شهادت امام علی‌بن‌موسی الرضا(ع)، هشتمین پیشوای شیعیان، نه تنها ضایعه‌ای عظیم در تاریخ تشیع، بلکه نقطه عطفی در تاریخ فرهنگ و معنویت ایران و جهان اسلام است. حضور پرنور ایشان در توس و مظلومیت شهادتشان، یادآور وفاداری به حق، صبر و پایبندی به آموزه‌های الهی است که تا امروز چراغ هدایت و الگوی زندگی پاک برای انسان‌ها باقی مانده است. به‌مناسبت نزدیک شدن به ایام شهادت و سوگواری امام رضا(ع)،
حجت‌الاسلام امیرعلی حسنلو، استاد حوزه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه، در این خصوص یادداشتی در اختیار ایکنای خراسان رضوی قرار داده است که در ادامه می‌خوانیم؛
زیارت در فرهنگ اسلامی جایگاهی ویژه دارد و در طول تاریخ، همواره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین راه‌های تقویت ایمان و پیوند معنوی میان انسان و حقیقت الهی مطرح بوده است. زیارت قبور پیامبران و اولیای الهی، افزون بر ثواب معنوی فراوان، آرامش روحی و روانی عمیقی را برای زائران به ارمغان می‌آورد. این آرامش نه صرفاً یک حالت عاطفی گذرا، بلکه نوعی اطمینان قلبی و گشایش روحی است که در پرتو ارتباط با ولیّ خدا حاصل می‌شود. در میان این زیارت‌ها، زیارت امام رضا(ع) جایگاهی خاص و منحصر به فرد دارد، چراکه روایات فراوانی در فضیلت آن وارد شده و تجربه تاریخی ملت‌ها نیز بر آثار روحی و معنوی آن گواهی می‌دهد.
امام رضا(ع) در سرزمینی دور از مدینه و کانون اهل‌بیت(ع) به شهادت رسیدند و مزار ایشان در خراسان، به پناهگاه معنوی میلیون‌ها انسان تبدیل شد. این غربت و دوری، خود عامل مهمی در برجستگی زیارت آن حضرت است. به‌گونه‌ای که اهل‌بیت(ع) بارها به این نکته اشاره کرده‌اند که زیارت امام رضا(ع) فضیلتی هم‌سنگ یا حتی برتر از زیارت دیگر ائمه(ع) دارد.
از منظر روان‌شناسی دینی،
زیارت امام رضا(ع) مرهمی بر دل‌های شکسته و آرام‌بخش روح‌های آزرده است. بسیاری از کسانی که در مشکلات روحی، اجتماعی و خانوادگی گرفتار شده‌اند، با حضور در حرم مطهر رضوی احساس سبکی و آرامش کرده و گشایش در زندگی خود یافته‌اند. تجربه‌های شخصی و عمومی مردم نشان می‌دهد که ارتباط قلبی با امام رضا(ع) و حضور در حرم ایشان، اضطراب‌ها را کاهش داده و امید به آینده را در دل‌ها زنده می‌کند. این همان حقیقتی است که بزرگان دین بر آن تأکید کرده‌اند: زیارت، کلید گشایش و یکی از راه‌های رسیدن به آرامش درونی است، به‌ویژه اگر با ایمان قلبی و معرفت نسبت به مقام امام همراه باشد.
زیارت یک سفر کامل معنوی است، سفری که می‌تواند در هر گام، انسان را به رشد روحی برساند. این نکته بدان معنا نیست که هر زائری بدون آمادگی و معرفت به این رشد دست می‌یابد، بلکه مقصود آن است که زیارت ظرفیت عظیمی برای رساندن انسان به مراتب بالای معنویت دارد، چنانچه کسی با معرفت به زیارت برود، هر قدم او ثواب حج مقبول را دارد. امامان معصوم(ع) در روایات متعدد، زیارت امام رضا(ع) را معادل ده‌ها هزار حج دانسته‌اند و حتی در برخی نقل‌ها آمده است که این زیارت برابر با یک میلیون حج مقبول است، مشروط به اینکه زائر «عارفاً بحقه» باشد؛ یعنی امام را با شناخت مقام و منزلت او زیارت کند.
توجه به اسرار حج، کلید فهم اسرار زیارت است. حج نمادی از سفر الی‌الله است و اعمال آن هر یک رمزی معنوی دارد: احرام، نماد ترک تعلقات دنیوی، طواف، رمز حرکت عاشقانه به‌سوی خدا، سعی بین صفا و مروه، نشانه تلاش در راه ایمان و تقوا و وقوف در عرفات، یادآور ایستادن در موقف قیامت است. هنگامی‌که انسان به این رموز بیندیشد و سپس برای زیارت امام رضا(ع) قدم بردارد، خواهد دانست که این سفر نیز نوعی حج است؛ زیرا حرکت به‌سوی ولیّ خدا همان حرکت به‌سوی خداست. امام، باب‌الله است و تنها از این باب می‌توان به معرفت حقیقی توحید رسید و این حقیقت در روایات به‌صراحت آمده است.
پیامبر اکرم(ص) فرمودند:«پاره تن من در خراسان دفن خواهد شد، هر گرفتاری که او را زیارت کند، خداوند گشایشی در کار او قرار می‌دهد و هر گنهکاری که به زیارت او رود، خداوند گناهانش را می‌آمرزد.» امام علی(ع) نیز خبر دادند که یکی از فرزندانشان به غربت در خراسان شهید خواهد شد و هرکس او را زیارت کند، مشمول مغفرت الهی می‌شود. امام کاظم(ع) نیز در روایتی طولانی ثواب زیارت فرزندشان امام رضا(ع) را معادل هفتاد هزار حج، بلکه بسیار بیشتر بیان کرده‌اند.
در کنار این، روایاتی نیز وجود دارد که از برتری زیارت امام رضا(ع) نسبت به زیارت دیگر ائمه سخن می‌گوید. امام جواد(ع) در پاسخ به پرسش یکی از یاران فرمودند: «زیارت پدرم افضل است، زیرا اباعبدالله الحسین(ع) را همه مردم زیارت می‌کنند، اما پدرم را جز خواص شیعه زیارت نمی‌کنند.» این سخن، نشانه‌ای از غربت امام رضا(ع) و دشواری سفر به خراسان در آن دوران است. عبدالعظیم حسنی(ع) نیز نقل می‌کند که وقتی بین زیارت امام حسین(ع) و امام رضا(ع) مردد شد، امام جواد(ع) با اشک فرمودند: «زائران حسین(ع) بسیارند، اما زائران پدرم اندک‌اند.» بنابراین، برتری زیارت امام رضا(ع) به خاطر غربت است.
به همین سبب است که بزرگان دین، زیارت امام رضا(ع) را «حج فقرا» دانسته‌اند. کسی که توان رفتن به حج را ندارد، می‌تواند با زیارت حضرت، از ثواب‌های عظیم بهره‌مند شود. در عین حال، این زیارت صرفاً یک عمل فردی نیست، بلکه نقشی تمدن‌ساز و فرهنگ‌آفرین دارد. حرم امام رضا(ع) همواره مرکزی برای گردهمایی مؤمنان، نشر معارف دینی و وحدت میان مسلمانان بوده است.
بنابراین، زیارت امام رضا(ع) مجموعه‌ای است از ثواب معنوی، آرامش روحی، رشد معرفتی و نقش اجتماعی تمدنی. این زیارت پلی است میان دل‌های مشتاق و حقیقت توحید، راهی است برای کاهش رنج‌ها و گشایش در مشکلات و ابزاری است برای تقویت فرهنگ دینی و همبستگی امت اسلامی. هرچه این زیارت با معرفت، عشق و ایمان بیشتری همراه باشد، آثار آن در زندگی فردی و اجتماعی انسان آشکارتر خواهد شد.
انتهای پیام