به گزارش خبرنگار افتخاری خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به نقل از اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین رحیم نوبهار، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران در این نشست با اشاره به اینکه بحث «مجازات‌ها در برخی مواقع به عنوان تابلوی اسلام مطرح می‌شود»، گفت: زیبنده نیست که چشم و گوش بر این نقدها ببندیم و به ویژه حوزه علمیه باید با هوشیاری پاسخگوی این مباحث و نقدها باشد.
وی درباره تحلیل دیدگاه‌های موجود درباره «کیفر و مجازات»، اظهار کرد: بررسی متون و نصوص راهی برای دستیابی به اهداف مجازات‌ها است ولی برای دریافت عمیق این اهداف، نیازمند یک نگاه کل نگر هستیم و بررسی نصوص به تنهایی کافی نیست.
هدف مقررات جزایی اسلام دنیوی است یا اخروی؟
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اینکه دوری فقه رایج از رویکرد فقه مقاصدی باعث شده که بحث‌های اندکی درباره فلسفه مجازات در اسلام صورت بگیرد، بیان کرد: باید مشخص شود که هدف مقررات جزایی اسلام آیا تنها دنیوی است یا بیشتر اهداف اخروی را پیگیری می‌کند و نیز آیا این اهداف تنها از راه‌هایی که در کتب دینی تعیین شده، دست یافتنی هستند یا اینکه این اهداف را می‌توان با روش‌های دیگر هم پیگیری کرد.
وی ادامه داد: در این راستا و افزون بر تحلیل محتوای متون دینی باید مجموعه مقررات جزایی اسلام را در مجموعه فقه جایابی و مکان یابی کنیم و مشخص کنیم که مجازات‌ها در کدام یک از حوزه‌های عبادات، معاملات بمعنا الاعم، معاملات بمعنا الاخص و احکام و سیاسات قرار می‌گیرند.
حجت‌الاسلام نوبهار گفت: این جانمایی از آن رو ضروری است که فهم درست جایگاه این ابواب فقهی به کاربست درست روش اجتهاد در آن کمک می‌کند، با توجه به این واقعیت که شیوه استنباط احکام و نحوه برداشت از نص، موضوع شناسی، دخالت عرف و داوری‌های عقلایی در ابواب عبادی و معاملی یکسان نیستند. امام خمینی(ره) دراین باره می‌فرماید «ما در حوزه مسائل عقلایی، نصوص مربوط به آن حوزه را در همان حال و هوای عقلایی تفسیر می‌کنیم».
وی بیان کرد: تلقی غالب این است که با متون و نصوص باب حدود، قصاص و دیات مانند نصوص عبادات برخورد می‌شود و اینکه برخی فقها نسبت به شیوه‌های جدید اعدام اعتراض می‌کنند، نشان دهنده همین نگاه نص مدارانه به باب مجازات‌ها است.
نظام دوگانه حد ـ تعزیر بر بنیادهای عقلانی و قابل فهم استوار است
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی بیان کرد: ما در بحث مجازات یک نظام دوگانه حد ـ تعزیر را پذیرفته‌ایم و برای روشن شدن فلسفه مجازات باید تکلیف خودمان را با این نظام دوگانه مشخص کنیم. آیا این تقسیم‌بندی بر بنیادهای عقلانی و قابل فهم استوار است یا آنکه این تقسیم و فرق‌های فراوان میان حد و تعزیر از نوع احکام عبادی، توقیفی و سر به مهر است که عقل به فهم آن راه ندارد و جستجو از فلسفه و اهداف، دست کم در قلمرو حدود آن گونه که در نظام‌های عرفی رایج است به نتایج روشنی نمی‌انجامد.
وی در ادامه با اشاره به اینکه تحلیل فلسفه مجازات در اسلام بدون شناخت فهم مردم آن روز شبه جزیره عربستان از کیفرها ناممکن است، گفت: از چشم‌انداز مطالعات تاریخی آنچه اکنون به عنوان مجازات‌های اسلامی شناخته می‌شود به لحاظ نوع و ماهیت در محیط شبه جزیره عربستان پیش از اسلام هم رایج بوده اند تا آنجا که در برخی منابع تاریخی نام مبدع برخی از این مجازات‌ها هم ذکر شده است.
سنت در شکل‌گیری نظام جرایم و مجازات‌ها در فقه اسلامی نقش پررنگی داشته است
حجت‌الاسلام نوبهار افزود: از آنچه گفته شد معلوم می‌شود مجازات‌های موجود، آورده‌های شرع نیستند بلکه باورهای اجتماعی بودند که از سوی عرف آن زمان مورد پذیرش واقع شدند لکن هر رویه‌ای که مورد پذیرش عقلا قرار گیرد همراه با یک سری ارتکازات عرفی است مثلا در بحث مجازات، ارتکاز عرفی از زدن شلاق این است که برای دستیابی به یک هدفی صورت می‌گیرد که آن هدف می‌تواند بازدارندگی شخصی یا عمومی باشد.
وی اظهار کرد: حال سؤال این است که وقتی شیوه مجازاتی از سوی شارع پذیرفته می‌شود آیا ارتکازات ورای هم مورد تأیید قرار می‌گیرد؟ و اگر در این زمینه دوگانگی به وجود آمد حکم چیست.
استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: به عنوان مثال امروزه مفهوم حبس متحول شده است به گونه‌ای که با دستبندهای الکترونیکی می‌توان فرد محکوم را در خانه خودش حبس کرد تا هم در کنار خانواده‌اش باشد و هم آثار منفی حبس‌های رایج گریبانش را نگیرد، حال باید دید موضع شارع در مورد تغییراتی از این دست چیست.
وی عنوان کرد: با آنکه برخی جرائم و مجازات‌ها در قرآن کریم ذکر شده ولی براساس شواهد انکارناپذیر، سنت در شکل‌گیری نظام جرایم و مجازات‌ها در فقه اسلامی نقش پررنگی داشته است. این امر مطالعه این دسته از احکام را ضروری می‌کند که کدام یک از این احکام ابدی و تغییرناپذیر و کدام یک از احکام حکومتی و مدیریتی و برای کنترل جرم و انحراف در جامعه بوده و در نتیجه تغییرپذیر است.
پیامبر(ص) در تعیین مجازات برخورد واقع گرایانه داشته نه برخورد ذهنی
حجت‌الاسلام نوبهار بیان کرد: به نظر می‌رسد در مسیر قانونگذاری، پیامبر(ص) و ائمه درباره اتفاقاتی که می‌افتاده تعیین مجازات می‌کردند و با هر رویداد یک برخورد واقع‌گرایانه داشتند نه برخوردی ذهنی، از این رو شکل‌گیری مفهوم حد در نظام قضایی اسلام قابل تأمل و تلقی ثابت و محدود از آن به مروز زمان درست شده است وگرنه قانونگذاری در مورد جرایم بر اساس مورد بوده است.
این پژوهشگر حوزوی در پایان یادآور شد: تحلیل مباحثی که گفته شد ما را سوی فهمی از فلسفه کیفر در اسلام و چنان نظامی از جرایم و مجازات‌ها رهنمون می‌کند که بیشتر هدف‌گرا، پویا، محتوانگر و سازگار است تا ابزارگرا، ایستا، شکل‌گرا و دوگانه. با این برداشت مفهوم حد به مفهومی که امروزه در فقه از آن به تعزیر نام می‌برند بسیار نزدیک می‌شود.