخت ایران می‌گشاید.
وی پژوهش مذکور را حاصل پنج دهه تلاش میدانی منسجم و صبورانه گروه ژاپنی توصیف کرد و افزود: این کتاب می‌تواند در دسته‌بندی‌های گوناگون تاریخی، اقتصادی و اجتماعی جای گیرد اما آنچه اهمیت مضاعف به آن می‌بخشد، زاویه نگاه ایران‌شناسانه آن است.
وی تأکید کرد: ترجمه این کتاب صرفاً انتقال زبان آن نیست، بلکه بازتاب تجربه‌ای زیسته است که از دل ارتباط مستقیم با جامعه محلی برآمده است.
بعیدی‌نژاد، «خیرآبادنامه» تألیف پروفسور اونو را نیز اثری مکمل برای درک بهتر فضای پژوهشی کتاب دانست که با بیانی شخصی‌تر، بر جذابیت روایی آن افزوده است.
در ادامه نشست، پیام تصویری پروفسور آکیرا گوتو، سرپرست گروه پژوهشی ژاپنی پخش شد. وی ضمن محکومیت حملات نظامی اخیر اسرائیل به ایران، از برگزارکنندگان نشست تشکر کرد و پژوهش انجام‌شده را سندی تاریخی و میدانی درباره تحولات اجتماعی و اقتصادی منطقه مرودشت دانست.
در بخش دیگری از نشست، منصور صفت‌گل، استاد تاریخ دانشگاه تهران و از چهره‌های شناخته‌شده حوزه ایران‌شناسی، با تحلیلی انتقادی به بررسی محتوای کتاب پرداخت.
وی با اشاره به سابقه کهن روابط ایران و ژاپن، حضور تاریخی ایرانیان در سرزمین ژاپن و تبادلات تجاری دوره صفویه، تأکید کرد که ارتباطات فرهنگی و علمی دو ملت سابقه‌ای عمیق دارد.
وی همچنین با تمرکز بر موضوع مالکیت زمین به‌عنوان محور کلیدی کتاب، آن را نقطه قوت پژوهش دانست اما در عین حال اذعان نمود که انتظار می رفت که این تحقیق به برخی دیگر از مقوله های مرتبط با زمین از جمله مقوله وقف توجه کافی مبذول می کرد.
شهرام یوسفی‌فر، استاد دانشگاه تهران و معاون پژوهشی دانشکده ادبیات، نیز در ادامه با تأکید بر ارزش روش پژوهش ژاپنی‌ها، گفت: استمرار پنجاه‌ساله این پروژه پژوهشی نشان از وجود دغدغه و ساختار حمایتی منسجم در پژوهشگران ژاپنی دارد که می‌تواند الگویی ارزشمند برای ایران‌شناسان باشد.
وی یکی از نقاط قوت کتاب را در ترکیب نگاه به «ایل، ده و شهر» دانست که برخلاف سنت غالب مطالعات روستا یا شهر، رویکردی جامع به ساختارهای اجتماعی منطقه دارد.
وی همچنین با تحسین نگاه میان‌رشته‌ای پروژه، به حضور تخصص‌هایی نظیر دامپزشکی در تحلیل مناسبات انسان و دام در منطقه اشاره کرد و آن را روشی نو و اثرگذار دانست.
با این حال، یوسفی‌فر نقدهایی جدی نیز مطرح کرد؛ از جمله غیبت صدای ایرانیان در روایت کتاب، محدود بودن پژوهش به منطقه مرودشت و عدم تعمیم‌پذیری یافته‌ها، و عدم توجه کافی به ساختارهای حقوقی زمین اشاره نمود.
وی همچنین به عدم ارائه راهکارهای مدیریتی در کتاب اشاره کرد و گفت: کتاب در شناخت مسائل دقیق عمل کرده، اما کمتر به پیشنهاد سیاست‌گذاری‌های عملی پرداخته است که در سنت مطالعاتی ژاپنی‌ها معمولاً دیده می‌شود.
در پایان نشست، پیام تصویری پروفسور ریویچی هارا، از اعضای گروه پژوهشی پخش شد که به بررسی تغییرات ساختار مالکیت زمین‌های زراعی پس از انقلاب اسلامی پرداخت و کتاب را پژوهشی میدانی درباره انقلاب نیز دانست.
نشست با طرح پرسش‌ها و تبادل‌نظر میان حاضران به پایان رسید. مسئولان بنیاد ایران‌شناسی ابراز امیدواری کردند که برگزاری این نشست، آغازی برای توجه گسترده‌تر به مطالعات میدانی، بلندمدت و میان‌رشته‌ای در حوزه ایران‌شناسی باشد و زمینه‌ساز بهره‌مندی نسل جدید پژوهشگران از چنین منابع ارزشمندی گردد.
انتهای پیام