حجت‌الاسلام و المسلمین احمد مبلغی، رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) درباره مبانی و اصول فکری گروه‌هایی مانند داعش گفت: اصولا دین در مرحله فهم شدن و به تعبیر امروزی قرائت شدن وضعیت‌های متفاوتی را از سرگذرانده و می‌گذراند؛ مشکل اول در فهم دین آن است که بسیاری از نگاه‌ها به دین تجزیه‌ای است.
3 نوع خطا در فهم دین و تولد تفکر تکفیری
وی در توضیح این مطلب اظهار کرد: یعنی افراد دین را به بخش‌های مختلف تجزیه می کنند و هر بخش را جداگانه تفسیر می‌کنند و این یک خطای بزرگ در فهم دین است و بسیاری از اشتباهاتی که در شناخت دین و معرفت دینی حاصل می‌شود از خاستگاه مطالعات مبتنی بر تجزیه و بخش‌بخش کردن دین است.
مبلغی افزود: عامل دیگر بروز خطا در فهم دین این است که نگاه بسیاری از انسان‌ها به دین براساس یک تفکرفلسفی نیست. در واقع فقدان یک نگاه فلسفی عامل خطای انسان‌ها در فهم دین است.
وی عنوان کرد: منظور از نگاه فلسفی، یعنی مطالعه منسجم و منظمی که بتواند هدف دین و کارکردهای دین در اجتماع را معیار قرار دهد و با لحاظ آن کارکردها به سمت فقه و سلوکیات دینی بیاید و این فقه و سلوکیات دینی را دائما با آن اهداف و کارکردها مورد محک قرار دهد.
رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس تأکید کرد: لذا نبود یک نگاه فلسفی در فهم دین، اشتباه بزرگی است که دین را به سمت سخت‌گیری‌های شکننده پیش می‌برد و از درون این سختگیری‌ها نحله‌ها و گروه‌های سلفی و پرخشونت بیرون می‌آیند.
وی یادآور شد: امام محمد باقر(ع) درباره خوارج به این مضمون می‌فرمایند که خوارج دین را سخت می‌گرفتند در حالی که دین سخت نیست. این بیان اشاره به این مسئله دارد که هر کسی که به سمت فهم دین می رود باید برخوردار از تحلیل باشد. ویژگی دین همان‌طور که رسول اکرم(ص) فرمودند «سهله» و «سمحه» است و قرائت سخت‌گیرانه خوارج به دلیل نداشتن نگاه تحلیلی به دین و یا به تعبیر امروز فقدان نگاه فلسفی بوده است.
مبلغی اضافه کرد: به عبارتی خوارج قادر به این نبودند که بفمهند، دین و شریعت اسلامی سهله و سمحه است و بدون محک زدن دیدگاه‌های خود نسبت به فقه، شروع به شناخت دین کردند.
رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس اظهار کرد: عامل سوم در شکل‌گیری تفکرات سلفی و قرائت‌های سخت‌گیرانه از دین این است که اصولا انسان‌ها دین را در فضای فکری و یا در یک گفتمان فکری مطالعه نمی‌کنند و خارج از این گفتمان به سر می‌برند و نتیجه، آن می‌شود که به صورت مرتب از نگاه‌های اولی، فطری، بدیهی و روشن دوری گزینند و تا ناکجاآبادها به پیش می‌روند.
دوری ازنگاه فطری به دین و زایش فهم خشن از دین
وی تصریح کرد: بعد از مدتی دوری از آن وضعیت و خاستگاه اولیه ظهور دین، که در قرآن «فطرت» دانسته شده است؛ «فطره الله التی فطر الناس علیها»، تفکر سخت و دور از فطرت به زایش خشونت منجر می‌شود و در ادامه، خشونت، خشونت می‌زاید و اگر زمام مطالعه دینی از دست فطرت به درآمد دیگر هیچ تضمینی نیست که به جاهای سختی که تمام لطافت‌ها و زیبایی‌های دین را به کام خود فرو ببرد، نرود که همین طور هم بوده است.
مبلغی اظهار کرد: لذا این سه عامل، خاستگاه تفکر سخت‌گیرانه خشونت‌گرای سلفی نسبت به دین است و همیشه چنین قرائت‌های سختی از دین بوده است و امروز هم وجود دارد. البته با این تفاوت که در روزگاران نخست اسلام این تفکر وجود داشت و خطراتی هم ایجاد کرد و حتی در زمان معصومین این تفکر خوارجی سرسخت در مقابل امیرالمومنین علی(ع) به مقابله برخاست.
وی ادامه داد: آنچه که امروزه وجود دارد این است که این تفکر سلفی از یک استحکام هم برخوردار شده است، به این معنی که لایه‌های تاریخی به خود گرفته است و خود را مبتنی بر اقوال و حرکت‌هایی در گذشته می‌بیند.
ضرروت مشارکت شیعه و سنی در جریان گفتمان‌ساز ضدتکفیری
مبلغی درباره راهکار مقابله با تفکر تکفیری و خشونت‌طلب گفت: اصولا انجام یک انقلاب فکری نسبت به معرفت دینی در فضای اسلام، به تنهایی توسط شیعه یا اهل سنت امکان‌پذیر نیست. این انقلاب فکری به شرطی قابل انجام است که شیعه و سنی با مشارکت هم در یک جریان گفتمان‌ساز ضد تکفیری حضور به هم برسانند بدون اینکه هیچ کدام بخواهد فکری را از دیگری قرض بگیرد.
وی اظهار کرد: در واقع شیعه و سنی می‌توانند با تکیه بر منابع اصلی و روش خود این کار را به پیش ببرند و هر دو بتوانند یک گفتمان غیرتکفیری از دین را ایجاد کنند و این امر سهل و آسانی است به شرطی که مقدمات آن ایجاد شود و آن زمان است که می‌توانند ریشه‌های سلفی‌گری تکفیری و افراطی را خشک کنند.
رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس تأکید کرد: به نظر من مشکل اصلی آن است که روش مطالعه دینی دچار نقص وکمبود است. درست است که بسیاری از مسلمانان تکفیری نیستند اما چون در مطالعه دین از نقص روشی رنج می‌برند خود به خود فضایی فراهم می‌شود تا گروه‌هایی که دارای وضعیت اجتماعی، فکری و روحی خاصی هستند در شرایط نارسایی روشی به سمت تکفیر بروند و رشد پیدا کنند.
پیروی از شیوه امام علی(ع) در مقابله با خوارج در برابر تکفیری‌های امروز
مبلغی با بیان اینکه روش امام علی(ع) در مقابله با خوارج این بود که برشکل مطالعه دین در مقابل خوارج تکیه کرد، عنوان کرد: اگر شکل مطالعه دین به عنوان یک روش پابگیرد جایی برای سلفی‌گری و فهم خشن از دین باقی نمی‌ماند یا اگر هم بماند دیدگاه غالب یا دارای قدرت مانور در جهان اسلام نخواهد بود.
وی در پایان اظهار کرد: مشکل ما در روش مطالعه دین این است که خصایص دین را در مطالعه دین نادیده می‌گیریم. مطالعات دینی ما به صورت مجمع‌الجزایر پراکنده و نه در قالب یک مجموعه انجام می‌گیرد ومطالعه دین با نگاه فلسفی صورت نمی گیرد که اگر این سه مشکل رفع شود فهم دین دچار خطاهایی که از درونش تفکر سلفی خارج شود نخواهد شد.