به گزارش
خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) سوم فروردین ماه امسال حوزه علمیه قم 94 ساله می‌شود؛ مولود مبارکی که در مدت عمر کوتاه خود توانسته است بزرگترین تحولات را در جهان ایجاد کند که نقطه عطف آن، پیروزی انقلاب اسلامی است که امروز تمامی قدرت‌های استکباری را به چالش کشیده، به گونه‌ای که یکی از مسئولین آمریکایی در روزهای اخیر گفته، ایران یکی از 5 چالش مهم فراروی آمریکاست؛ ایرانی که امروز با قدرت سیاسی، علمی و نظامی خود توانسته است امپراتوری استکباری را به چالش بکشد. در همین راستا حوزه علمیه نیز به عمری معادل یک قرن نزدیک می‌شود، در حالی که جهان در پیچ تاریخی خود قرار دارد و ناگفته پیداست که رسالت حوزه و حوزویان امروز، 180 درجه با رسالت روزهای تاسیس خود تفاوت کرده است.
مهاجرت آیت‌الله عبدالکریم حائری به اراک؛ مقدمه تاسیس حوزه در قم
آیت‌الله حائری در سال 1333 به خواهش حاج میرزای محمود، فرزند حاج آقا محسن اراکی به اراک آمد و بیش از هشت سال در آن شهر عهده‌دار اداره حوزه علمیه و تربیت طلاب و علما شد، تا جایی که عدد طلاب در حوزه علمیه اراک از سیصد نفر تجاوز کرد و اراک یک مرکز عظیم علمی و تحقیقی شد. وی در سال 1340 در ماه رجب به همراه مرحوم آیت‌الله سیدمحمدتقی خوانساری به قم آمد. انگیزه سفر ایشان به قم زیارت حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها بوده است؛ گر چه در عبارات بخشی از ناقلین، مسافرت ایشان را به دلیل دعوت بعضی از رجال علمی قم دانسته‌اند، ولی ظاهراً منافاتی بین این کلمات نیست، چون ممکن است که ایشان را دعوت کرده باشند، ولی ایشان برای زیارت به قم آمده‌اند و علاوه بر آن خواسته‌اند که در آن سفر درباره وضعیت قم هم اطلاعاتی به دست بیاورند.
ورود آیت‌الله حائری به قم
اواخر زمستان 1300 ه ش(مطابق با 22 رجب 1430 ه.ق) بود که آیت‌الله حائری و فرزند بزرگش آیت‌الله مرتضی حائری به همراه آیت‌الله محمدتقی خوانساری به قصد اجابت دعوت مردم از اراک به سمت قم حرکت کردند. شهر قم که به خاطر بزرگداشت عید مبعث پیامبر اکرم(ص) آزین‌بندی شده بود خود را مهیای استقبال از آیت‌لله حائری نمود. با پیچیدن زمزمه ورود آیت‌الله حائری به شهر، فوج فوج مردم دلباخته مرجعیت برای استقبال از او به خارج شهر شتافتند. آیت‌اللّه حائری در میان انبوه جمعیت استقبال کننده وارد شهر قم می شود و در مجالس جشن و سرور عید مبعث در نقاط مختلف قم شرکت می کند.
تقارن عید مبعث و نیمه شعبان و عید نوروز جمعیت زیادی را از تهران و شهرهای دیگر کشور به سوی قم کشانده بود. واعظان و کسانی که آیت‌اللّه حائری را از دوران حضور او در سامرا و نجف می شناختند بر منابر و مجالس وعظ و خطابه از کمالات معنوی و علمی ایشان برای مردم سخن‌ها گفتند و اهالی را برای نگه داشتن آیت‌الله حائری در قم تشویق کردند.
تاسیس حوزه علمیه قم
تاسیس حوزه علمیه قم چیزی بود که زمزمه آن قرن‌ها پیش در حوزه علمیه نجف شروع شده بود و ریشه در روایات امامان معصوم(ع) داشت. امام صادق(ع) در قرن دوم هجری قمری برای یاران خود از شهر قم سخن رانده بود و در جهت مرکزیت این شهر برای دانش اسلامی چنین گفته بود: «زود باشد که کوفه روزگاری از مؤمنان خالی گردد و علم و دانش در آن ناپدید شود... و به شهری که آن را قم گویند ظاهر شود و روشن گردد و معدن اهل علم و فضل شود...» و در طول این قرن‌ها این نوید امامان بزرگوار شیعه بود که همواره زبان به زبان نقل می شد و در ذهن شیعیان جای می گرفت.
جلسه تاریخ‌ساز
اوایل بهار 1301 ه.ش درست پس از 2 ماه اقامت آیت‌الله حائری در شهر قم، منزل آیت‌الله پایین شهری جلسه‌ای از طرف علما، بازاریان و کسبه تهران تشکیل شد که بزرگانی از فقهای قم چون آیت‌الله بافقی، آیت‌الله کبیر و آیت‌الله فیض در آن شرکت داشتند. در این جلسه گفتگو پیرامون تاسیس حوزه علمیه قم ساعت‌ها به درازا کشید. سرانجام نظر نهایی به آیت‌الله حائری محول شد و همه علما و بزرگان علم و معرفت به آیت‌الله حائری اصرار کردند و نیز بسیاری از بازاریان و کسبه در تامین مالی حوزه اعلام آمادگی کردند. آیت‌الله حائری ابتدا بر این عقیده بود که بزرگان قم خود این کار را انجام دهند و از عهده این امر خطیر نیز برخواهند آمد، اما چون اصرار بی حد علما را مشاهده نمود تکلیف را برعهده خود ثابت دید و با بیان این نکته که: «استخاره خواهیم کرد که آیا صلاح است در قم مانده و به فضلا و محصلین حوزه اراک که انتظار بازگشت مرا دارند بنویسم به قم بیایند» تصمیم خود را به بعد موکول کرد.
صبح روز بعد پس از آنکه نماز صبح را به پایان رساند در حرم حضرت معصومه به دعا و نیایش ایستاد و به استخاره روی آورد. نقل است که آیت‌الله حائری به قرآن استخاره نمی کرد و می فرمود من درست نمی‌فهمم مثلا «یسبح ما فی السموات و الارض» نسبت به موضوع استخاره خوب است یا بد، اما در مورد ماندن در قم به قرآن استخاره کرد و خود را به مشیت الهی سپرد که آیه ای زیبا و مناسب حالش «... اتونی باهلکم اجمعین» خط مشی آینده او را ترسیم نمود و آیت‌الله حائری را مصمم ساخت حوزه علمیه قم را سامان داد و شاگردان خود را از اراک به این شهر فرا خواند.
بازسازی مدارس
با اقامت گزیدن آیت‌الله حائری در قم در سال 1340 ه ق. مطابق با 1301 ه ش بنیان حوزه علمیه قم نیز نهاده شد و با گام‌های بزرگی که آیت الله حائری برداشت این حوزه به تدریج رشد کرد و در ردیف بزرگترین حوزه های علمیه جهان تشیع درآمد.
ابتکارات آیت‌الله حائری
اساسی ترین گامی که آیت الله حائری پس از تاسیس حوزه برداشت تعمیر مدارس دینی بود و با تغییر روش آموزشی نیز تحولی عظیم را در آنها ایجاد کرد. وی در این راه همت و تجربه تدریس سی ساله خود را به کار بست به گونه ای که با این روش برنامه های درسی حوزه علمیه نجف اشرف با همه ابعاد و وسعتش در حوزه علمیه قم رایج شد و دوران نابسامان حوزه علمیه قم که پس از میرزای قمی وضع رقت‌باری یافته بود پایان گرفت. اساسی ترین ابتکار آیت‌الله حائری پس از توجه دادن محصلین علوم علوی به ژرف‌نگری در درس و بحث علمی گزینش «هیئت ممتحنه» برای گرفتن از درس حوزوی بود که امروز چنین روشی در آموزش و پرورش دنیا از ضروریات کار محسوب می شود.
رسالت‌های امروز حوزه
امروز حوزه علمیه در تداوم فعالیت بیش از 90 سال رسالت و
مسئولیت سنگینی برعهده دارد؛ اگر طبق روایات شریفی که از ائمه(ع) نقل شده، قرار است از قم معارف دین اسلام به سراسر جهان منتشر شود و قم عشّ آل محمد(ص) قرار
گیرد، حوزه باید بیش از گذشته بار مسئولیت سنگین را بر دوش بکشد. اینکه حوزه در روز
سوم فروردین ماه تاسیس شده شاید نخستین پیامی که به ذهن متبادر می کند این است که
بزرگان حوزه حتی از تعطیلی نوروز در راستای ساختن حوزه بهره برده اند و حوزویان
امروز نیز باید فرصت تعطیلات را به نحو بهتری مورد استفاده قرار دهند.
امروز فقه حکومتی از لوازم اصلی پیشرفت کشوری است که به نام فقه
و ولایت فقیه انقلاب کرده؛ اگر فقه حکومتی به درستی و در زمانی معین تبیین
نشود و ساختارهای نظام به عنوان قانون به آن ننگرد قوانینی جایگزین خواهند شد که
در تعارض با اهداف فقه حکومتی که فلسفه تشکیل نظام اسلامی بوده است قرار خواهند
گرفت. امروز علوم انسانی ما در دانشگاه ها باید تغییر ماهیتی بنیادین بدهند و علوم
انسانی اسلامی شکل بگیرد؛ موضوعی که رهبری انقلاب سال‌های متمادی بر آن تاکید داشته
اند، ولی روند آن با همه زحماتی که توسط برخی محققان و مدیران حوزه کشیده شده به
اذعان بسیاری کند است. هنوز مباحث میان رشته ای که مبنای تحول در علوم انسانی است
در بدنه حوزه به رشته‌های اصلی تبدیل نشده و روند تربیت استاد و محقق در این عرصه
نیز کند است و در برخی موارد جدی تلقی نشده و نمی‌شود.
زمانی نظام اسلامی که یکی از چالش‌های مهم فراروی استکبار است
می‌تواند حرفی برای دنیا داشته باشد که تئوری‌های نظام سیاسی، اجتماعی، علوم
انسانی و اقتصادی و ... آن به اندازه‌ای وافر تولید و عمق یافته باشد که در نقد
تئوری‌های کنونی نظام سلطه که خود متفکران آنها نیز به نقاط ضعف آن مذعن شده‌اند
بتواند جایی برای خود باز کند، بنابراین طلبه امروز و حوزه امروز زمانی خواهد
توانست دین خود را به بزرگان دینی و آیندگان ادا کند که موقعیت امروز خود را
خوب بشناسد؛ آن را جدی بگیرد و وارد عرصه‌های جدی‌تر رسالت‌های خود شود و خود را به
مطالب تکراری و بازنویسی مطالب دیگران سرگرم نکند و دست به کارهای ابتکاری و
خلاقانه در همه عرصه‌های تبلیغی، پژوهشی، آموزشی و ... بزند. زمانی می‌تواند مرجعیت
علمی خود را باز یابد که به تعبیر رهبری بزرگوار، انقلابی باقی بماند و شرط انقلابی
بودن نیز جهادی کار کردن در عرصه علمی و شب و روز زحمت کشیدن و درس خواندن و نظریه‌پردازی و کاربردی کردن علوم در سطح اجتماع است.