در این همایش دو روزه که جمعی از استادان معماری و هنر اسلامی از کشورهای ایران و عراق مهمان آن هستند، طرح توسعه حرم اباعبدالله‌الحسین(ع)، توسعه حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)، توسعه حرم امامین عسکریین(ع)، مبانی تزئینات حرم امامین کاظمین(ع)، مرمت و بهسازی جامع‌الجوادین(ع) در کاظمین، توسعه حرم مطهر رضوی، توسعه حرم مطهری علوی، توسعه حرم احمد ابن موسی شاهچراغ(ع) و درس‌های فنی-مدیریتی کار در عتبات مورد بررسی قرار می‌گیرد.
همچنین در اختتامیه این همایش دو روزه، ضمن برپایی نمایشگاهی از آثار استادکاران ایرانی در زمینه هنر اسلامی و تولیدات بنیاد پژوهش‌های اسلامی، آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی، تولیت آستان قدس رضوی به ایراد سخنرانی می‌پردازد.
در ابتدای این نشست محمدکاظم ملازم‌الحسینی، سرپرست سازمان عمران و توسعه حریم حرم حضرت رضا(ع)، مروری بر تجربه‌های بازسازی و توسعه حرم‌های مطهر اهل بیت(ع) و نقدهای منصفانه در فضایی تخصصی مطرح شود تا نتیجه آن بتواند چراغ راه‌های پیش‌روی ما باشد. از همه بزرگواران و استادانی که دعوت آستان قدس رضوی را پذیرفتند صمیمانه سپاسگزاریم.
طرح توسعه حرم عبدالعظیم(ع) چگونه انجام شد
نخستین سخنران این همایش عبدالحمید نقره‌کار، رئیس مرکز تحقیقات و قطب علمی معماری اسلامی دانشگاه علم و صنعت ایران، بود که طراحی توسعه حرم عبدالعظیم(ع) را به عهده داشته است.
وی اظهار کرد: از اوایل دهه 70 و مدتی پس از آغاز مسئولیت آیت‌الله ری شهری در تولیت حرم، کار تحقیق درباره توسعه این مکان شریف را در دانشگاه علم و صنعت طی پنج سال و در دو فاز انجام دادیم و سرعت اجرای این طرح از سوی آستان بسیار بالا بود؛ به گونه ای که هنوز طراحی فاز دوم تمام نشده بود که اجرای فاز اول آغاز شده بود.
نقره‌کار در ادامه گفت: قدمت شهر ری با نینوا و بابل برابر است. قدمت حرم نیز به نیمه اول قرن سوم هجری در دوران آل بویه بازمی‌گردد. ساختار قبه حضرت عبدالعظیم(ع) نیز مطابق طرح‌های سلجوقی شاهکاری است که حجم مکعب در آن به کره تبدیل شده است و حکایت از دوره شکوفایی تمدن اسلامی دارد. گویی مکعب نماد کعبه و کره نماد دنیا بوده است. متأسفانه پهلوی‌های منحوس هیچ اقدامی درباره توسعه حرم حضرت عبدالعظیم(ع) نکردند.
این استاد معماری درباره طرح توسعه حرم ری گفت: اتصال شبستانی و سرپوشیده بین سه حرم امامزاده حمزه، طاهر و عبدالعظیم(ع)، مصلای ری، ایجاد دانشکده، توسعه حوزه علمیه، توسعه ساختمان تولیت، ساخت مهمانسرای آستان، مرکز فرهنگی، موزه، یک سالن اجتماعات کنار دانشکده و کتابخانه مرکزی شهر ری وظیفه ما بود که این‌ها به تدریج در برنامه‌های فاز 1 و 2 انجام شد. برجستگی خاص این پروژه این بود که طراحی همه این پروژه ها سه چهار سال انجام شد و سفت‌کاری صدهزار متر مربع زمین در این مدت انجام شد.
تفکیک مهندسی از هنر در طرح توسعه حرم ری
وی افزود: از همان ابتدا مهندسی ساختمان را از هنر ساختمان تفکیک کردیم، مسائل مهندسی همان است که آیت‌الله جوادی آملی می‌گوید علم بشری است. متأسفانه مغالطه عجیبی در دانشگاه‌ها رخ می‌دهد که مدرنیسم را در مقابل سنت قرار می‌دهند، تجدد یعنی نوآوری و سنت یعنی راه و روش، تجدد در مقابل قدیمی و کهنه قرار می‌گیرد اما سنت به معنای کهنه نیست بلکه به معنای اصول است و قرآن درباره آن می‌فرماید: «سُنَّةَ اللَّهِ فِي الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلًا»(احزاب، 62) لذا در مسائل مهندسی از آخرین و بهترین دستاوردهای مهندسی ساختمان استفاده کردیم و به حرف‌های باطلی که علم روز را در برابر سنت قرار می‌دهد، اعتنا نکردیم.
وی افزود: در حوزه هنر سه سطح فاصله از قبه و ضریح را مشخص کردیم. حوزه اصلی را فقط مرمت کردیم. فاصله دوم را با رویکرد همنوایی و هماهنگی با شکل‌ها و رنگ‌های تاریخی و در فاصله سوم، رویکرد نسبتاً هماهنگ با ارزش‌های اصیل تاریخی و بدیع به خرج دادیم و از آنجا به بعد تا انتهای شهر، رویکردی کاملاً عصری و بدیع، اما باز هم مبتنی بر زیبایی‌شناسی اسلامی و حکمت هنر فرض کردیم.
مشکلاتی که عجله به دنبال دارد
نقره‌کار در بخش دیگری از سخنان خود گفت: یکی از معضلات بازار قدیمی بود که تمرکز جمعیت به وجود آورده بود، آن را مدیریت کردیم. ما روی کالک و در شرایطی که کامپیوتر نبود، در حال کشیدن فاز دوم بودیم که سریعاً اجرا را آغاز کردند. در کل، عجله اضافی انجام می‌شد که خوب نیست و باعث می‌شود کار قوام لازم را پیدا نکند. همچنین به خاطر عجله بخش‌هایی از طرح را به پیمانکاران ضعیف سپردند و مثلاً در توسعه شبستان کار تَرَک برداشت و نشست کرد. این اقدامات باعث می‌شود که هزینه‌ها بالا برود.
استاد دانشگاه علم و صنعت درباره مصلای ری نیز گفت: مصلی را خوب و سقف آن را با دالّ بتنی طراحی کردیم که در برابر زلزله و انقباض و انبساط دمایی مقاوم است. مصلی را رنگ‌کاری عجیبی کرده‌اند که با فضای مصلی‌ها در جهان اسلام سازگار نیست. همچنین طراحی نازککاری ایوان‌ها را از مهندسی مشاور که ما بودیم گرفتند و اگر نازککاری با مهندسی مشاور نباشد، کار از دست می‌رود؛ البته همین هم شد و متأسفانه بعضی ایوان‌های حرم را با کاشی‌های یکدست ساختند، در حالی که باید تنوع می‌یافت.
نقره‌کار در پایان سخنان خود با انتقاد از عدم انتقال تجربه معماری اسلامی به نسل جوان و تربیت استادان مبرز در این زمینه اظهار کرد: برخی مسئولان ما به هویت اسلامی اعتقادی ندارند و اجازه تحول به معماری ایرانی واسلامی نمی‌دهند. به خاطر همین لازم است نظام آموزش عالی ما با این معماری روح فرهنگ اسلام را با خود حمل می‌کند.
آیا خاک حرم عبدالعظیم(ع) نشست می‌کند؟
یکی از استادان همکار در طرح توسعه حرم حضرت عبدالعظیم(ع) در حاشیه این ارائه در پاسخ به سؤال خبرنگار ایکنا مبنی بر احتمال فرونشست زمین در شهرری گفت: فرونشست زمین به بالا و پایین آمدن آب‌های زیرزمینی مربوط است. وقتی در دهه 70 زمین آستان را بررسی کردیم، افت و خیزی در خاک ری مشاهده نشد، اما ممکن است در حال حاضر به علت سرازیر شدن آب‌های زیرزمینی تهران به سمت ری چنین اتفاقی رخ دهد. در صورت وقوع این امر، باید زیرکاری حرم با نصب شمع‌هایی اصلاح شود.
وی همچنین در پاسخ به این سؤال که چرا در بعضی تصاویر، گنبد مصلای ری از گنبد حرم حضرت عبدالعظیم(ع) بلندتر به نظر می‌رسد، گفت: این گنبد به علت وسعت مصلی، بزرگتر از گنبد حرم ساخته شد، اما زائر هیچ گاه در مسیرهای مواصلاتی اصلی به حرم(یا همان محورهای بصری زائر) نمی‌تواند گنبد مصلی را بزرگتر از گنبد اصلی حرم ببیند. این گنبد فقط از بلواری که مقبره سابق رضاخان قرار داشت و فقط از تصاویری که از پشت بام‌ها اخذ می‌شود بزرگتر دیده می‌شود.
گزارش از مجتبی اصغری
انتهای پیام