عوامل کاهش و افزایش گرایش به اعتیاد

به گزارش ایکنا از قم، محمدتقی غلامی، روانشناس و استاد دانشگاه در اولین نشست از سلسله نشست‌های توانمندسازی روان یار با عنوان «اصول پیشگیری از اعتیاد و مواد مخدر» که امروز ٣٠ شهریورماه در بستر رویتاب به همت جهاددانشگاهی قم برگزار شد، با اشاره به اینکه در گذشته، نگاه به اعتیاد و افراد وابسته به مواد، نگاهی تحقیرآمیز بود، اظهار کرد: امروز متأسفانه شاهد آن هستیم که این مسئله به درون خانواده‌ها و تقریباً همه قشر‌ها نفوذ کرده است. در گذشته برخی افراد به صورت محدود مصرف می‌کردند، اما اکنون با گسترش مواد ترکیبی، صنعتی و سنتی، الگوی مصرف به طور کامل تغییر کرده است.

این روانشناس با تأکید بر مسئولیت اجتماعی در قبال این معضل، بیان کرد: ما به عنوان معلم، مدیر، مشاور یا هر نقش دیگری، در برابر جامعه خود مسئولیم و آمار‌ها گویای عمق فاجعه است، چرا که حدود ۱۱ هزار جانباز و ۳ هزار و ۸۰۰ شهید در راه مبارزه با پدیده شوم مواد مخدر داشتیم، این آسیب اجتماعی هزینه‌های فراوانی برای ما داشته و بنابراین، باید تمرکز اصلی را بر «پیشگیری» قرار دهیم.

این روانشناس و پژوهشگر تصریح کرد: امروزه برای توصیف دو موضوع مهم «اعتیاد» و به‌ویژه اصول «پیشگیری از آن» بیشتر از واژه «وابستگی» یا Dependency برای توصیف این پدیده استفاده می‌شود؛ یعنی زمانی که یک فرد به‌صورت مستمر و فرایندی به مواد خاصی وابسته می‌شود.

وی با بیان اینکه وابستگی یک فرایند تدریجی دارد، گفت: اولین گام کنجکاوی است و یک غریزه ذاتی محسوب می‌شود؛ همچنین باور‌های نادرستی مانند (مصرف تفننی مشکلی ندارد) یا (مواد انسان را جوان نگه می‌دارد) به عنوان دومین مرحله، زمینه‌ساز سومین مرحله یعنی میل و تمایل هستند، یعنی با شکل‌گیری باور‌های غلط، میل به مصرف ایجاد می‌شود.

غلامی ادامه داد: در مرحله چهارم، که اولین مصرف فرد رخ می‌دهد، معمولاً در جمع دوستان اتفاق می‌افتد و به دلیل تأثیر بر سیستم عصبی و ترشح دوپامین، حالتی خوشایند ایجاد می‌کند و در نهایت، تکرار مصرف و وابستگی شکل می‌گیرد؛ بر اساس استاندارد‌های تشخیصی، تداوم مصرف تا ۱۲ ماه می‌تواند نشان‌دهنده اعتیاد باشد.

این روانشناس با بیان اینکه نشانه‌های اولین مصرف در همه مواد مخدر تقریبا مشابه است، گفت: دو نشانه اصلی که تقریباً در همه مواد مشترک است، تغییر در الگوی خواب و اشتهاست. البته بسته به نوع ماده، نشانه‌های دیگری مانند قرمزی چشم یا تغییرات رفتاری نیز ممکن است دیده شود.

غلامی با اشاره به اینکه مدل‌های پیشگیری به سه صورت دسته بندی می‌شوند، گفت: پیشگیری عمومی شامل؛ آموزش همگانی در سطح جامعه، مدرسه، دانشگاه و محله، پیشگیری انتخابی به معنای هدف‌گیری گروه‌های پرخطر مانند نوجوانان دارای نقص عضو یا مشکلات خانوادگی و در نهایت پیشگیری نشانه‌دار؛ هدف‌گیری افرادی که اولین تجربه مصرف را داشته‌اند.

این پژوهشگر و مدرس دانشگاه با بیان اینکه کانون‌های اصلی پیشگیری از طریق خانواده است، بیان کرد: محیط‌های آموزشی؛ از پیش‌دبستانی تا دانشگاه، با رعایت پروتکل‌های سن‌محور، محله‌ها و اماکن مذهبی با استفاده از ظرفیت مساجد و محله‌های پرخطر، محیط‌های کاری از ظریق آموزش کارکنان کارخانه‌ها و مراکز صنعتی، از جمله محیط‌های موثر در حوزه پیشگیری هستند.

وی با بیان اینکه عوامل خطر و عوامل محافظتی نقش مهمی در این فرآیند دارد، تصریح کرد: عوامل خطر که احتمال گرایش به مواد را افزایش می‌دهند مانند ضعف درسی، اعتماد به نفس پایین، یا مصرف مواد در خانواده و عوامل محافظتی؛ عواملی که از گرایش به مواد جلوگیری می‌کنند مانند روابط حمایتی، فعالیت‌های ورزشی و اجتماعی لذا ما در پیشگیری باید عوامل خطر را کاهش و عوامل محافظتی را تقویت کنیم.

غلامی اضافه کرد: اعتیاد یک بیماری پیچیده است که مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد، وقتی مغز به عنوان فرمانده بدن آسیب ببیند، درمان بسیار سخت خواهد بود؛ به همین دلیل، نرخ عود اعتیاد بسیار بالاست و تنها درصد کمی از افراد به بهبودی پایدار دست می‌یابند.

غلامی در پایان با تأکید بر راهکار‌های پیشگیری یادآور شد: راهکار‌های پیشگیری شامل، توسعه برنامه‌های آموزشی، اطلاع‌رسانی مستمر، توسعه فعالیت‌های جایگزین، تقویت لنگر‌های ارتباطی و در نهایت هرچه فرد، ارتباطات اجتماعی و خانوادگی قوی‌تری داشته باشد، کمتر به سمت مواد گرایش پیدا می‌کند.