بیشتر بخوانید:
قرآن ما را به این حقیقت رهنمون ساخته که رفتارهای آدمیان دارای دو چهره ملکی و ملکوتی است؛ گفتارها و رفتارهای اخلاقی ما با برخی تغییر فیزیکی رخ مینماید، چهره مُلكى، فانى و موقت رفتارهای ما هستند و صورت ملکوتیِ رفتار ما حقایقی است که در قیامت تمثل و تجسم یافته و هرگز فانى نمیشوند، خوبی‌ها در صورتی زیبا و بدیها با چهره‌های زشت آشکار خواهند شد، چنانکه در قرآن گوشت برادر مؤمن، تمثل و تجسم غیبت و بدگویی است و نیز براساس روایتی از پیامبر(ص)، آن حضرت، چهره ملکوتی و اُخروی غیبت را به یکی از همسران خود می‌نمایاند.
از قيس بن عاصم، صحابی رسول خدا(ص) نقل شده است که روزى با گروهى از «بنى تميم» خدمت آن حضرت شرفياب شدم و عرض کردم: يا رسول اللّه! ما در صحرا زندگى مى‌كنيم و از حضور شما كمتر بهرهمند مى‌گرديم، ما را موعظه فرماييد. رسول اكرم ضمن بیان نصايح سودمند، فرمود: «براى تو به ناچار همنشينى خواهد بود كه هرگز از تو جدا نمى‌شود؛ با تو دفن مى‌گردد در حالى كه تو مردهاى و او زنده است، همنشين تو اگر شريف باشد تو را گرامى می‌دارد و اگر نابكار باشد تو را به دامان حوادث میسپارد. آن همنشين با تو محشور و در رستاخيز با تو برانگيخته می‌شود و تو مسئول آن خواهى بود، پس دقت كن كه همنشينى نیک انتخاب کنی؛ زيرا اگر نيک باشد مايه انس تو و در غير اين صورت موجب وحشت تو مى‌گردد. آن همنشين، كردار تو است.»
نظریه تجسم اعمال ما را به این حقیقت راهنمایی می‌کند که جهنم و بهشت دو صحرای خالى‌اند؛ نعمت‌های بهشت و عذاب جهنم، تجسم خوبی‌ها و بدی‌های ما است که در آن صحرا رخ می‌نمایند و بهشت و دوزخ ما را می‌آفرینند؛ خوبی‌ها به صورت، نور، حور و قصور و بدیها به صورت ظلمت، مار، كژدم، آب جوشان و زقوم تمثل و تجسم می‌یابند.
دوزخ، از ناپاكی‌ها و پليدی‌ها خلق مى‌شود، همانطورى كه حور و قصور و نعيم جاودان بهشت از تقوا و كارهاى نيک مانند نماز آفريده مى‌شود. در این آیه، «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً عَسى رَبُّكُمْ أَنْ يُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ يُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ يَوْمَ لا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَ الَّذينَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ يَسْعى بَيْنَ أَيْديهِمْ وَ بِأَيْمانِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنا أَتْمِمْ لَنا نُورَنا وَ اغْفِرْ لَنا إِنَّكَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَديرٌ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، به سوى خداوند توبه كنيد توبه‌اى خالصانه، اميد است پروردگارتان گناهان شما را بزدايد و شما را به بهشت‌ها و باغ‌هايى كه از زير (ساختمان و درختان) آنها جوىها روان است درآورد در آن روزى كه خداوند، پيامبر و كسانى را كه با او (به خدا) ايمان آورده‌اند خوار نمى‌كند، نور آنها (از قبر كه محل بعث است تا مركز حساب) از پيشاپيش و از جانب راستشان در حركت است، میگويند:» (سوره تحریم، آیه 8)، خوبی‌ها در جلوه نور تجسم یافته که در مسیر بهشت، پیشاپیش مومنان میتابد. و راهیان بهشت، فزونی این نور را تمنا می‌کنند.
بازگویی آثار و مجازات‌های فردی، اجتماعی، دنیایی و اخرویِ خوبی‌ها و بدهای از پیش‌نیازهای تربیت اخلاقی و از شیوه‌های قرآنیِ بیان هنجارهای اخلاقی است؛ در برخی دستورات فقهی و اخلاقی مانند زکات، صدقات، نماز و یا حرمت شراب، ربا، زنا، غیبت، شاهد تأخیر تشریع این احکام هستیم، این دستورات اخلاقی به تدریج و در زمان‌های مناسب تشریع و ابلاغ می‌شدند؛ افزون برآن، هم‌زمان با تشریع الزامات اخلاقی، پیامدهای و منافع و زیان‌های الزامات نیز یادآوری شده است.
در سوره حجرات با بیان پیامدهای این‌جهانی رذایلی مانند: «تمسخر، تجسس، گمان بد، غیب» زمینه لازم را برای اجتناب از این رذایل فراهم می‌آورد. در آیه 12سوره حجرات «وَ لا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخيهِ مَيْتاً فَكَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحيمٌ؛و بعضى از شما غيبت بعضى نكند آيا كسى از شما دوست دارد كه گوشت برادر مردهاش را بخورد از آن كراهت داريد(پس) از خدا بترسيد كه خدا توبهپذير مهربان است». آسیب‌های اجتماعی این رذیلت اخلاقی در تمثیلی زیبا بازگو شده است. در این سوره آسیب‌های اخلاقی مانند تمسخر، تجسس، گمان بد و مانند آن در نابودی جامعه اسلامی بررسی شده است.
از منظر جامعه‌شناسی، قوام حیاتِ اجتماعی، امنیت، امید، وحدت، انسجام و آرامش مرهون اعتماد و اُنسِ افراد جامعه نسبت به یکدیگر است، رواج غیبت ناامنی، بی‌اعتمادی، تنهایی، تفرقه، هراس و یأس را به دنبال داشته و موجبِ مرگِ تدریجی جامعه خواهد شد، نهی از غيبت و تأکید فراوان قرآن برای پیشگیری از این رذیلت اخلاقی را باید در این آثارِ شوم اجتماعی جست‌وجو کرد. برخی غیبت را از جمله رذایلی می‌دانند که عقل و وجدان آدمی زشتی و نابایستگی آن را درمی‌یابد و فرد را به اجتناب از این گناه فرا می‌خواند. غیبت، نفرت را جایگزین محبت، هراس را جایگزین انس، ناامنی را جایگزین امنیت، تفرقه را جایگزین وحدت و یأس را جایگزین امید خواهد کرد و موجب فروریختن بنای جامعه می‌شود.
تجسم اعمال یکی از راهبردهای قرآن در بیان مجازات رفتارهای اخلاقی است و بدون تردید باورداشت تجسم اعمال از عوامل مؤثر در تربیت اخلاقی است، برای تجسم اعمال دلايل نقلى و شرعى فراوانى وجود دارد، قرآن در برخی آیات جزاى عمل را خود عمل می‌داند که به فاعل عمل بازمی‌گردد، براساس این باور قرآنی، انديشه و رفتار اختیاری آدمی، زشت یا زیبا، به تدريج موجب تغییراتی در روح او خواهد شد و صورتی متناسب با شخصیت باطنی او می‌آفریند؛ هر انسانی در قیامت با همین صورت محشور می‌شود، وقوف به این حقیقت، نقشی اساسی در بازدارندگی از بدیها و ترغیب آدمیان به انجام خوبی خواهد داشت.
در آموزه‌های قرآنی، همه پديدههای هستي، دارای دو چهره ملكي (ملک،1) و ملكوتی (انعام،75) هستند؛ عالم ملكوت را با چشم دل و بصيرت برخاسته از ايمان، می‌تواند دید، تجسم اعمال، نمایاننده چهره ملکوتی و باطنی انسان‌ها است. در شماری از آیات به «تجسم اعمال» اشاره شده است. مانند آیه «وَوَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِرًا وَلَا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدًا» (سوره كهف، 49) اعتقاد به این اصلِ قرآنی نقش موثری در پرهیز از گناهان، انجام خوبی‌ها خواهد داشت. و آدمیان را در پایبندی به زیست اخلاقی یاری می‌دهد.
انتهای پیام