وی با اشاره به اینکه در تفاسیر گذشته، مقوله‌ای به نام جریان‌شناسی سیاسی وجود نداشت، تصریح کرد: مفسران قدیم و حتی بسیاری از مفسران معاصر، هنگام رسیدن به آیاتی که به گروه‌های مختلف اشاره دارد، صرفاً به ترجمه لغوی بسنده کرده و می‌گویند مؤمنین کسانی‌اند که ایمان آوردند و منافقین دورو هستند اما امروز علمی به نام جریان‌شناسی سیاسی وجود دارد که به ما کمک می‌کند تا بفهمیم این گروه‌ها صرفاً افراد پراکنده نبودند بلکه جریان‌های اجتماعی با ریشه‌ها، ایدئولوژی، تشکیلات و اهداف مشخص بودند.
استاد حوزه و دانشگاه افزود: بی‌توجهی به این جریان‌ها منجر به سطحی‌نگری در فهم قرآن، افتادن در دام تفسیر به رأی و ناتوانی در درک نظام فکری منسجم قرآن می‌شود، مهم‌تر از همه، بدون این شناخت، نمی‌توان به شبهات امروزی پاسخ داد، برای مثال، موضع قرآن نسبت به یهود در دوره مکه، تمجیدی و الگوبردارانه است، در سال اول مدینه بر اساس «میثاق مدینه» شهروندانی محترم هستند، پس از عهدشکنی به مخالفان حکومت تبدیل می‌شوند و نهایتاً با دست بردن به شمشیر، دشمن تلقی می‌شوند، اگر این سیر تحول را نشناسیم، نمی‌توانیم به شبهه‌ای که با استناد به آیات مکی، یهودیان را تطهیر می‌کند، پاسخ دهیم.
مهاجرنیا ضمن تشریح چهار جریان مطرح در سوره فتح گفت: جریان اول مؤمنین و اصولگرایان و متدینین پایبند به اصول حکومت اسلامی و وفاداران به حکومت نوپای مدینه هستند، طیف حزب‌اللهی آن روز بودند که در تمام ۸۴ جنگ دوران مدینه پای کار ایستادند، خداوند در این سوره «سکینه» و آرامش را بر قلوب آنها نازل کرد و ویژگی‌های این جریان، ایمان راسخ، تسلیم‌ناپذیری در برابر دشمن، روحیه جهاد و ایثار، صبر و تاب‌آوری، اتحاد و برادری و اطاعت محض از فرماندهی بود، بیعت رضوان نماد پای کار بودن همین جریان بود.
وی با اشاره به جریان دوم که جریان نفاق و دشمن داخلی با رهبری عبدالله بن اُبَیّ بود، بیان کرد: جریان منافقین یک جریان دورو و دارای تشکیلات بود که رهبری آن را عبدالله‌بن ابی برعهده داشت، عبدالله بن ابی که قرار بود پادشاه مدینه شود، با ورود پیامبر (ص) جایگاه خود را از دست داد و کینه به دل گرفت. او و طرفدارانش در ظاهر مسلمان بودند اما در باطن برای زمین‌گیر کردن حکومت تلاش می‌کردند، کارشکنی آنها در جنگ احد با برگرداندن ۳۰۰ نفر از سپاه اسلام، ساختن مسجد ضرار، شایعه‌پراکنی و همکاری پنهانی با یهودیان و مشرکین قریش از جمله اقدامات این جریان بود. حضور عبدالله‌بن ابی در ماجرای حدیبیه و ایجاد تشکیک در وعده‌های پیامبر (ص)، نقش مخرب این جریان را در این واقعه تاریخی نشان می‌دهد.
مهاجرنیا سومین جریان را، جریان مشرکین و دشمنان اصلی در مکه معرفی کرد و افزود: جریان مشرکین مشخصاً اهالی مکه و قریش و دشمن اصلی اسلام بودند و با بستن راه بر مسلمانان، زمینه‌ساز صلح حدیبیه شدند، این جریان با ایدئولوژی بت‌پرستی و شرک، دشمنی آشکار خود را با حکومت اسلامی نشان داد و به عنوان یک قطب مخالف، تأثیر مستقیمی بر وقایع داشت.
وی چهارمین جریان را جریان مُخَلَّفین و بازماندگان ترسو و بدگمان به خدا دانست و اظهار کرد: جریان چهارم مُخَلَّفین یعنی بادیه‌نشینان اطراف مدینه بودند که از شرکت در سفر حدیبیه سر باز زدند و براساس آیه ۱۱ سوره فتح، ادعای آنها مبنی بر گرفتاری‌های شغلی و خانوادگی بود که رد می‌شود و قرآن دلیل اصلی عدم حضور آنها را سه چیز معرفی می‌کند، اول، ترس و گمان باطل مبنی بر اینکه پیامبر (ص) و مؤمنین از این سفر زنده برنمی‌گردند. دوم، بدگمانی به خدا «ظَنَّ السَّوءِ» و باور به اینکه خدا قدرتی برای یاری مؤمنان ندارد که این مرز کفر است و سوم، قرآن اینها را «قَومًا بُورًا» یعنی یک قوم هلاک‌شده، ورشکسته و از رده خارج معرفی می‌کند.
مهاجرنیا با اشاره به اینکه جریان‌شناسی، کلید اصلاح جامعه و فهم دین است، تأکید کرد: شناخت این جریانات سیاسی برای تحلیل درست پدیده‌های اجتماعی، درک پویایی تحولات، فهم قطب‌بندی‌ها و شکاف‌های اجتماعی، و مهم‌تر از همه، برای اصلاح شرایط جامعه ضروری است، اگر امروز در مباحثی مانند وفاق ملی موفق نیستیم، به این دلیل است که جریان‌شناسی دقیقی از ریشه‌های اختلاف نداریم و به ظواهر بسنده می‌کنیم.
وی در پایان گفت: وعده فتح مبین در سوره فتح، به جریان مؤمنین داده شده است، نه سه جریان دیگر. فهم عمیق این فتح‌الفتوح الهی در گرو شناخت دقیق این است که این پیروزی در مقابل کدام جریان‌ها و با تکیه بر کدام جریان به دست آمد.
انتهای پیام