تربیت یکی از مباحث مورد توجه ادیان و مکاتب مختلف در طول قرون بوده است و ابعاد مختلفی دارد که یکی از مهم‌ترین آنها، تربیت اجتماعی است. برای تربیت اجتماعی، بهترین زمان دوره کودکی است، زیرا فرصت بسیار مناسبی برای انواع یادگیری‌های اجتماعی شمرده می‌شود و روند اجتماعی شدن در سال‌های کودکی سرعت بیشتری دارد.
کودک مانند مومی در دست ماست و هم می‌توانیم با تربیت درست او را به انسانی تبدیل کنیم که بر روی زمین خلیفه‌الله باشد و هم می‌تواند به موجودی پست‌تر از حیوان تبدیل شود. مسئولیت این امر در وهله نخست بر عهده پدران و مادران است، اما تربیت کار ساده‌ای نیست، بلکه فن بسیار ظریف و حساسی است که به کاردانی، اطلاعات کافی، تجربه، بردباری و قاطعیت نیاز دارد. متأسفانه اکثر پدران و مادران با فن تربیت آشنا نیستند و به همین دلیل برخی کودکان با برنامه‌ای حساب‌شده و صحیح پرورش نمی‌یابند و خودبه‌خود و با شیوه‌های تقلیدی بزرگ می‌شوند.
در همین راستا منصوره سادات ایافت، کارشناس تعلیم و تربیت، در گفت‌وگو با ایکنا، به تبیین حقوق تربیت کودکان پرداخت و اظهار کرد: برای تربیت صحیح کودک باید با ویژگی‌های کودکان در دوره رشد آشنا باشیم و آموزش خانواده‌ها و نهادهای متولی امر تربیت متناسب با سن کودکان باشد.
لزوم تناسب میان توانایی‌های کودک با موارد تربیتی
ایافت از لزوم تناسب میان توانایی‌های کودک با موارد تربیتی و آموزشی سخن به میان آورد و گفت: اگر در مواردی خانواده‌ها متوجه شوند که توانایی‌های کودک بیشتر یا کمتر از همسالان خود است، باید با توجه به ویژگی‌ها و توانایی‌های کودک به او آموزش دهند.
این کارشناس تعلیم و تربیت به آیه 44 سوره مبارکه بقره «أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ؛ آیا مردم را به نیکی فرمان می‌دهید و خودتان را فراموش می‌کنید؟» اشاره کرد و افزود: براساس دستورات قرآن کریم باید خیرخواه کودک باشیم و او را درست تربیت کنیم و هرگز اعمال و گفتار ما متناقض نباشند. سعی کنیم آموزش‌های مورد نظر خود را به صورت عملی و غیرمستقیم انجام دهیم و موارد تربیتی دو نهاد مهم خانه و مدرسه همسو و مکمل یکدیگر باشند. همچنین برای تربیت مناسب و رشد ذهنی و عاطفی کودک، پاداش و تنبیه لازم است، اما زمان، مقدار و نحوه تنبیه اهمیت دارد. کودک را سرزنش و تنبیه نکنیم، بلکه عمل نامناسب او را سرزنش کنیم.
انواع تربیت
وی به بیان انواع تربیت پرداخت و گفت: مقوله تربیت از دو دیدگاه تعمدی و اخلاقی و رفتاری قابل بررسی است. تربیت تعمدی به تربیتی اطلاق می‌شود که فرد یا افراد تربیت‌کننده شیوه خاصی از تربیت را درباره فردی اعمال می‌کنند و برای تربیت خود طرح و برنامه دارند؛ برای مثال مادر دست کودک را می‌گیرد و به او راه رفتن را می‌آموزد. در تربیت غیرعمدی کودک همه کارهای بزرگترها، دوستان و جامعه را می‌بیند و از آنها تقلید می‌کند؛ مثلاً کودک نزاع و درگیری را می‌بیند و پرخاشگری را می‌آموزد.
ایافت درباره دیدگاه اخلاقی و رفتاری اظهار کرد: این دیدگاه شامل دو نوع تربیت جنسی و تربیت مذهبی می‌شود. در میان نظریه‌های افراطی و تفریطی درباره غریزه جنسی، اسلام یک نظریه متعادل و منطقی را پیشنهاد می‌کند و این میل را مقدس می‌داند و معتقد است که ضامن حفظ نسل و بقاست. از این رو باید در مسیر خود هدایت شود و در این باره دستورات زیادی داده شده است و نقش پدر و مادر را در این مورد بسیار مهم می‌داند. همه کودکان پاک و معصوم هستند و خوب و بد را از پدر و مادر یاد می‌گیرند. بنابراین والدین باید به اصول و ارزش‌های دینی و هر چیزی که به کودک می‌گویند پایبند باشند و بر ادب، نزاکت، نرم‌زبانی و عدم افراط تفریط در تمام زمینه‌ها تأکید داشته باشند.
عوامل مؤثر در تربیت کودکان
این کارشناس تعلیم و تربیت به عوامل مؤثر در تربیت کودکان نیز اشاره کرد و گفت: عوامل انسانی تربیت کودکان شامل مادر، پدر، خواهر و برادر بزرگتر، معلم و کارکنان مدرسه و مهدکودک یا هر محیط آموزشی دیگر، همکلاسی‌ها، معاشران، خویشان و بستگان و حتی مسئولان جامعه می‌شود. همچنین عوامل غیرانسانی مانند تغذیه، دارو، شهر و استان یا کشور محل سکونت و نیز فرهنگ منطقه در تربیت کودکان نقش مؤثری دارد.
ایافت ادامه داد: پدر و مادر در خانواده نقش و جایگاه ویژه‌ای دارند؛ بار عاطفی خانواده برعهده مادر و مدیریت خانواده برعهده پدر است. فرزندان پدر را نماد اقتدار و تکیه‌گاه خانواده می‌دانند. کودکانی که پدرشان معتاد است، همواره احساس حقارت می‌کنند، چراکه اقتدار پدر را ازدست‌رفته می‌بینند و همیشه پدر را از اطرافیان و دوستان خود پنهان می‌کنند. با توجه به نزدیکی سنی و هم‌زبانی بیشتر کودکان با خواهر یا برادر بزرگترشان و سپری کردن اوقات زیادی با آنها، بسیاری از صفات خواهر یا برادرشان را به راحتی قبول می‌کنند. والدین باید فرزندان بزرگتر را خوب تربیت کنند و بین فرزندان تبعیض قائل نشوند تا حسادت و پرخاشگری بین آنها وجود نداشته باشد.
وی از نقش مدرسه در تربیت کودکان سخن به میان آورد و گفت: مدرسه به عنوان خانه دوم کودکان و نوجوانان تلقی می‌شود و گاهی اوقات تأثیر آن از خانه بیشتر است و در این میان معلم نقش و تأثیر بیشتری دارد. با توجه به اینکه اجتماع همواره رو به تکامل می‌رود و مقتضیات محیط اجتماعى هر نسلى پیچیده‌تر می‌شود، می‌توان به سنگینی وظیفه معلم پی برد. معلم باید احساس مسئولیت کند و بداند که سرنوشت افرادى که به زودی وارد جامعه خواهند شد، بـه دست او سپرده شده است و باید آنها را براى زندگى آماده کند و بکوشد که براى جامعه انسان‌هایی واقعى بسازد. البته اگر معلم بخواهد وظایف خطیر خود را از راه پند و اندرز عملی کند و بدین ترتیب آینده‌ای روشن و امیدبخش را برای کودکان به تصویر بکشد، شاید کمتر به نتیجه یا موفقیت برسد.
ایافت به بیان روش‌های عملی در تربیت کودکان پرداخت و تصریح کرد: دین مبین اسلام تأکید می‌کند که باید الگوهای مناسب و پسندیده‌ای را انتخاب و آنها را به کودکان معرفی کنیم تا وادار به تفکر درباره الگوها شوند و با تفکر و اختیار خود آنها را انتخاب کنند.
این کارشناس تعلیم و تربیت قصه‌گویی را یکی از عملی‌ترین روش‌ها برای تربیت کودکان دانست و گفت: می‌توان قصه‌هایی از زندگی ائمه معصومین(ع)، بزرگان و گذشتگان را برای کودک بیان کرد تا کودکان را وادار به تفکر درباره زندگی گذشتگان و پندهایشان کنیم. باید همواره با احترام با کودک برخورد کنیم تا احساس امنیت، راحتی، بزرگی، شخصیت و اعتمادبه‌نفس در او تقویت شود و در مواردی که کودک از کار ناپسندش پشیمان شد و معذرت‌خواهی کرد، عذرخواهی او را بپذیریم و پرخاشگری نکنیم، چون در غیر این صورت این صفت ناپسند را به او یاد می‌دهیم.
ایافت در پایان اظهار کرد: تربیت کودکان دشوار است و اگر تنها حق کودک را تربیت او بدانیم، باید به آن همت گماریم و رنج‌ها را تحمل کنیم. بنابراین برای تربیت نسل جدید و رساندن آنان به مقصد به مربیانی آگاه، دلسوز و فداکار نیاز داریم؛ مربیانی که خود تربیت‌یافته و باکفایت باشند و همواره اصل تدریجی بودن تربیت را در پرورش کودکان مد نظر قرار دهند.
انتهای پیام