از منظر روانی، دعا به‌منزله نوعی تمرین ذهنی-روحی عمل می‌کند که به انسان کمک می‌کند بارهای سنگین عاطفی را تخلیه کند، تمرکز ذهنی خود را بازیابد و زندگی‌اش را در چارچوبی معنادار ببیند. این فرایند، حس کنترل، امید، تخلیه هیجانی و هویت معنوی را در فرد تقویت کرده و او را از چرخه فشار روانی و ناامیدی رها می‌سازد.
به بیان دیگر، دعا پلی است میان علم روان و ایمان؛ تجربه‌ای درونی که با تنظیم هیجانات و ترمیم ذهن، بدن را از وضعیت استرس خارج کرده و به آرامش، امید و تعادل روانی بازمی‌گرداند.
در همین راستا خبرنگار ایکنای خراسان رضوی، با حجت‌الاسلام حسین ابراهیمی، مدیر روابط عمومی حوزه علمیه خراسان، گفت‌و‌گویی درخصوص «جایگاه دعا در زندگی امروز» داشته است که در ادامه می‌خوانیم؛
ایکنا- چرا با وجود پیشرفت‌های روانشناسی، دعا همچنان نقش مؤثری در آرامش انسان دارد؟
با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در علم روانشناسی، دعا و نیایش همچنان جایگاه ویژه‌ای در آرامش انسان دارند. روانشناسی مدرن با ارائه روش‌ها و تکنیک‌های متنوع، در پی کاهش استرس، اضطراب و ارتقای کیفیت زندگی است، اما دعا و نیایش فراتر از این روش‌ها، پیوندی عمیق و معنوی میان انسان و خداوند برقرار می‌سازند.
این ارتباط الهی، احساس امید، توکل و پذیرش را در وجود انسان تقویت کرده و به‌تنهایی منبعی بزرگ از آرامش و تسکین درونی است. در واقع، دعا به انسان امکان می‌دهد تا با منبعی بی‌نهایت از قدرت، رحمت و حمایت ارتباط برقرار کند؛ ارتباطی که حس تنهایی و درماندگی را کاهش داده و به فرد اطمینان می‌بخشد که در هر شرایطی، پشتیبانی مهربان و مقتدر در کنار اوست.
در مکتب اهل‌بیت(ع)، دعا به‌عنوان سلاح مؤمن و کلید گشایش درهای رحمت الهی شناخته می‌شود؛ نگاهی که به انسان قدرت می‌دهد تا در برابر مشکلات و چالش‌های زندگی، با امید، آرامش و استقامت بیشتری ایستادگی کند.
ایکنا- چه نسبتی بین دعا و درمان‌های روانی مدرن وجود دارد؟
نسبت میان دعا و درمان‌های روانی مدرن را می‌توان رابطه‌ای تکمیلی و هم‌افزا دانست. به این معنا که دعا و نیایش، به‌عنوان مکملی مؤثر، در کنار درمان‌های روان‌شناختی نقش‌آفرینی می‌کنند. درمان‌های روان‌شناختی با ارائه راهکارهای علمی و عملی، در پی حل مشکلات روانی و رفتاری انسان هستند، در حالی‌که دعا و نیایش با تقویت بُعد معنوی و ایجاد آرامش درونی، به فرد کمک می‌کنند تا با چالش‌های ذهنی و عاطفی خود بهتر روبه‌رو شود.
در واقع، دعا و نیایش می‌توانند اثربخشی درمان‌های روان‌شناختی را افزایش دهند. برای مثال، فردی که تحت درمان افسردگی قرار دارد، از طریق دعا می‌تواند احساس امید، معنا و انگیزه را در خود تقویت کرده و روند بهبودی را تسریع کند.
از سوی دیگر، دعا نقش مهمی در پیشگیری از بروز اختلالات روانی دارد. افرادی که به‌طور منظم به نیایش می‌پردازند، معمولاً از سلامت روان بالاتری برخوردارند و در برابر استرس‌ها، فشارها و بحران‌های زندگی، مقاومت و تعادل بیشتری نشان می‌دهند.
ایکنا- دعا و نیایش چگونه می‌تواند به کاهش اضطراب‌های اجتماعی مانند بیکاری، تورم یا جنگ کمک کند؟
دعا و نیایش می‌توانند به شیوه‌های گوناگون، نقش مؤثری در کاهش اضطراب‌های اجتماعی ایفا کنند. نخست آن‌که دعا با ایجاد حس امید و توکل به خداوند، به افراد کمک می‌کند تا در مواجهه با مشکلات و چالش‌های اجتماعی، دچار احساس ناتوانی و درماندگی نشوند. وقتی انسان بداند که در هر شرایطی، پشتیبانی مهربان و توانمند در کنار اوست، با آرامش، اطمینان و امید بیشتری برای حل مشکلات خود گام برمی‌دارد.
در گام دوم، دعا و نیایش با تقویت روحیه همبستگی و همدلی، به کاهش تنش‌ها و اختلافات اجتماعی کمک می‌کنند. زمانی که افراد برای رفع گرفتاری‌ها و رنج‌های یکدیگر دعا می‌کنند، پیوندهای عاطفی و انسانی در جامعه استحکام می‌یابد و احساس نزدیکی و همدلی میان مردم افزایش پیدا می‌کند.
در نهایت، دعا و نیایش با تغییر نگرش و رفتار فردی، زمینه‌ساز تحولات مثبت در سطح جامعه می‌شوند. افرادی که با دعا و نیایش به ارزش‌های اخلاقی و انسانی پایبندتر می‌شوند و در رفتار خود عدالت، مهربانی و گذشت را تقویت می‌کنند، ناخواسته به ارتقای سلامت روانی و اخلاقی جامعه کمک کرده و مسیر همدلی و آرامش اجتماعی را هموار می‌سازند.
ایکنا- نقش مساجد و مراکز دینی در ترویج فرهنگ دعا چیست؟
مساجد و مراکز دینی نقشی محوری در گسترش و ترویج فرهنگ دعا و نیایش در جامعه دارند. این نهادها می‌توانند با برگزاری مراسم دعا و مناجات، آموزش آداب و فضائل دعا و تبیین جایگاه آن در زندگی فردی و اجتماعی، زمینه‌ساز تعمیق فرهنگ معنویت در میان مردم باشند.
مساجد، به عنوان خانه‌های خدا و کانون‌های معنوی جامعه، فضایی مقدس و آرامش‌بخش برای ارتباط قلبی انسان با پروردگار فراهم می‌کنند. برگزاری آیین‌های دعا و نیایش در این مکان‌ها، تأثیری عمیق بر روح و روان انسان دارد و افراد را به استمرار در ارتباط معنوی با خداوند ترغیب می‌کند.
علاوه بر این، آموزش صحیح آداب دعا و نیایش از سوی مراکز دینی می‌تواند به مردم کمک کند تا از این ظرفیت معنوی به بهترین شکل بهره‌مند شوند. این مراکز با تبیین کارکردهای روانی، اخلاقی و اجتماعی دعا نشان می‌دهند که نیایش صرفاً یک عمل عبادی نیست، بلکه راهکاری مؤثر برای آرامش درونی، حل مشکلات و ارتقای کیفیت زندگی است.
در نهایت، مساجد و نهادهای مذهبی با الگو قرار دادن شخصیت‌های دینی و معنوی که دعا و مناجات بخش جدایی‌ناپذیر زندگی آنان بود، می‌توانند به شکل مؤثری در نهادینه‌سازی فرهنگ دعا و پیوند آن با سبک زندگی ایمانی و اجتماعی نقش‌آفرینی کنند.