گروه حوزه‌های علمیه: از مهمترین ویژگی‌های دین مبین اسلام، جامعیت آن است، زیرا اسلام از هیچ شان زندگی بشر غفلت نکرده است؛ خنده و شادی هم مقوله‌ای است که اسلام به آن بی‌توجه نبوده است و اخیرا مباحثی در ارتباط خنده با رسالت حوزه‌های علمیه طرح شده که محل تامل و دقت نظر است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) گاهی در دوره‌هایی در فضای اجتماعی دچار گریه‌گرایی و حزن و اندوه بوده‌ایم و گاهی هم آنقدر در فواید خنده گفته و می‌گوییم که خودمان هم باورمان نمی‌شود و در ضرب المثل‌هایمان هم می‌آوریم که خنده بر هر درد بی درمان دواست در حالی که خنده در عین اینکه فواید زیادی دارد و مسلما روح و روان انسان را شاداب می‌کند ولی اصالت ذاتی ندارد و برخی خنده‌ها از هزار تلخند بدتر است و ثمره آن چیزی جز قساوت قلب و گناه نیست و خنده ای مورد تایید دین است که حلال باشد اما آیا این مسئله در دنیای امروز امکان تحقق دارد و اگر دارد آیا ضرورت آن حس می‌شود؟ و اگر امکان و ضرورت دارد نهاد حوزه در این مقوله چه جایگاهی دارد؟.
وعده ایجاد سایت خنده حلال حجت‌الاسلام والمسلمین محسن قرائتی، دیماه 1389 در سخنانی در جمع طلاب غیر ایرانی 50 کشور جهان اظهار داشت: ما از قرآن درس نگرفته‌ایم و آن را محور زندگی قرار نداده‌ایم. البته نباید از قرآن تنها به الفاظ آن اکتفا کنیم، من الان 30 سال است در تلویزیون برنامه قرآنی اجرا می‌کنم و به این دلیل موفق بوده است که از قرآن کمک می‌گیرم. قرائتی با بیان اینکه بر روی هر کلمه‌ای از قرآن که دست بگذاریم پاسخ چندین سئوال خود را می‌گیریم، گفت: در اسلام همانطور که گریه و عزاداری داریم خنده هم داریم و من هم اخیرا تصمیم گرفته‌ام سایت خنده حلال را راه‌اندازی کنم البته ایشان در این سخنرانی تاکید کرده است که خنده نباید موجب تحقیر دیگران شود و گناهی در آن باشد. اگرچه این بحث سالیان درازی است که مطرح شده و آقای قرائتی اگر سایت خنده حلال را هم ایجاد نکرد اما مردم را در طول این مدت مدید با طنزهای زیبا و حلال خندانده است ولی به نظر می‌رسد لازم بود از همان ابتدای طرح این بحث نهادهای هنری به خصوص کسانی که با موضوع هنر دینی فعالیت دارند به ابعاد مختلف آن می‌پرداختند و دستی برای تحقق آن بالا می‌زدند مسئله‌ای که از چند زاویه از جمله از زاویه فقهی و علمی و از بعد هنری و اجرایی قابل بررسی است. از آنجا که برای اتقان هر کاری مبناسازی بسیار مهم است لذا یکی از ضروری‌ترین کارها در این مورد پرداختن به مبانی علمی و دینی این مسئله در قالب تحقیقات و پایان‌نامه‌های حوزوی است تا ساخت هر بنایی بر روی دیوار مستحکم علم و دین استوار باشد از این رو بررسی مولفه‌های طنز و خنده حلال و ... جزء اولین اقداماتی است که می‌تواند و می‌توانست مورد بررسی قرار گیرد تا اگر قرار است این مسئله لباس عمل بپوشد گام‌های خود را استوار و محکم بردارد. حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسن نبوی، معاون تبلیغ حوزه در گفتوگو با ایکنا با بیان اینکه آقای قرائتی خودشان به اندازه چند موسسه تولید طنز حکیمانه دارند، گفت: تبلیغ دین با زبان هنر کار خوب و در عین حال دشوار است. وی با بیان اینکه ما متاسفانه در فازهای جدی تبلیغ هم کمبودهای زیادی داریم و نتوانسته‌ایم پاسخگوی نیازهای جامعه باشیم لذا فرصت به این مباحث نرسیده، افزود: امروز در شبکه‌های اجتماعی طنز زیاد تولید می‌شود که بسیاری از آن خلاف ارزش‌هاست و برخی هم خوب است البته تولید طنز و خنده حلال کار دشواری است و شاید یکی از مشکلات هم بحث نیروی توانمند برای این کار است. نبوی افزود: دین همان طور که با احساس انسان سر و کار دارد بیشتر از آن با عقل و اندیشه او مرتبط است و ارایه این مقوله برهانی و عقلی برای جذب احساسات کار دشواری است، البته شوخی و مزاح در روایات ما هم بوده و در سیره بزرگان نیز وجود داشته و دارد اما اصل نیست بلکه طنز و داستان و ... برای جاذبه مخصوصا جوانان به دین می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. اگرچه نیروی متخصص برای هر کاری از جمله تبلیغ هنری ضروری و لازم است اما مسئولان هنری و فرهنگی حوزه علمیه معتقدند که هم اکنون نیز چنین ظرفیتی در بدنه حوزه و در میان طلاب مستعد وجود دارد از جمله محمد حسنی، رئیس مرکز فرهنگی هنری دفتر تبلیغات به ایکنا گفت: هم اکنون هم در کارهای ما به صورت غیرمستقیم این مسئله درنظر گرفته شده و معتقدم ظرفیت آن وجود دارد. تربیت نیروی متخصص یکی از ضرورت‌های بعد از مبناسازی و تولید بنیان دینی و علمی کار، تربیت نیروهای توانا در این زمینه است که از طرفی با دین آشنا باشند و از طرف دیگر جنس هنر را بدانند و بتوانند خنده حلال و طنز حکیمانه تولید کنند البته معنی طنز حکیمانه لزوما این نیست که حتما محتوای دینی مستقیمی را بخواهیم در قالب هنر ارایه دهیم، بلکه ممکن است خنده و طنز همین که حرام نباشد ولو اینکه اصلا محتوای دینی هم ندارد حکیمانه و حلال تلقی شود البته این مسئله ضرورت تعیین حد و مرز و چارچوب فقهی و شرعی و علمی این موضوع را دوچندان می‌کند. به گفته صاحب تفسیر نور که در سخنرانی‌های متعدد هم بر آن تاکید داشته است (از جمله در گردهمایی استادان تفسیر قرآن در سال جاری در دارالقرآن علامه طباطبایی(ره)) اگر هر طلبه یک طنز حکیمانه ارایه کند و در روی سایتی بارگذاری شود در این صورت حداقل 50 هزار طلبه داریم و 50 هزار طنز حکیمانه که تاکیدی بر امکان ورود به این عرصه هنری است. استقبال از پیشنهاد سایت خنده حلال محمد حسنی، رئیس مرکز فرهنگی و هنری دفتر تبلیغات اسلامی در گفت و گو ایکنا با بیان اینکه ایده ایجاد سایتی برای خنده حلال و حکیمانه پیشنهاد بسیار جالبی است و ما هم در حد وسعمان دنبال کرده و خواهیم کرد گفت: البته من موافق نیستم که برنامه‌های طنز تلویزیون به دلیل خلایی است که در وظایف ما وجود داشته است زیرا در برنامه‌های طلاب و حوزه نیز تا حدی دنبال شده است. ما به برنامه‌هایی مانند طنزهای کنونی تلویزیون نیازمند هستیم، زیرا ذائقه و سلیقه‌های مخاطبان عمومی و مردم متفاوت است و اگر چه برخی از این برنامه‌ها ایراداتی هم دارند که باید برطرف شوند، ولی برنامه‌های مثبت و قابل استفاده نیز دارد. رئیس مرکز فرهنگی هنری دفتر تبلیغات اسلامی گفت: ایده ایجاد سایت طنز حکیمانه بر مبنای واقع‌بینی آقای قرائتی ارایه شده زیرا معتقدم این ظرفیت در حوزه وجود دارد و همانطور که ایشان گفتند اگر هر طلبه یک طنز حکیمانه مطرح کند هزاران طنز خواهیم داشت. حسنی افزود: مرکز فرهنگی هنری دفتر تبلیغات، آموزش تخصصی خاطره‌نگاری را برگزار کرده است و در یکی دو سال اخیر خاطره‌نگاری نیز به جمع رشته فعالیت‌های ما اضافه شده و دیده‌ایم که ظرفیت بالایی در این زمینه وجود دارد و خاطرات خنده‌دار طلاب در دوره طلبگی و سفرهای تبلیغی می‌تواند یکی از جذاب‌ترین جلسات باشد البته یکی از اشکالات کلی در رونق این مباحث این است که فرهنگ نوشتن در میان ما به اندازه فرهنگ شفاهی وجود ندارد و شفاهی را بیشتر ترجیح می‌دهیم از این رو یا این ایده نبوده و یا هرز می‌رود در حالی که ظرفیت خندان و به تفکر وادار کردن در بسیاری از این خاطرات وجود دارد. حسنی تصریح کرد: در حوزه خاطرات تبلیغی، خنده حکیمانه را کلید زده‌ایم و معتقدم می‌توانیم این مسیر را با جدیت بیشتری ادامه بدهیم. حوزه پیشگام شود از دید ایشان که در واقع بالاترین مسئول فرهنگی در حوزه علمیه محسوب می‌شود هم امکان ایجاد سایت طنز و خنده حکیمانه حالا وجود دارد و هم ظرفیت آن در حوزه فراهم است البته نباید ظرفیت را محدود به حوزه علمیه کنیم زیرا حوزه می‌تواند پیشگام این عرصه باشد و اگر موجی به راه بیفتد مطمئنا بسیاری از هنرمندان و نهادهای هنری در این مسئله درگیر خواهند شد. رئیس مرکز فرهنگی هنری دفتر تبلیغات اسلامی همچنین معتقد است که اگرچه طنز و خنده عنوان جداگانه مانند داستان‌نویسی و فیلم و ...در زمره بخشها و کارهای ما نبوده ولی در سایر برنامه‌های این مرکز مورد توجه قرار داده‌ایم و یکی از برنامه‌های بنده هم بوده است که به علت مواجه شدن با مشکلات بودجه‌ای و شرایط مالی هنوز قادر به انجام آن نشده‌ایم. حسنی با بیان اینکه خنده‌های حکیمانه در کارهای دفتر تا حدودی منعکس است تصریح کرد: بخشی از مجله پیام زن اختصاص به طنز حکیمانه در حوزه سبک زندگی اسلامی، مسایل خانواده و ... دارد و در شماره جدید آن کاریکاتور و طنز مکتوب بیشتر و غنی‌تری در حد مخاطب گنجانده شده است. رئیس مرکز فرهنگی هنری دفتر تبلیغات اسلامی با بیان اینکه در سایر تولیدات نیز تاکید بیشتری بر این مقوله وجود دارد عنوان کرد: در تولیدات رمان و شعر هم تلاش شده این مسئله حتی در قالب اشعار جدی گنجانده شود مثلا در شب شعری که مربوط به جنایات آل‌سعود درباره شیخ نمر و در سوریه و یمن برپا کردیم بخشی از اشعار در قالب طنز به تحقیر رژیم سعودی پرداخت. بررسی ابعاد فقهی، اخلاقی و طبی خنده حلال همچنین حجت‌الاسلام و المسلمین محمدعلی کوشا، استاد حوزه علمیه در گفتوگو با ایکنا گفت: باید مقالات متعدد علمی درباره مقوله خنده و آثار آن و انواع آن از ابعاد مختلف فقهی، اخلاقی و حتی بهداشتی و طبی نوشته و این مسئله بررسی شود زیرا خنده‌های حکیمانه و به دور از تمسخر و انواعی که نهی شده واقعا می‌تواند باعث نشاط و سلامتی انسان و دفع امراض از او شود همان طور که خنده بی‌جا و نادرست نیز سبب قساوت قلب و کدورت آن و دوری از خدا و معاد می‌شود و به همین دلیل در اسلام نهی شده است. وی تاکید کرد: حوزه علمیه می‌تواند با یک برنامه‌ریزی مناسب و دقیق، وارد این مقوله شود و تعدادی از محققان را در ابعاد نظری بحث و بعد عملی آن، دخیل کند و تعدادی از هنرمندان حوزوی و غیرحوزوی به این مباحث بپردازند و لطیفه‌های حلال تولید کنند. این مترجم قرآن با بیان اینکه یکی از ظرافت‌های مطرح شده در قرآن ضرب المثل‌ها و داستان‌ها و طنزهای حکیمانه و به تعبیر قرآن پرداختن توام به مقوله «اضحک و ابکی» است تصریح کرد: بحثی که آقای قرائتی در زمینه تولید طنزهای حیکمانه برای خنداندن حلال مردم مطرح کرده‌اند بحثی حساب شده و دقیق است. ریشه حکیمانه خنده حلال در نصوص دینی حجت‌الاسلام والمسلمین بنکدار نیز که سال‌ها در مقوله هنر فعالیت کرده و هم دارای تحصیلات دانشگاهی در این زمینه است و هم تحصیلات حوزوی دارد با اشاره به ضرورت حوزه در ورود به بحث شادمانی و طنز حکیمانه به ایکنا گفت: گفت: مقوله و بحث شادمانی در فرهنگ دینی و اجتماعی ما ریشه حکیمانه‌ای دارد ولی خنده و شادی همراه با غفلت در آموزه‌های دینی ما مورد نهی قرار گرفته است. وی معتقد است که در اولین گام باید خود حوزویان بر روی این مسئله مطالعه و تحقیق کنند و آیات و روایات را بررسی و موضوعات مربوط به بهجت و سرور و شادمانی را استخراج و خود به آن عامل باشند تا بتوانیم در سطح وسیعتر جامعه آن را رواج دهیم زیرا اگر فضای خنده توام با برخی گناهان مانند غیبت و استهزاء و تهمت و لهو و لعب نباشد فضای بهجت و سرور ایجاد می‌شود که قرآن کریم نیز بر این مسئله تاکید و تکیه کرده و فرموده است از جمله ویژگی بهشتیان این است که در حالی که بر تخت‌های خود تکیه زده‌اند شادمان و خرسند هستند. عدم نگاه جدی حوزه به مقوله خنده حلال وی افزود: در حوزه علمیه هیچ وقت این مسئله سرور و خنده به عنوان یک موضوع جدی که سوژه تحقیق و آثار باشد مطرح نشده است البته فضلا و طلابی به صورت خودجوش به این بحث پرداخته و تحقیقاتی هم در این باره صورت گرفته اما در بدنه حوزه نگاه جدی به آن نبوده است و در فضای رسانه‌ای کشور نیز پرداختن به مسئله خنده و شادی حالت انفعالی دارد یعنی بیشتر برای مقابله با تاثیرات رسانه‌ای دشمنان برنامه‌ای ساخته می‌شود که باید فرهنگسازی عمیق و تحقیقات گسترده‌ای در این باب داشته باشیم و تا فرهنگ غنی خودمان را احیاء نکنیم یعنی در نهاد روحانیت و حوزه علمیه خنده حلال و طنز حکیمانه جا باز نکند راه به جایی نمی‌بریم. پرهیز از افراط و تفریط در شادی وی افزود: باید در این مسئله از افراط و تفریط به شدت پرهیز شود متاسفانه گاهی شاهد هستیم که برخی روحانیون و طلاب در یک برنامه رسانه‌ای طوری برای خنده تبلیغ می‌کنند و از آن سخن می‌گویند که گویی هدف است، حال آن‌که این نگاه مطابق فرهنگ دینی ما نیست زیرا خنده حلال و خنده‌ای که غفلت‌آور نباشد مورد تایید دین است. این محقق و کارشناسی هنری گفت: خنده براساس آموزه‌های دینی ما، هدف اصلی و غایی نیست بلکه ابزار و وسیله‌ای برای بهجت درونی برای عبادت بیشتر و خدمت بیشتر به خلق است اما متاسفانه برخی افراط کرده و برخی هم از آن طرف بام می‌افتند و راه تفریط پیش می‌گیرند که هر دو نگاه نادرست است و باید نگاه اعتدالی و به دور از افراط و تفریط از سوی حوزه ترویج و براساس آنچه آقای قرائتی فرمودند مسئله طنز حکیمانه در حوزه جدی‌تر گرفته شود. به نظر می‌رسد و همان طور که کارشناسان بر آن تاکید داشتند خنده و شادمانی حلال موجب شادکامی و امری پسندیده در نصوص دینی است و از طرف دیگر نیز ظرفیت ایجاد سایت خنده حلال و طنزهای حکیمانه هم به اذعان مسئولان و کارشناسان هنری در حوزه علمیه وجود دارد اما مستلزم ورود شجاعانه حوزه و پیشگامی در این عرصه چه در بررسی فقهی و شرعی و چه در بعد هنری و اجرایی آن است.