به مناسبت شهادت امام حسن مجتبی(ع)، خبرنگار ایکنای خراسان رضوی با حجت‌الاسلام والمسلمین، مهدی شریعت‌تبار، گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه می‌خوانیم؛
امام حسن مجتبی(ع) به دلیل کرامت و بزرگواری که داشتند، همواره به عنوان «کریم اهل بیت» شناخته می‌شوند. این صفت والای اخلاقی در زندگی ایشان جلوه‌ای بی‌نظیر و نمونه‌ای عملی از ارزش‌های اسلامی را نشان می‌دهد. همه ائمه(ع) و اهل بیت از کرامت برخوردار بودند؛ همان‌طور که در زیارت جامعه کبیره ذکر شده است:«عادتکم الاحسان و سجیتکم الکرم». این بیان نشان می‌دهد که اهل بیت(ع) همواره به احسان و نیکوکاری عادت داشته و اخلاق و سجیت ایشان سرشار از بزرگواری و کرم بود. در میان اهل بیت، این ویژگی در امام حسن(ع) جلوه بیشتری داشت و به شکل بارزی در دو بعد مهم سخاوت و بخشندگی و بزرگواری، عفو و گذشت قابل بررسی است.
امام حسن(ع) در زمینه جود و انفاق بسیار پیشرو بودند و نقل شده است که اموال خود را در طول زندگی چندین بار تقسیم می‌کردند و بخش مهمی از دارایی خود را در راه خدا انفاق می‌نمودند. گاهی نیز همه اموال خود را بین فقرا و نیازمندان تقسیم می‌کردند تا علاوه بر رفع نیازهای مادی آنان، نمونه عملی از کرامت و سخاوت را به جامعه نشان دهند. علاوه بر این، کسانی که به ایشان جسارت می‌کردند یا مرتکب خطا می‌شدند، با بزرگواری و حلم ایشان مواجه می‌شدند و از سخنان لغو و نادرست دیگران عبور می‌کردند. این ویژگی نشان‌دهنده اخلاقی است که نه تنها بر بخشش مادی بلکه بر بخشش معنوی و اخلاقی نیز تاکید دارد.
از نظر تربیتی، زندگی امام حسن(ع) الگویی کامل برای مسلمانان و شیعیان است و اقتدا به منش و رفتار ایشان سبب می‌شود افراد، صفاتی همچون سخاوت، بخشندگی، عفو و گذشت را در زندگی خود تمرین کنند و به تدریج این ویژگی‌ها در شخصیت آن‌ها نهادینه شود. از نظر معرفتی نیز مطالعه زندگی امام حسن(ع) انسان را با عمق آموزه‌های دینی و باورهای والای اسلامی آشنا می‌کند؛ زیرا زندگی ایشان تجسم عملی قرآن و بازتاب اعتقادات و ارزش‌های دینی است و می‌تواند موجب ارتقای سطح شناخت و رشد اخلاقی و معنوی افراد شود.
برای نهادینه کردن ارزش‌های اخلاقی و تربیتی امام حسن(ع) در خانواده‌ها و نسل جدید، دو رویکرد اساسی وجود دارد. نخست، ارتقای آگاهی و بینش نسبت به تعالیم اخلاقی و ارزش‌های کریمانه است. هنگامی که خانواده‌ها و نسل جوان با عمق این آموزه‌ها آشنا شوند، این آگاهی موجب می‌شود که ارزش‌هایی مانند سخاوت، بخشندگی، بردباری و بزرگواری در زندگی روزمره عملی شوند و محیط خانواده و جامعه را به فضایی آرام، محترم و هماهنگ تبدیل کنند. شناخت فواید و آثار مثبت اخلاق کریمانه، همچون افزایش همدلی، تقویت روابط خانوادگی و ارتقای سطح همبستگی اجتماعی، به افراد انگیزه می‌دهد تا این ارزش‌ها را در زندگی خود تجربه کنند.
رویکرد دوم، عمل به این ارزش‌ها است. والدین، بزرگ‌ترها، مسئولان و نهادهای آموزشی و فرهنگی باید خود پیشگام و الگو باشند و در زندگی روزمره، رفتار و منش کریمانه را به نمایش بگذارند. عمل عملی و مشاهده رفتارهای کریمانه توسط نسل جدید، به آن‌ها آموزش می‌دهد که چگونه کرامت و بزرگواری را در عمل پیاده کنند. ترکیب این دو رویکرد – آموزش معرفتی و تمرین عملی – باعث می‌شود که کرامت و بزرگواری به تدریج در شخصیت افراد نهادینه شود و به یک الگوی رفتاری و اخلاقی پایدار در جامعه و خانواده تبدیل گردد.
امام حسن(ع) بر اساس مصالح اسلام و جامعه مسلمین تصمیم گرفتند با معاویه صلح کنند. این تصمیم، که بر اساس تشخیص الهی و مصلحت اجتماعی اتخاذ شده بود، دارای اهمیت بسیاری است، زیرا نشان‌دهنده تدبیر و بصیرت سیاسی امام است. برخی از شیعیان به دلیل عدم آگاهی کافی و نداشتن شناخت کامل از شرایط پیچیده سیاسی و اجتماعی آن دوران، نتوانستند این تصمیم را درک کنند و ممکن بود با مخالفت یا اعتراض واکنش نشان دهند. علاوه بر این، گروهی نیز با نیت مغرضانه صلح امام را بهانه‌ای برای تضعیف جایگاه امامت و ایجاد شبهه در جامعه قرار دادند.
تاریخ نشان می‌دهد که صلح امام حسن(ع) نه تنها یک تصمیم مصلحت‌آمیز و حکیمانه بود، بلکه زمینه‌ساز وقوع قیام امام حسین(ع) و حادثه کربلا شد. این واقعه تاریخی برای امروز ما پیام‌های مهمی دارد: نخست، ضرورت پایبندی به ولایت و احترام به تصمیمات ولی امر جامعه، زیرا امامان و رهبران دینی، به دلیل شناخت کامل شرایط اجتماعی، سیاسی و دینی، می‌توانند تصمیماتی اتخاذ کنند که مصلحت کلی جامعه را تضمین کند. دوم، آگاهی سیاسی و اجتماعی برای مردم ضروری است تا بتوانند شرایط زمان و مصالح واقعی جامعه را درک کنند و از تصمیمات شتاب‌زده یا احساسی پرهیز کنند. بدین ترتیب، پیروی از ولی امر جامعه و درک زمان و مصالح اجتماعی، کلید حفظ انسجام، صلابت و همبستگی جامعه است و از ایجاد تفرقه و دوگانگی جلوگیری می‌کند.
هم صلح امام حسن(ع) و هم قیام امام حسین(ع) مورد تأیید پیامبر اکرم(ص) بودند و هر دو واقعه تاریخی نقش سازنده‌ای در روند تاریخ اسلام داشته‌اند. تصمیمات امامان(ع) همواره بر اساس شرایط زمان، مصالح جامعه و هدایت الهی اتخاذ می‌شد و نمونه‌ای از مصلحت‌اندیشی و تدبیر حکیمانه در تاریخ اسلام است. اسلام اصل را بر صلح و مسالمت می‌داند، اما جنگ و جهاد در شرایط خاص مجاز است و تصمیمات نهایی بر اساس تشخیص امام و ولی امر جامعه اتخاذ می‌شود. این واقعیت به ما یادآوری می‌کند که پیروی از رهنمودهای امامان و ولی امر جامعه و درک شرایط تاریخی و اجتماعی، برای حفظ سلامت جامعه و تحقق اهداف دینی ضروری است.
انتهای پیام