چرایی تقوا در دیدگاه امام علی(ع)

به گزارش ایکنا از خراسان‌رضوی، محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاة و مفسر قرآن کریم، امروز، ششم شهریورماه در نشست مجازی با موضوع «10 نکته برای چرایی تقوا در حفظ وجود و جان انسان»، اظهار کرد: در خطبه ۸۳ نهج‌البلاغه، امیرالمؤمنین امام علی(ع) وارد بحث چرایی تقوا می‌شوند و به این پرسش پاسخ می‌دهند که چرا انسان باید تقوای الهی داشته باشد؟ چرا باید ساز و کار خدا را در حفظ جان، روح و حتی جسم خود بر هر ساز و کار و راه دیگری مقدم بدارد؟ ایشان در ادامه، 10 علت برای ضرورت تقوا بیان می‌کنند.

 

وی ادامه داد: اگر گفته شود «اکرم علی العالم»؛ یعنی علی را به‌سبب عالم بودنش اکرام کنید، در واقع علت حکم بیان شده است. این روش را «تعلیق حکم بر وصف» می‌نامند. قرآن کریم نیز در آیات متعدد چنین روشی را به کار می‌گیرد، چنان‌که می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ؛ ای مردم! تقوای خدایی را پیشه کنید که شما را آفریده است».

 

صاحب تفسیر مشکاة بیان کرد: در این آیه، خداوند علت ضرورت تقوا را بیان می‌کند. چرا باید تقوا را از خدا گرفت؟ زیرا او خالق انسان است و آفریننده این وجود. پس اوست که می‌داند چه چیزی انسان را حفظ می‌کند و این همان قاعده‌ای است که امام علی(ع) در خطبه ۸۳ نهج‌البلاغه به کار می‌گیرند و می‌فرمایند: شما را به تقوای خدایی توصیه می‌کنم که دلایل و حکمت‌های آن را نیز بیان کرده است.

 

انصاری گفت: یکی از این دلایل آن است که خداوند، برای انتقال حقایق، در قرآن قالب‌های گوناگون را به کار می‌برد، گاه سخنان حکیمانه، گاه براهین عقلی، گاه نصایح و اندرزها و گاه بیان مستقیم و  غیرمستقیم. یکی از زیباترین این روش‌ها، آوردن «امثال» است: «وَلَقَدْ ضَرَبْنَا لِلنَّاسِ فِي هَذَا الْقُرْآنِ مِن كُلِّ مَثَلٍ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ؛ ما در این قرآن برای مردم از هر مثالی آوردیم تا متذکر شوند».

 

وی افزود: ویژگی تمثیلات قرآنی این است که حقایق دشوار و عمیق را در قالبی ساده، روشن و قابل فهم برای همگان بیان می‌کنند. برای نمونه، خداوند در آیه «اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا كَمَاءٍ أَنْزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاءِ» حقیقت زندگی دنیا را به بارانی از آسمان تشبیه می‌کند که گیاه می‌رویاند، به اوج می‌رسد، سپس پژمرده و خشک می‌شود و از میان می‌رود. تمام چرخه زندگی انسان از طفولیت، جوانی و بالندگی تا پیری و مرگ در این مثال زیبا و روشن بازگو شده است. عظمت این تمثیل در آن است که از طبیعت پیرامون آب، باد، خاک، خورشید، تاریکی و روشنایی بهره می‌گیرد تا حقایق بلند برای همگان قابل درک شود.

 

صاحب تفسیر مشکاة بیان کرد: دلیل دیگری که امام علی(ع) در خطبه ۸۳ برای ضرورت تقوا بیان می‌کنند، این است که خداوند برای انسان‌ها «اجل» معین کرده است: «وَوَقَّتَ لَكُمُ الْآجَالَ؛ خداوند پایان عمر شما را تعیین کرده است».

 

انصاری اظهار کرد: از همان آغاز آفرینش، در علم الهی، سهم و بودجه‌ای مشخص برای عمر هر انسان معین شد. یکی ۵۰ سال، دیگری ۶۰ یا ۷۰ سال. این اجل همان محدوده‌ای است که انسان برای زندگی در اختیار دارد و البته خداوند راه‌هایی نیز قرار داده است تا در صورت بهره‌گیری درست، عمر افزایش یابد، چنان‌که اعمال نیک و خدماتی که نفعشان به مردم می‌رسد، سبب طولانی‌تر شدن عمر می‌شود. از سوی دیگر، اگر وجود انسانی مستعد و شایسته بهره‌مندی از آن فرصت نباشد، خداوند از عمر او می‌کاهد، چراکه ماندن او جز آزار و آسیب به دیگران ثمری ندارد.

 

وی گفت: بنابراین، وقتی خداوند زمان زندگی را مشخص کرده و عمر انسان محدود است، باید دانست که وقت بسیار تنگ و فرصت‌ها کوتاه است. اعمال فراوان و راه طولانی است، اما زمان اندک. چشم برهم‌زدنی، سالی پایان می‌یابد و سالی دیگر آغاز می‌شود. هیچ قدرتی توان توقف گذر زمان را ندارد، پس انسان باید از حداقل فرصت، حداکثر بهره را ببرد و این همان معنای تقواست: مدیریت فرصت‌های کوتاه برای دستیابی به بالاترین بهره‌ها.