وی افزود: صدوق در مقدمه مدعی صحت این کتاب نشده، ولی بخش قابل توجهی از این کتاب به سبک مسانید نوشته شده است؛ در عیون اخبار با وجود صدها روایت ناب و معتبر روایات منفردی هست که به راحتی نمی‌توانیم بپذیریم؛ مثلاً در مورد شهادت و جریان زندانی شدن امام رضا(ع) روایاتی نقل شده که در جای دیگری وجود ندارد.
غلامعلی بیان کرد: شیخ صدوق با عشق فراوان بنا داشته روایات امام و مطالب مرتبط با ایشان را جمع کند، ولی اینکه همه آنها روایات صحیح باشند محل تأمل است؛ شیوه او شیوه مصنفین و نه فقهاست به نظر می‌رسد قابل بررسی است و نمی‌توانیم آن را کتاب حدیثی معتبر شیعه بنامیم.
غلامعلی با بیان اینکه تعلیقه‌نویسی کار رایج دائمی نبوده است، تصریح کرد: صدوق نسبت به دیگران بیشتر اهل تعلیقه‌نویسی بوده است و 58 تعلیقه در عیون موجود است(تعلیقه یعنی عبارتی را نویسنده بعد از ذکر حدیث می آورد) این تعلیقات زیباست و حضور جدی و فعالی دارد. این 58 تعلیق در چند گونه قابل بررسی است؛ 12 فقره آن رجالی و ده عدد مرتبط با کتابشناسی، 11 فرقه مصطلحات و مابقی فقه‌الحدیثی است.
استاد دانشگاه قرآن و حدیث بیان کرد: 12 تعلیق، رجالی است که شش عدد مربوط به راوی‌شناسی و شش عدد هم تذکر به تعدد طرق است؛ در این تعلیقات می‌توانیم مبانی وی را در خصوص اسناد و روایات به دست آوریم، وی شش مورد در کتاب بیان کرده که من این روایت را که آوردهام در کتاب دیگر مثلاً چند طرق دیگر را هم ذکر کرده‌ام. در جلد یک ص 320 وقتی روایتی را در خصوص مباحث کلامی بیان کرده آورده است که من این روایت را با سندها و گونه‌های مختلف از اساتید گرد آوردهام ولی چون بنا داشتم فقط احادیث امام رضا را بیاوریم در این کتاب آوردهام.
غلامعلی اضافه کرد: بخشی از تعلیقات رجالی در مورد روای‌شناسی است؛ برخی روایات را صدوق تعمدا آورده سمعت ابو الحسن ولی معلوم نکرده که ابوالحسن الرضا است یا خیر؟در روایات امام علی(ع)، امام سجاد(ع)، امام کاظم و امام رضا و امام هادی با این کنیه خوانده می‌شدند ولی وقتی تعبیر ابوالحسن بیاید معمولا امام کاظم مراد است.
غلامعلی با بیان اینکه تعلیقات صدوق نشان می‌دهد که واقفه در دوره ایشان حضور دارند و خیلی کمرنگ هم نیست، افزود: واقفی‌ها تا دوره شیخ طوسی هم وجود داشته‌اند؛ در مجموع چیزی که برای ما روشن است آن است که صدوق گاهی مخاطبان را به کتب دیگر خود ارجاع می‌دهد که برخی از این کتب موجود و برخی موجود نیست.
استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه برخی حدیث‌پژوهان معتقدند که متقدمین به اعتبارسنجی رجالی اسناد هم توجه داشته‌اند، گفت: گرچه برخی از حدیث‌پژوهان معاصر متقدمین را قرائنی می‌دانند و یا اگر کتاب معتبری وجود داشت احادیث آن را می‌پذیرفتند همچنین برخی می‌گویند قمی‌ها به اینکه استادشان چه حدیثی را قبول داشته و یا نه می‌پذیرفتند.
وی با اشاره به روایتی از صدوق در مورد شهادت امام رضا(ع) توسط مامون، تصریح کرد: این روایت نشان می‌دهد که صدوق در برخی موارد با استناد به اینکه ابن ولید،استادش روایتی را تایید نکرده او هم تایید نمی‌کند؛ صدوق در نقل روایت خیلی تحت تاثیر فضای عمومی آن دوره بوده که بخش قابل توجهی به فضای حدیثی اهل تسنن باز می‌گردد.
غلامعلی با اشاره به ر وایت ذبیحین، اظهار کرد: صدوق در عیون وقتی نقل کرده آورده که برخی می‌گویند ذبیح اسحاق و اسماعیل بوده و هر دو روایت هم درست است؛ یعنی صدوق و گذشتگان هم بررسی سندی داشته‌اند و روایاتی که طریق آن درست بود کنار نمی‌گذاشتند؛ لذا باید تعلیقات رجالی در عیون و کتب دیگر توسط محققان به خوبی مورد تحقیق و بررسی قرار بگیرد.
استاد دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه غالب تعلیقات شیخ صدوق مربوط به فقه الحدیث است، تصریح کرد: غالب فقه الحدیث‌هایی که آورده احادیث را معمولا با حدیث شرح و حالت حدیثی را حفظ کرده است؛ تعداد زیادی از این شرح‌ها هم در مورد واقفه است یا برخی روایات در مورد احکام است؛ مثلاً سؤال شده که چرا خطبه‌های نماز جمعه قبل از نماز و عیدین بعد از نماز است که امام پاسخ می‌دهند نماز جمعه دائمی است و اگر بنا بود خطبه‌ها بعد از نماز باشد مردم نماز را می‌خواندند و محل نماز را ترک می‌کردند ولی نماز عیدین در سال دو مرتبه برگزار می‌شود.
این پژوهشگر اضافه کرد: صدوق این روایت را نقد کرده و گفته خواندن خطبه قبل از نماز جمعه بدعت خلیفه سوم است زیرا مردم از او ناراضی بودند و در روز جمعه به خطبه‌های او که بعد از نماز بود گوش نمی‌کردند و مردم نمازشان را می‌خواندند و می‌رفتند لذا او مجبور شد برای نگه داشتن مردم خطبه‌ها را قبل از نماز ایراد کند. این منفردات عیون اخبارالرضا(ع) است و همه علمای شیعه به این نقل وی ایراد می‌گیرند. شیخ حرعاملی گفته هیچ کسی از علما چنین چیزی را که صدوق گفته نیاورده‌اند؛ علامه مجلسی وقتی این روایت را می آورد می‌گوید قبول ندارم.
وی با بیان اینکه در اختلاف حدیث هم بنای وی بر این بوده تا جای ممکن حدیث را جمع کند و دوطرف روایات را کنار نگذارد، افزود: در مجموع تعلیقات عیون، 12 فقره رجالی، ده 11 مصطلحات و مابقی فقه الحدیثی است و هر کدام هم دسته‌های زیرمجموعه‌ای دارد.
انتهای پیام