به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، زمانی که ترجمه قرآن مطرح شد، برخی آن را جایز نمی‌دانستند؛ چرا که معتقد بودند، قرآن، دارای جهاتی مانند اعجاز، استنباط و ... است که ترجمه‌پذیر نیست و یا اگر ترجمه شود، نظم و معنای متن قرآن را دارا نخواهد بود. اما به تدریج پذیرفتند که دین اسلام و قرآن برای عرب‌زبان‌ها نبوده و غیرعرب‌ها هم باید از آن بهره‌مند شوند؛ از این رو ترجمه قرآن امری اجتناب ناپذیر بود.
به تدریج ترجمههای متعددی از قرآن منتشر شد، به طوری که در دهه‌های اخیر تعداد این ترجمه‌ها افزایش یافته و هر سال شاهد انتشار ترجمههای جدیدی از قرآن هستیم، همه بر این امر واقفیم که نقد و چکش‌کاری منتقدان، یک اثر را صیقل داده و می‌تواند نقاط ضعف آن را به نقاط قوت تبدیل کند، اما این امر چندان در مراکز علمی و پژوهشی انجام نمی‌شود و به نوعی از آن غفلت می‌شود.
در گزارش پیش رو این موضوع را بررسی خواهیم کرد که نقد ترجمههای قرآن چه ضرورتی داشته و چه برکاتی خواهد داشت، همچنین ورود حوزه و دانشگاه به مسئله پژوهش ترجمههای قرآن چه اندازه می‌تواند در تقویت محتوای ترجمههای قرآن مؤثر باشد.
در این راستا با محمدرضا موحدی عضو هیئت علمی دانشگاه قم گفت‌وگویی با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) انجام داده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
عضو هیئت علمی دانشگاه قم در خصوص نقد ترجمههای قرآن اظهار کرد: تاکنون جلسات نقد ترجمههای قرآن انجام شده، اما این میزان نقد در حوزه ترجمههای قرآن بسیار اندک است، هر چند افراد فرهیخته‌ای وجود دارند که پژوهشگاه‌ها می‌توانند از وجود آنها برای نقد ترجمه‌ها بهره برده و به نقد و مقابله ترجمههای اخیر قرآن بپردازند و آنها را به صورت علمی نقاط قوت و ضعف هر یک را به خوبی نمایان کنند.
موحدی ترجمه‌پژوهی قرآن در حوزه و دانشگاه را مورد تأکید قرار داد و بیان میکند: با توجه به حجم ترجمههای انجام شده، می‌توان پژوهش‌های مربوط به آن را تدوین کرد و رشته و کارگروهی برای بررسی آنها داشت، همانگونه که تاکنون مجله ترجمان وحی منتشر شده و در هر شماره آن تعدادی از ترجمههای قرآن را مورد بررسی قرار می‌دهد، تنوع موضوعات و پژوهش‌ها به راحتی تولیدکننده یک رشته است. این امر نشان می‌دهد که در حوزه ترجمه نیازمند ایجاد رشته، کارگروه و یا حتی پژوهشکده‌ای هستیم.
چالش‌های ترجمه قرآن
عباس تقویان، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) است که با بیان اینکه ناگزیر از ترجمه کردن قرآن هستیم، عنوان میکند: زمانی این چالش وجود داشت که ترجمه قرآن انجام شود یا نشود، اما امروز دیگر این مشکل وجود ندارد و همه بر این موضوع اتفاق‌نظر دارند که قرآن باید برای عرضه شدن برای همه ملل، افکار و اندیشه‌ها چه عرب و چه عجم باید برگردان و ترجمه شود، اما در روش ترجمه قرآن و حدود و ثغور آن و نحوه برگردان و ترجمه قرآن اختلاف‌نظرهایی وجود دارد.
وی مهمترین چالش رویاروی ترجمه قرآن را عدم آشنای اغلب مترجمان، با مباحث تفسیری می‌داند و می‌افزاید: این مترجمان مقصود و معنا و مراد واقعی آیه را درنمی‌یابند و آنچه را که ترجمه می‌کنند و برمی‌گردانند چیزی نیست که مقصود قرآن باشد. همچنین گاهی مواقع معنا را هم متوجه می‌شوند، اما در برگردان و استخدام واژگان برای لغاتی که استفاده میکند، مناسب نیست و در این راستا نیز با مشکل مواجه هستیم.
تقویان ادامه می‌دهد: ترجمه‌پژوهی قرآن موضوعی است که جای خالی آن در دانشگاه‌ها و مراکز حوزوی می‌توان دید و اگر مراکز دانشگاهی و حوزوی با نگاه پژوهشی در پی ترجمه جمعی و گروهی باشند می‌تواند نقش مؤثری در ارائه ترجمه موفق داشته باشد، چراکه در هر صورت ترجمه قرآن کریم نیازمند تخصص‌های گوناگون است و همه این تخصص‌ها در یک فرد جمع نمی‌شود. البته این امر نیازمند هم‌گرایی مترجمان است تا بتوانند دست به ترجمه گروهی قرآن بزنند.
ترجمه قرآن در دانشگاه‌ها را نیازمند بسترسازی و برنامه‌ریزی هدفمند
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدحسن جواهری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز می‌گوید: اگر واحدهای ویژه ترجمه قرآن برای دانشجویان رشته‌های الهیات، علوم قرآن، حدیث و ... وجود داشته باشد، کافی است، اما اگر رشته ترجمه قرآن در دانشگاه‌ها وجود داشته باشد، باید هدف‌گذاری شود که این زمینه را فعلاً ضروری نمی‌دانم، اما برای پژوهشکده‌های مرتبط راه‌اندازی آن می‌تواند مؤثر باشد که در حال حاضر این موضوع در پژوهشکده‌ها مورد توجه نیست.
وی راه‌اندازی رشته‌ای با عنوان ترجمه قرآن در دانشگاه‌ها را نیازمند بسترسازی و برنامه‌ریزی هدفمند دانسته و بیان میکند: راه‌اندازی این بستر در پژوهشکده‌ها فراهم‌تر است و باید در آن گروه ترجمه قرآن تعریف و از نظر ابعاد نظری و فرآورده‌ها نیازسنجی و نتایج حاصل از پژوهش‌های محققان عرضه شود و زمینه کارهای وسیع به تدریج توسعه یابد که متأسفانه این نگاه، همت و رویکرد دیده نمی‌شود، در حالی که بسیار مورد نیاز است.
جواهری ادامه می‌دهد: گونه‌هایی از ترجمه تعریف شده که حتی یک نمونه موفق از آن را نداریم؛ به عنوان مثال باید بر روی ترجمههای موضوعی قرآن کارهای بیشتری صورت گیرد و نیازسنجی شود و در حوزه نظری هم پژوهش‌هایی انجام دهیم، با توجه به اینکه چنین پژوهش‌هایی وقت‌گیر هستند و باید از سوی مراکز و پژوهشکده‌ها پشتیبانی شوند، کمتر کسی به سراغ این پژوهش‌ها می‌رود و اثر نبود آن را در ترجمههای قرآن می‌بینیم. به هر حال اولین گام این است که یکی از مراکز مرتبط با پژوهشگاه‌هایی مانند فرهنگ و اندیشه اسلامی، علوم و فرهنگ اسلامی، مرکز فرهنگ و معارف قرآن و ... در این راستا اقدام کنند.
اصل نقد در علم بدیهی است و در مورد ترجمه قرآن اهمیت بیشتری دارد
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدصادق حسینی اشکوری، دبیر مجمع ذخائر اسلامی قم نیز درباره ضرورت نقد ترجمههای قرآن می‌گوید: اصل نقد علمی در رابطه با کارهای پژوهشی و علمی، امری بدیهی است و در مورد ترجمههای قرآن نیز اهمیت بیشتری دارد؛ چراکه ترجمه قرآن از طرفی بسیار ساده و از طرفی بسیار سخت هستند.
وی می‌افزاید: ترجمههای متعددی در دست هستند که برخی از آنها، گرته‌برداری و کپی‌برداری از ترجمههای دیگر بوده و مترجم آن کار چندان سختی را متحمل نمی‌شود؛ چراکه ترجمههای متعددی را کنار هم قرار داده و ترجمه درهم آمیخته‌ای را ارائه کرده است. از طرفی ترجمه قرآن سخت است؛ چون ماهیت قرآن و اینکه کلام وحی است و جنبه اعجاز دارد، کاری سخت و دشوار است.
براساس دیدگاه‌های بسیاری از پژوهشگران و اندیشمندان، ترجمه قرآن به هر زبانی را هرگز نمی‌توان قرآن دانست، بلکه این ترجمه، روایت یا تعبیری از قرآن است که دارای ارزش‌های بلاغی، هنری و ادبی قرآن نبوده و الفاظ ترجمه شده اشاره‌ای به آیات دارند. اما برای فهم معنی آیات، نیازمند ترجمه هستیم تا عموم مردم بتوانند از آن بهره‌مند شوند.
از سوی دیگر با توجه به اینکه ترجمههای متعددی از قرآن انجام شده، باید مرکز و پژوهشگاهی باشد تا بتواند این ترجمه‌ها را مورد بررسی و مداقه قرار دهد که این امر در اندک پژوهشگاهی انجام می‌شود و چندان مورد توجه نیست و حدود چند سالی است که در حوزه علمیه قم، رشته ترجمه از سوی حجت‌الاسلام محمدعلی کوشا شکل گرفته است که این امر نیازمند توجه دانشگاه‌ها و سایر حوزه‌های علمیه نیز هست.