به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نمایشگاه کتاب همان طور که جایگاهی برای عرضه آثار ادبی است، رویکرد هنری نیز دارد و ناشرانی که آثاری در عرصه هنر تولید کرده‌اند، در این نمایشگاه حضور یافته و کتاب‌های خود را عرضه می‌کنند. در این گزارش نگاهی به این رویکرد داریم.
ناشران کتاب با موضوع هنر را می‌توان به دو دسته ناشران تخصصی و ناشرانی که در کنار کثرت موضوعاتی که به آن می‌پردازند به موضوع فرهنگ و هنر نیز توجه دارند تقسیم کرد؛ هر ساله در میان خیل عظیم ناشران حاضر در نمایشگاه بین‌الملل کتاب تهران، حضور ناشران تخصصی هنر و ناشران به عنوان یکی از جذابترین بخش‌های نمایشگاه محسوب می‌شود که البته صرف‌نظر از تنوع موضوعات و رشته‌هایی که به آن می‌پردازند، در طراحی غرفه‌های خود از یک خلاقیت هنری که موجب ترغیب بازدیدکنندگان به تورق کتاب‌های به نمایش درآمده خواهد شد.
صرف‌نظر از این خلاقیت در زمینه طراحی غرفه‌ها که به شکل شخصی از سوی ناشر در نمایشگاه پیاده می‌شود، اختصاص مکان مناسب و جانمایی درخور مسئولان اجرایی نمایشگاه نیز از جمله نکات پراهمیتی است که اقبال بازدیدکنندگان را برای حضور در غرفه‌های ناشران هنری در پی دارد که متأسفانه در نمایشگاه امسال کمتر شاهد این ویژگی بودیم و به محض ورود به شبستان محل برگزاری نمایشگاه اگر از همان ابتدا قصد حضور در غرفه انتشارات خاص هنری را داشته باشیم، قادر به یافتن آنها نیستیم؛ چرا که معمولاً در پیچ و خم راهروهای تو در توی غرفه‌های ناشران قرار گرفته‌اند و البته هیچ نشانه و راهنمایی نیز برای پیدا کردن محل استقرار غرفه‌های آنها وجود ندارد؛ در این میان تنها یک نشر تخصصی حوزه فرهنگ و هنر یعنی انتشارات سوره مهر حوزه هنری اقدام به این اطلاع‌رسانی از همان ورودی شبستان کرده که با نصب بنرهایی حداقل مکان استقرار خود را در راهروی شماره 27 اعلام کرده است.
آثار فلسفی بیشتر به فلسفه هنر غرب اختصاص دارند
بخشی از ناشران تخصصی هنر نمایشگاه کتاب تهران همچون طهوری قطره، چشمه، مرکز و... آثارشان را به شکل سنتی به فلسفه و خاستگاه هنر اختصاص داده‌اند، کما اینکه همچنان تأکید اغلب آثار به نمایش گذاشته شده در این غرفه‌ها فلسفه هنر غرب است و کمتر در میان آنها فلسفه اشراقی در زمینه هنر و ظهور این پدیده را در جهان اسلام می‌توان یافت؛ رسالات فلسفی افلاطون، بوطیقای ارسطو، نظریات هگل، دکارت و کانت در مورد زیباشناسی هنر تأکیدی است که این انتشارات در مورد فلسفه هنر غربی دارد؛ در حالی که شاید سزاوارتر این بود که آثار فلسفی مستشرقانی همچون ملاصدرا، فارابی و حتی ابن‌سینا نیز در باب هنر اسلامی نیز در دستور کار تولید این ناشران برای عرضه در نمایشگاه و در معرض دید بازدیدکنندگان و علاقه‌مندان قرار گیرد.
آثار برخی از ناشران هنری جنبه کاربردی‌تر داشت و بیشتر آثار انتشارات سروش، امیرکبیر، ققنوس، جمال هنر و ... بیشتر به کتاب‌های مرجع هنری اختصاص داشتند. از فرهنگنامه‌های هنری گرفته تا سبک‌ها و اسلوب آموزش انواع رشته‌های هنری؛ اما این میان همچنان مداومت این ناشران بر شیوه‌های مرسوم هنرهای وارداتی است و مثلاً هیچ گاه وجه غالب کتاب‌های کاربردی و آموزشی آنها تأکید بر آثار آموزش هنرهای اسلامی و ایرانی نداشته است. از میان انبوه کتاب‌های آموزشی به ویژه در حوزه هنرهای تجسمی(اعم از گرافیک، نقاشی، نقاشی‌خط و...) کمتر با کتابی مواجه می‌شویم که به شکل تخصصی به نگارگری اسلامی، تشعیر و تذهیب، خوشنویسی و ... که از جمله مظاهر هنر دینی و اسلامی است.
نحوه چینش کتاب‌های هنری دسترسی مخاطبان را تا حدی ناممکن کرده است
سخن از طراحی غرفه‌های ناشران هنری و جانمایی آنها در بیست و هشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به میان آمد؛ برخلاف سال‌های قبل، اغلب غرفه‌های ناشران مرجع فرهنگ و هنر علاوه بر نامناسب بودن فضای اختصاص یافته به برپایی غرفه، خود از طراحی نامطلوب از نظر قفسه‌بندی کتاب‌ها، پیشخوان مراجعه بازدیدکنندگان و نحوه عرضه و خریداری کتاب برخوردار بودند. به طور مثال در غرفه انتشارات امیرکبیر قفسه کتاب‌هایی که به حوزه هنر اختصاص داشتند در دسترس بازدیدکنندگان قرار نداشته و نحوه چینش کتاب‌ها نیز در قفسه‌ها به شکلی نبود که حداقل عنوان هر کدام از آنها توسط مراجعان قابل خواندن باشد. هر چند که ممکن است عناوین برخی از آنها مرتبط با هنر دینی و اسلامی باشد.
انتشارات سروش با وجود آنکه به شکلی مناسب اقدام به عرضه کتاب‌های هنری خود کرده است و بازدیدکننده هر کتابی را که بخواهد می‌تواند با یادداشت، کد آن را از خزانه دریافت و خریداری کند، اما فضای بسیار کوچک و راهروهای باریکی را برای عرضه محصولات خود اختصاص داده بود که این امر در زمان ازدحام جمعیت در غرفه انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران برای بازدیدکنندگان ایجاد زحمت می‌کند.
حوزه کتاب‌های رسانه فاقد کتاب‌هایی در حوزه سینمای دینی و معناگراست
ضمناً با وجود توقعی که از این انتشارات در زمینه‌های تخصصی هنر و رسانه، تئاتر و سینما می‌رود، اما همچنان مطلب تازه‌ای از جمله محصولات سروش در این حوزه به چشم نمی‌خورد. سینمای هیچکاک، شیوه‌های متداول و نخ‌نمای فیلمنامه‌نویسی سیدفیلد و سینمای آرمان‌گرایی هیچکاک از جمله عناوینی است که در زمینه هنر سینما در قفسه‌های این انتشارات به چشم می‌خورد؛ در حالی که در زمینه سینمای ملی، سینمای دینی توقع عرضه محصولات جدیدی از این انتشارات می‌رفت که هم در زمینه مبانی نظری عرضه شود و هم در قالب فیلمنامه و شیوه‌های فیلمسازی و مجموعه‌سازی تلویزیونی با استفاده از تجارب و داشته‌های هنرمندان ایرانی.
به غیر از انتشارات سوره مهر حوزه هنری، مابقی قفسه غرفه‌های ناشران تخصصی هنری فاقد کتاب‌هایی با موضوع تئاتر و به ویژه نمایشنامه‌های ایرانی بودند. انتشارات نیلا، قطره، چشمه که معمولاً در سال‌های گذشته اهتمام ویژه به هنرهای نمایشی و به ویژه نشر نمایشنامه‌های ایرانی داشتند، در این دوره از نمایشگاه روی به عرضه نمایشنامه‌های خارجی و اغلب نمایشنامه‌های روسی که حتی ویراست بسیار قدیمی از ترجمه‌های آنهاست آورده بودند.
اما سوره مهر به لحاظ غرفه‌بندی و شیوه عرضه کتاب شاید به جرئت منضبط‌ترین انتشارات حوزه فرهنگ و هنر این دوره از نمایشگاه کتاب بود؛ تفکیک موضوعی کتاب‌ها، کدگذاری آنها برای خریداری و دریافت آسان آثار و همچنین فضای مناسبی که برای حضور بازدیدکنندگان طراحی شده بود این انتشارات را به ناشری نمونه در میان ناشران تخصصی هنر که اغلب کتاب‌های آن به حوزه فرهنگ و هنر ارزشی و انقلابی اختصاص داشت بدل کرده است.
حوزه هنری در زمینه انتشار هنرهای تجسمی اسلامی کم‌کار بوده است
با این وجود ضعف‌هایی نیز در کیفیت ارائه آثار این انتشارات مشهود است، به ویژه در حوزه هنرهای تجسمی که قفسه‌های کتاب این عرصه هنری در انتشارات «سوره مهر» بیشتر به بولتن‌ها و کتابنامه‌های رویدادهای هنرهای تجسمی حوزه هنری و به طور مثال سوگواره هنرهای عاشورایی و... اختصاص دارد که البته بروز این معضل ریشه در جای دیگری دارد و آن اینکه رویکرد چند سال اخیر حوزه هنری در حوزه فرهنگ و هنر انقلاب بیشتر سلیقه‌ای و بنا بر دغدغه مدیران آن معطوف به شعر و ادب انقلاب و دفاع مقدس بوده است، همچنان که قفسه‌های آثار ادبی و شعر انقلاب و دفاع مقدس همواره طی این سال‌ها مملو از عناوین جدید و تازه‌ای هستند و جا دارد تا مسئولان حوزه هنری به بسط و گسترش هنر انقلاب و نشر آثار مکتوب هنر انقلابی در عرصه و رشته‌های دیگر فرهنگی و هنری نیز اهتمام ویژه‌ای داشته باشند.
با مراجعه به برخی از ناشران که البته در حوره فرهنگ و هنر نیز کتاب‌هایی را به چاپ و نشر رسانده‌اند، بعضاً با برخی آثار هنری در حوزه دین نیز مواجه می‌شویم که البته عرضه نامناسب آنها، موجب غفلت مخاطبان از موجودیت آنها در نمایشگاه شده است؛ به طور مثال انتشارات ققنوس در قفسه هنرهای نمایشی خود به عرضه نمایشنامه «آسیدکاظم» نوشته مرحوم محمود استادمحمد پرداخته، اما عرضه این کتاب آنچنان نامناسب است که دوستداران این نمایشنامه‌نویس و پیشکسوت فقید تئاتر از وجود این کتاب بی‌خبر هستند.
آثار نقاشی، طراحی هنری و نگارگری؛ بخش جذاب آثار ناشران هنری
بخشی از ناشران هنری نیز همچون یاس‌نگار، یساولی و نگار و... به انتشار آثار نقاشی، طراحی هنری و نگارگری می‌پردازند. آثار به نمایش گذاشته شده این انتشارات حتی با فرض تکراری بودن در نمایشگاه کتاب همواره خالی از لطف نیست. آثار نگارگری دینی و اسلامی هنرمندانی همچون استاد محمود فرشچیان همیشه در غرفه‌های ناشران هنری نمایشگاه با استقبال چشمگیر مراجعان مواجه می‌شود که نشان از علاقه‌مندی اغلب آنها به هنر فاخر دینی و اسلامی دارد.
در پایان ذکر یک نکته ضروری به نظر می‌رسد که بخش ناشران فرهنگی و هنری نمایشگاه کتاب تهران همیشه با استقبال قابل توجه هنرمندان و دوستداران فرهنگ و هنر مواجه است و ضرورت دارد فضایی اختصاصی همچون ناشران حوزوی، ناشران دانشگاهی، ناشران کودک و نوجوان به آنها در نمایشگاه اختصاص یابد تا ارزش و اعتبار این بخش مهم نمایشگاه در غرفه‌بندی ناشران براساس ترتیب حروف الفبا به شکل پراکنده کاهش یابد.