به گزارش خبرگزاری بینالمللی قرآن (ایکنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «ترجمهشناسی قرآن کریم با رویکرد نظری و کاربردی مطالعه از سطح واژگان تا ساخت جمله» عصر 6 خردادماه با حضور احمد پاکتچی، نویسنده کتاب، آذرتاش آذرنوش و فرزان سجودی در سرای اهل قلم برگزار شد.
احمد پاکتچی در این نشست با معرفی کتاب خود گفت: کاری که در این کتاب انجام دادهام، یک دغدغه کاری بود، با توجه به اینکه در فضای ترجمههای گوناگون هستم و از طرفی در بحثهای زبانشناسی الگوهایی را برای ترجمه داریم و همچنین به این فکر بودم که یک کار میانرشتهای در این زمینه انجام دهم و این عوامل دست به دست هم داد و سبب شد این کتاب را به نگارش درآورم.
وی افزود: درباره نقد ترجمهها مقالات و کتابهای گوناگونی نوشته شده است و بسیاری از آنها کارهای شاخصی هستند که با وجود این همه نقد ترجمه به دنبال پیوند این موضوع با بحث زبانشناختی بودم؛ چرا که ترجمه به زبانهای گوناگون و یا چندین ترجمه به یک زبان که در حال حاضر وجود دارد، هزینههای بسیاری را تحمیل میکند؛ از این رو این بودجهها زمانی در مسیر مستقیم قرار میگیرند که بدانیم برای حل مشکلی است و صرف اینکه یک ترجمه را نپسندیم، اگر بخواهیم اقدام به ترجمه قرآن کنیم و این مشکلی را حل نخواهد کرد.
پاکتچی ادامه داد: بحثهای زیادی در سطح ادبیات، گفتمان، منطق، فرهنگ و ... وجود دارد که در این جلد از کتاب نیامده است و در کتابهای بعدی این کار انجام خواهد شد و به همین دلیل است که کتاب از سطح واژگان آغاز شده و تا ساخت جمله ادامه خواهد داشت و دلیل نامگذاری اثر نیز از همین رو است. همچنین در حال حاضر یادداشتهایی برای این سطوح از کتاب آماده شده است، اما تا تبدیل آن به کتاب مراحلی دارد.
این نویسنده با بیان اینکه اگر به طور مستقیم نظریههای ترجمهشناسی را بر قرآن پیاده میکردم با انتقاداتی مواجه میشدم، بیان کرد: در این کتاب ویژگیهای عمومی ترجمه، ویژگیهای ترجمه کتاب مقدس به عنوان یک کتاب دینی و ویژگیهای ترجمه قرآن را مورد بررسی قرار دادم و ذیل هر یک از این بحثها مثالهایی واقعی و نه تخیلی آوردهام که این کار را مقداری سخت کرد اما مبنای کارم این بود که بابی از کتاب را به صورت تخیلی باز نکنم و آنچه در هر باب نوشته میشود واقعیتی از ترجمههای بررسی شده باشد.
سجودی: نگارش کتاب با وسواس و دقت بالا
فرزان سجودی در ادامه این بحث درباره کتاب «ترجمهشناسی قرآن کریم» گفت: این کتاب با وسواس و دقت زیادی تألیف شده است و با مطالعه کتاب در خواهید یافت که از منابع گوناگونی استفاده شده و ترجمههای بسیاری مورد بررسی قرار دادهام.
وی افزود: این کتاب بر مبنای نظریه بنیادی نوشته شده که نظریهای قوام یافته مبتنی بر ترجمهشناسی است و هدف رسیدن به یک دستگاه و نظام انتقادی در حوزه ترجمههای قرآن بوده است. همچنین این کتاب ضمن اینکه ترجمهشناسی قرآن نام دارد، کتاب بسیاری مفیدی در حوزه ترجمه قرآن است.
آذرنوش: دگرگونی واژگان در طول تاریخ و اثرگذاری بر ترجمههای قرآن
آذرتاش آذرنوش نیز در ادامه این نشست گفت: دردسر ترجمه، دردسر بسیار کهنی است، اما فکرمیکنم ترجمهپژوهی در زمینه قرآن از مقطعی یعنی حدود 25 سال پیش شروع شده و قبل از آن مقاله و کتاب جدی در این راستا وجود ندارد و سالهای اخیر انفجاری در این زمینه رخ داده است و مقالات و کتابهای بسیاری در زمینه ترجمه قرآن نوشته شده است.
وی افزود: در حال حاضر بیش از 850 ترجمه از قرآن به زبانهای گوناگون وجود دارد که این میزان ترجمههای یافت شده است و ممکن است انبوهی از نسخ ترجمهای در کشورهای شرقی چون پاکستان وجود داشته باشد که به تدریج کشف خواهند شد.
آذرنوش ادامه داد: در برههای از تاریخ، ناگهان مترجمان حتی کسانی که عربی نمیدانستند قرآن را ترجمه کردند و این سؤال مطرح است که ایا این ترجمهها به درد میخورند؟ دغدغه مترجمان از هنگام مقایسه آنها با هم کشف میشود و در این صورت به نتیجهای میرسیم که همه آنها عین هم هستند و با هم تمایزی ندارد، غیر از چند اختلاف جزئی؛ از این رو اگر از چند ترجمه شعر و ... بگذریم بقیه همه یکسان هستند.
وی در ادامه عنوان کرد: فرد فکر میکند که چرا این گونه است و چرا ترجمهها انجام میشوند؟ باید گفت که اگر هزار ترجمه دیگر هم انجام شد نتیجهای نخواهد داشت؛ چرا که هیچ یک مبنایی ندارد و باید در ابتدا مفاهیم و معانی قرآن را درک کنیم. به عنوان مثال در آیهای است که مسجدها را آباد کنید. به نظر میرسد که این آیه زمانی نازل شده که مساجد و یا محرابی وجود نداشته است و مقصود موضوع دیگری است. به این معنی که مفاهیم واژگان در طول تاریخ دچار دگرگونی شدهاند.
آذرنوش تصریح کرد: ما باید در چندین طبقه قرآن را بررسی کنیم از کلمه به ترکیب و پس از آن به ساختار جمله برسیم و آنها را بررسی کنیم، همانطور که در کتاب ترجمهشناسی انجام شده است. هیچ گاه نیست که یک ترجمه قرآنی بخوانیم و اشکالی در آن نباشد، به ویژه سورههای آخر قرآن که معنی آنها مشخص نیست و در این آیهها ممکن است چیزی نفهمیم.
وی در ادامه بیا کرد: سؤال این است که آیا ابن عباس هم همانند ما بوده و مفاهیم قرآن را به طور مشخص درک نمی کرده است؟ وقتی این موضوع را بررسی میکنیم، میبینیم که برای او نیز همانند دوره ما بوده است و در زمان پیامبر(ص) نیز بسیاری با این دردسر مواجه بودند و مفاهیم قرآن را به درستی درک نمیکردند.
آذرنوش ادامه داد: در بسیاری از موارد با خواندن آیاتی احساسمان برانگیخته میشود و این نشان میدهد که خداوند عقل ما را مخاطب قرار نداده و بلکه احساسمان را مخاطب قرار داده است تا بدون اینکه مفهوم کلکه یا عبارت را بدانیم احساسمان برانگیخته میشود.
وی با بیان اینکه بینهایت از کتاب «ترجمهشناسی قرآن کریم» لذت بردم، گفت: باید این کتاب در جلدهای بعدی ادامه باید و با گسترش بیشتری مباحث آن مورد بررسی قرار گیرد.
آذرنوش با بیان اینکه عیب بزرگ این کتاب حسنش است، اظهار کرد: این کتاب مخاطبان عادی ندارد و سطح علمی آن بسیار بالا و انباشته است و حافظه قوی میخواهد و همه کس نمیتواند آن را به آسانی بخواند و آن قدر معلومات فشرده در آن وجود دارد که افراد عادی آن را نمیتوانند بخوانند و به نظرم از نظر اصطلاحشناسی نیازمند برخی توضیحات است تا مخاطب آن را درک کند.
سجودی نیز در ادامه با بیان اینکه مهمترین بحث ما این است که فهم ما از اصطلاحات چه حد است تا ترجمه به درستی انجام شود، عنوان کرد: ترجمه اگر به معنای برابری صد درصدی باشد، غیر ممکن است و ترجمه به صورت جعبه ابزار نیست که معادل دقیق آن را بتوانیم بیابیم و ترجمه آینهای نیست که در مقابل اصل متن قرار گیرد. متن به طور اعم و قرآن به طور اخص پیوسته در پی خواهشهای گوناگون قرار میگیرد؛ چرا که به تدریج افقهای تفسیری ما دگرگون میشود و اگر دانشهای لازم پیرامون یک متن ایجاد نشود نمیتوان ترجمه انجام داد.
وی تصریح کرد: ترجمه در میان نقصان و کمال قرار دارد و این ویژگی هر ترجمهای و نه تنها قرآن است و یک وضعیت بینابینی برای آن وجود دارد و از سوی دیگر ترجمههای متعدد اشکالی ندارد؛ چرا که در دهههای مختلف زیسته فرهنگی و دانشهای ما دگرگون میشود و نیازمند ترجمههای گوناگون هستیم.
سجودی درباره کتاب ترجمهشناسی قرآن کریم نیز گفت: این کتاب کاملاً فنی و زبانشناختی در سطوح و واژگان در جمله است و ضرورت اینکه جلد دوم آن نگاشته شود و تفاوتهای فرهنگی و اجتماعی درقرآن بررسی شود، اهمیت ویژهای دارد.
وی ادامه داد: تعداد انبوه ترجمههای قرآنی را باید در حوزه گفتمانی بررسی کرد و کشمکشهای تفسیری بر سر قرآن در بسیاری از موارد ترجمهای نیست و به موضوعات اجتماعی و فرهنگی نیز ورود پیدا میکند. آنچه تفسیر میشود به دلیل همین ترجمههاست که جدلهای پیچیدهای صورت گرفته و عدهای با استناد به همین تفاسیر و ترجمهها عدهای دیگر را میکشند و این مجوز را هم از همین تفاسیر و ترجمهها میگیرند؛ از این رو این موضوع حائز اهمیت است.
پاکتچی یادآور شد: اشکالاتی که درباره کتابم گفته شد واقعاً جدی است و در ویراست بعدی به این موضوع که در برخی مطالب توضیحاتی تکمیلی باید داده شود و معلومات کمتری وجود دارد، خواهم پرداخت و این به دلیل 25 سال کار دایرةالمعارفی است که چنین قلمی را به وجود آورده است.
وی تصریح کرد: باید در رابطه با معناشناسی تاریخی واژگان کارهای جدی انجام شود و در رابطه با ادامه این کتاب نیز بحثهای گفتمانی اهمیت جدی دارد و دست و پنجه نرم کردن با واژگان پیچیده نیست و آن زمان که کتاب را مینوشتم، میدانستم که شروع کار از بحث گفتمانی شروع خوبی نیست و مسائل پیچیدهتر میشود. از سوی دیگر ما فاصله فرهنگی بسیاری با زمان نزول داریم و ما نیازمند ابزار جدی برای این کار هستیم؛ از این رو گام بعدی مطالعات گفتمانی و فرهنگی درباره ترجمه قرآن است و این نیازمند کار گروهی است و افراد زیادی باید در این زمینه قلم بزنند.